تاۋەلسىز اباي بەينەسى. “اقىن ويشىلدىعىنا اكتسەنت بەرىلدى”

بۇگىن – قازاق دالاسىندا ۇلى توي. حاكىم، اقىن، ويشىل، اعارتۋشى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ تۋعانىنا – 180 جىل. ارتىنان ءيسى قازاققا عۇمىرلىق رۋحاني ازىق بولار وشپەس مۇرا قالدىرعان حاكىمنىڭ رۋحىنا بۇگىن قازاقستاندا عانا ەمەس، شەتەلدەردە دە تاعزىم ەتىلۋدە.

بۇل كۇنگە دەيىن ەلىمىزدەن بولەك الىس-جاقىن شەتەلدەردە ابايدىڭ ەسكەرتكىشتەرى جانە ونىڭ اتىنداعى 30 كوشە مەن داڭعىل ورناتىلدى. ال ەلىمىزدىڭ قاي ايماعىن الىپ قاراساڭىز دا، اباي اتىنداعى مەكتەپتىڭ دە، كوشەلەردىڭ دە جانە ەسكەرتكىشتەردىڭ دە بارىنا كوز جەتكىزەسىز. ءتىپتى، بىرنەشە وبلىستا اباي اتىنداعى 30-عا تاياۋ اۋدان ورتالىقتارى، اۋىلدار دا بار ەكەن.

1991 جىلى تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان قازاقستاندا اباي بەينەسىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ءىسى جاڭا قارقىن الدى. بۇعان دەيىنگى كەڭەستىك كەزەڭدە ورناتىلعان ەسكەرتكىشتەرمەن قاتار، جاڭا داۋىردە سالىنعان تۋىندىلار ەلدىڭ مادەني، تاريحي ساناسىن نىعايتتى. وسىعان وراي، ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىنگى جىلداردا ورناتىلعان اباي ەسكەرتكىشتەرىنە شولۋ جاساماقپىز. 

ەڭسەلى ەسكەرتكىشتەر شەرۋى 

تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى جىلدارداعى العاشقى ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبىرى – 2002 جىلى 27 تامىزدا ورال قالاسىندا اشىلدى. ءمۇسىنشى نۇرلان دالباي جاساعان تۋىندى گرانيتتەن قاشالعان، ابايدىڭ سابىرلى، بايسالدى بولمىسىن بەينەلەيدى.

ودان كەيىن 2006 جىلى پەتروپاۆلدا اباي مەن پۋشكينگە ارنالعان بىرەگەي كومپوزيتسيا بوي كوتەردى. سيمۆوليكالىق «تىرشىلىك اعاشى» ارقىلى قوسىلعان ەكى ۇلى تۇلعا حالىقتار دوستىعىن پاش ەتەدى. كومپوزيتسياسىنىڭ بيىكتىگى – 5,2 مەتر. اۆتورلارى – ك. ساتىبالدين، ساۋلەتشىلەر – س. بايماعامبەتوۆ پەن ۆ. زاتاي.

سول جىلى ماسكەۋدەگى قازاقستان ەلشىلىگى ماڭىندا ابايدىڭ 2,6 مەترلىك قولا ءمۇسىنى ورناتىلدى. اۆتورلار – مارات اينەكوۆ، تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، ەدۋارد دروبيتسكي، ۆياچەسلاۆ رومانەنكو. بۇل – اباي بەينەسى العاش رەت شەتەل استاناسىندا ورىن تەپكەن ءسات.

2008 جىلى قاراعاندى قالاسىندا 9,9 مەترلىك قولا جانە گرانيتتەن جاسالعان ەڭسەلى ەسكەرتكىش اشىلدى. ءمۇسىنشى – ا.نارتوۆ، ساۋلەتشى – ە.شاحيەۆ. بۇل ەسكەرتكىش قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ قاراعاندى وبلىستىق ءبولىمىنىڭ كوركەم-ءوندىرىس كومبيناتىندا قۇيىلعان.

ال 2009 جىلعى 29 تامىزدا وسكەمەندەگى رەسپۋبليكا الاڭىندا ابايدىڭ 13,2 مەترلىك مونۋمەنتى اشىلدى. اۆتورى – ەسكەن سەرگەباەۆ پەن باقىتجان ابىشەۆ. بۇل ءمۇسىندى دە قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ قاراعاندى قالاسىنداعى وبلىستىق ءبولىمى ازىرلەدى. ەسكەركىشتىڭ بيىكتىگى – 5 مەتر 40 سم. باسقىشتارى مەن تۇعىرى – 7 مەتر 80 سم. ەسكەرتكىشتىڭ جالپى بيىكتىگى – 13 مەتر 20 سم. قولا ءمۇسىننىڭ سالماعى – 5 توننا.

اقىننىڭ ەلورداداعى ەسكەرتكىشى 2010 جىلدىڭ 19 ماۋسىم كۇنى ەسىلدىڭ وڭ جاق جاعالاۋىنداعى ورتالىق الاڭعا تاياۋ ورناتىلعان. 7 مەترلىك تۇعىردا بوي كوتەرگەن اباي ءمۇسىنىنىڭ بيىكتىگى – 7,5 مەتر. جوبا اۆتورى – الماتىلىق ءمۇسىنشى بولات دوسجانوۆ. ونىڭ تۋىندىسى ەسكەرتكىش اشىلاردان التى اي بۇرىن ءمۇسىن ەسكيزدەرىنىڭ بايقاۋىندا جەڭىسكە جەتكەن ەدى.

تاميلانىڭ ابايى

2021 جىلى اباي ءمۇسىنى كوكشەتاۋعا دا قويىلدى. ونىڭ اۆتورى - قىرعىزستاندىق ءمۇسىنشى تاميلا ماماتوۆا. اۆتورمەن سۇحباتتاسۋ بارىسىندا ول اباي بەينەسىن جاساۋ تاريحىن ايتىپ بەردى.

“ابايدىڭ بۇل ءمۇسىنىن مەن 2021 جىلى جاسادىم، ال ونىڭ يدەياسى 2020 جىلى ويىما كەلگەن ەدى. سول جىلى ايتىماتوۆ تۋرالى جاڭالىقتاردى وقىپ جۇرگەنىمدە، كوپ قازاق اباي تۋرالى دا پىكىر جازىپ، ەسكەرتكىش قويۋ جايىندا ءسوز قوزعاپ جاتتى. سول ساتتە مەن دە ۇلى اقىن جايىندا ويلانا باستادىم. مەكتەپتە وقىعان شىعارمالارىن قايتا پاراقتاپ، كەڭىرەك زەرتتەدىم. ونىڭ ويشىلدىعى مەن تەرەڭدىگىنە تاعى ءبىر مارتە ءتانتى بولدىم. سول سەبەپتى اقىن ويشىلدىعىنا اكتسەنت بەرىلدى”، دەيدى تاميلا ماماتوۆا. 

ءمۇسىنشى ابايدى ادەتتەگى كىتاپ ۇستاعان كەيىپتەن وزگەشە – تەرەڭ ويعا شومعان ساتىندە بەينەلەگەن.

«ماتەريالى – قولا. بۇل وتە بەرىك، ماڭگىلىك مەتالل، ءارى بارلىق ۇساق دەتالدى ءدال جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. جۇمىستىڭ لەپكاسى ءبىر ايدا اياقتالدى، تاعى ءبىر ايدا ورنىنا قويىلدى. اباي بەينەسىن جاساۋ ماعان جەڭىل ءارى ەرەكشە لاززاتپەن ورىندالدى. ءوزىم ءۇشىن ەڭ قىمبات ءارى جوعارى دەڭگەيدەگى تۋىندىلارىمنىڭ ءبىرى دەپ سانايمىن”، – دەيدى ول.

ءمۇسىنشىنىڭ ايتۋىنشا، 2021 جىلى دايىن ەسكەرتكىشتى شەبەر ينتەرنەتكە جاريالاعاننان كەيىن، ول كوكشەتاۋعا قويىلدى. قازىر ەسكەرتكىش قالاداعى ءبىر كوللەدجدىڭ الدىندا تۇر. ونىڭ كوشىرمەسى استاناداعى ءبىر عيماراتتا ورنالاسقان.

تاميلا ماماتوۆا 2022 جىلى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءمۇسىنىن دە جاساپ شىققان. بۇل تۋىندى ۇيعىر اۋدانىنداعى مۋزەي الدىنا قويىلىپ، اشىلۋ سالتاناتىندا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن مۇسىنشىگە ء«ىى دارەجەلى داڭق» وردەنى تابىس ەتىلگەن.

ال 2023 جىلى 21 ناۋرىزدا تالدىقورعانداعى بيكەن ريموۆا اتىنداعى دراما تەاترىنىڭ الدىنا ابايدىڭ ءمۇسىنى قويىلدى. ەسكەرتكىشتىڭ يدەياسىن ۇسىنعان اۆتورلاردىڭ ءبىرى –بەلگىلى ساۋلەتشى مارقۇم اقمىرزا رۇستەمبەكوۆ. جالپى ەسكەرتكىشتىڭ تۇعىرى گرانيت پەن مراموردان دايىندالعان، ءمۇسىنى قولادان قۇيىلعان. تۇعىرى 5,3 م، ءمۇسىنى – 3,6 م. ەسكەرتكىشتىڭ ساۋلەتشىسى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرمەتتى قۇرىلىسشىسى، ۇزاق جىل ساۋلەتشىلەر وداعىن باسقارعان ساۋلەتشى اقمىرزا رۇستەمبەكوۆ. ءمۇسىنشىسى – مەيىرلان ازماعانبەتوۆ.

اباي ەسكەرتكىشتەرى – تەك ونەر تۋىندىسى عانا ەمەس، ۇلت رۋحىنىڭ كورىنىسى. ولار تۋعان ەلىندە دە، شەتەلدە دە قازاقتىڭ ۇلى پەرزەنتىن تانىتىپ، ويشىلدىڭ ءسوزىن ۇرپاق ساناسىنا سىڭىرەدى. ءاربىر ەسكەرتكىش – ابايدىڭ ماڭگىلىك ويلارى مەن اسقاق رۋحىن تاسقا قاشاعان امانات. دەگەنمەن، ەتنوديزاينەر، قولونەر شەبەرى، سۋرەتشى الماس سەرىكۇلى  اباي بەينەسىن مۇسىندەۋدە بىرىزدىلىك پەن دالدىككە باسا ءمان بەرۋ كەرەگىن ايتادى.

«اباي ءار جىلدارى ءار ءتۇرلى كەيىپتە سومدالۋدا »

“قازىر ابايدى دارىپتەۋ تولاستاعان جوق، قايتا كۇننەن-كۇنگە ەل اراسىندا ونىڭ سۋرەتى مەن ءمۇسىنى كوپتەپ جاسالۋدا. بىراق وسى تۇستا ەسكەرەتىن ماڭىزدى جايت بار – ول اباي بەينەسىن سۋرەتشى قيالىمەن وزگەرتىپ، شىنايىلىعىن جوعالتۋ قاۋپى. اباي – فوتوسۋرەتى ساقتالعان تۇلعا. شاكارىم دە سونداي. ەگەر شەكسىز قۇرمەتپەن شىعارما ارناعىڭ كەلسە، ونىڭ شىنايى بەينەسىن بۇزباۋ كەرەك. وكىنىشكە قاراي، قازىر الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە قويىلعان اباي مۇسىندەرىنىڭ بەينەلەرى ءبىر-بىرىنە مۇلدە ۇقساماي، كەرەعار وبرازدار ءورىپ ءجۇر. ءبىر جەردە بىرتيىپ تۇرعان، ءبىر جەردە ساقالى بەلىنە جەتەتىن، كوزى باقىرايعان وزگە ۇلت وكىلىنە ۇقساس بەينە جاسالعان. ەندى بىرىندە تاتۋاج قوسىپ قويعان. كەي مۇسىندەردە ءتىپتى اباي ەمەس، لەنينگە ۇقساپ كەتەدى. تاعى بىرىندە بويى تىم قىسقا، ەندى بىرىندە تىم ۇزىن بولىپ كەتكەن. مۇنى جاساپ جۇرگەندەر – كاسىبي ءبىلىمى بار، جوعارى ساناتتى مۇسىنشىلەر»، – دەيدى ول.

شەبەردىڭ ايتۋىنشا، پۋشكين بەينەسى عاسىرلار بويى وزگەرمەي كەلە جاتسا، اباي بەينەسى ءتۇرلى وبرازعا ءتۇسىپ كەتكەن.

«پۋشكيندى ەكى بەتىندەگى ءبىر شوكىم ساقالى مەن ەرەكشە كوزىنەن بىردەن تانيسىڭ. ال اباي ءار جىلدارى ءار ءتۇرلى كەيىپتە سومدالۋدا. اباي ارقاشان ءوزىنىڭ بالالارىمەن تۇسكەن فوتوداعى بەينەسىمەن ءدال ۇقساس بولۋى كەرەك. بۇل – ەل جادىندا قالعان بەينە. باسقا دا سۋرەتتەرى بار، بىراق وعان ارتىق فانتازيا قوسىپ، ماكياج جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. وسى بەتىمىزبەن كەتسەك، ءبىر كۇنى مۇرتىن دا ۇستاراسىز قىرىپ تاستايتىندايمىز. ساقالى بار اتانىڭ ءبارى اباي بولمايدى. مۇسىندەگى ابايدىڭ ەڭ ۇزدىك مونۋمەنتالدى نۇسقاسى – حاكىمجان ناۋرىزبايدىڭ الماتىداعى ءمۇسىنى. ال پورترەتتىك جانردا – ادىلەت جۇمابايدىڭ ءبيۋستى. اباي – فوتوعا تۇسكەن ادام. ويدان شىعارۋدى قويىڭدار. ابايدى جۇلمالاماڭدار. ار ويلاساڭدارشى. فانتازيا كەرەك بولسا، باسقا وبرازعا قولدانىڭدار»، – دەيدى الماس سەرىكۇلى.