ۇلى اباي ۇلاعاتىن ۇعىنا بىلەيىك - قازىبەك يسا

ءيا، بيىل ەلىمىز ءۇشىن ەرەكشە جىل - ۇلى ابايدىڭ 180 جىلدىعى!

اباي دەسە - قازاق دەپ، قازاق دەسە - اباي دەپ بىلەدى ەل قازىر.

"ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسىن تەرەڭنەن تەرىپ، جىر مارجانىن شاشا بىلگەن دانانىڭ دارا تۇلعاسىن اسقاقتاتۋ جولىنداعى شارالار جىل باسىنان بەرى باستالىپ كەتكەنى انىق.

وسىدان التى جىل بۇرىن ابايدىڭ 175 جىلدىعى قارساڭىندا ۇلى اقىن جىرلارىن وقۋعا پرەزيدەنتتەن باستاپ، وقۋشىلارعا دەيىن اتسالىستى. ياعني، ءبىر جىل بويى ۇلى اباي جىرلارى مەن قاراسوزدەرىن قايتا ءبىر سالماقتاپ، سارالاپ، بۇگىنگى كۇنى دە ماڭىزى ارتا تۇسكەنىنە كوز جەتكىزدى.

سول كەزدە عالامدى شارپىعان پاندەميانىڭ قىسىمى مەن قيىندىعىنا قاراماستان ۇلى ابايعا ارنالعان باستى شارالار مەملەكەت باسشىسىنىڭ ارنايى قاتىسۋىمەن وتكەن ەدى. ويتكەنى، قازاقستان پرەزيدەنتى ق. توقاەۆ اتاپ ايتقانداي:

“ۇلى اباي – ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ماقتانىشى عانا ەمەس، الەمدىك دەڭگەيدەگى كەمەڭگەر.

ول – قازاقتىڭ جان-دۇنيەسىنىڭ تۇڭعيىعىنا بويلاعان دارا تۇلعا.

ونىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرى – ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ ايناسى.

اباي جاڭا ادەبيەتىمىزدىڭ نەگىزىن قالاعان اقىن رەتىندە ەل تاريحىندا ايرىقشا ءىز قالدىردى.

ونىڭ ەڭبەكتەرى ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە وزەكتىلىگىن جوعالتقان ەمەس. ءالى كۇنگە دەيىن بارشامىزعا رۋحاني ازىق بولىپ كەلەدى.

اقىننىڭ عيبراتتى عۇمىرى مەن مول مۇراسى – حالقىمىزدىڭ جانە جاھان جۇرتىنىڭ اسىل قازىناسى.

ابايدىڭ وسيەتى – وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ اينىماس تەمىرقازىعى.”

ءيا، اباي تويى - الاش تويى!

بيىل دا اباي تويىن - ۇلى اقىن ۇلاعاتىن ۇلتتىق تۇرعىدان ۇعا ءبىلۋدىڭ جارقىن رۋحاني دۇنيەسىنە اينالدىرا بىلۋگە ۇمتىلىپ جاتىرمىز.

ء“بىز ۇلى ويشىل اباي تويىن توي تويلاۋ ءۇشىن عانا ەمەس، وي ويلاۋ ءۇشىن دە وتكىزىپ جاتىرمىز” دەگەن اباي وبلىسى اكىمى بەرىك ءۋالي باستاعان ابايلىقتار ۇلى اباي تويىن اقىن اتىنا لايىقتى تاعىلىمدى دا، تارتىمدى ءوتۋى جولىندا بار كۇشىن سالىپ جاتقانى بايقالادى. بۇكىل ەلىمىز بويىنشا قازىر اباي جىرلارى مەن اندەرى اۋىلداعى بالاباقشادان استاناداعى ساياباقتارعا دەيىن وقىلىپ، شىرقالۋدا. ويتكەنى، مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي، ۇلى اباي اماناتىنا ادالدىق - ءبارىمىزدىڭ اسىل پارىزىمىز!

ءيا، ءبارى دە الىپ ابىزىمىزدىڭ اماناتىنا ادالدىقتان شىعادى.

الەمدەگى اباي ەسكەرتكىشتەرى

قازاقتىڭ تۇڭعىش ءمۇسىنشىسى، قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى حاكىمجان ناۋرىزباەۆ سالعان الماتىداعى اسقاقتاپ تۇرعان اباي ەسكەرتكىشىن ەلدىڭ ءبارى بىلەدى.

جىلدا اباي كۇنى ول جەردە الماتىداعى اقىندار جىر وقيدى.

اباي ەسكەرتكىشتەرى مەن كوشەلەرى تەك ەلىمىزدە عانا ەمەس، الەمنىڭ كوپ مەملەكەتتەرىندە، جيىرما شاقتى ەلدە بار. بىزگە ءمالىم بولعانداي 11 ەلدە اباي ەسكەرتكىشى مەن ءبيۋستى ورناتىلعان. اتاپ ايتقاندا، تۇركيا، گەرمانيا، فرانتسيا، شۆەيتساريا، ءۇندىستان، قىتاي، مىسىر، وڭتۇستىك كورەيا، رەسەي، وزبەكستان، قىرعىزستان جانە تب ەلدەردە بار. بيىل جىل اياعىنا دەيىن يتاليادا، ريمدە دە اباي ەسكەرتكىشى اشىلادى ەكەن.

مەن تاشكەنتكە بارعان سايىن اباي ەسكەرتكىشىنە سالەم بەرمەي كەتپەيمىن. ال ماسكەۋدە بولعاندا، اباي ەسكەرتكىشىنە ارنايى ىزدەپ باردىم.

شەتەل وپپوزيتسياشىلارى ابايعا جۇگىندى

2014 جىلى "اق جول" پارتياسى توراعاسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ باستاپ ىسساپارمەن ماسكەۋگە بارعانىمىزدا بىردەن اباي ەسكەرتكىشىنە سوقتىق. رەسەيدەگى قازاقستان ەلشىلىگى الدىنداعى «چيستوپرۋدنىي بۋلۆار» دەگەن جەردە ەكەن. ونشا ۇلكەن بولماسا دا، اقىن كەسكىنى ايشىقتى جاسالعانىن اڭعارعانبىز.

ۇلى ابايدىڭ ەسكەرتكىشىنە گۇل قويدىق. 2006 جىلى 4 ساۋىردە قازاقستاننىڭ تارتۋى رەتىندە قولادان جاسالعان ەسكەرتكىش. اۆتورلارى – بەلگىلى ءمۇسىنشى مارات اينەكوۆ، ساۋلەتشىلەر ۆالەري رومانەنكو مەن تيمۋر سۇلەيمەنوۆ. ەسكەرتكىش قۇنى – 162 ميلليون تەڭگە. سول كەزدەگى باعاممەن 1 ميلليون 250 مىڭ دوللار. اقىلمان اباي تەرەڭ وي ۇستىندە وتىر. ۇلى دالانىڭ ۇلى اقىنى اسىل جىرى، اسىپ تۋعان اقىل-ويىمەن الەمگە تانىلدى. قاراشا اۋىلدا تۋعان قازاقتىڭ قارا شالى ءبىر كەزدە كەشەگى كەڭەس يمپەرياسىنىڭ استاناسى – ماسكەۋدە دە ەڭسەلى ەسكەرتكىش بولىپ تۇراتىنىن ويلادى ما ەكەن دەيمىن قيالعا بەرىلىپ… ءبىر اتتەگەن-ايى ەسكەرتكىشكە «اباي كۋنانباەۆ» دەپ تەك ورىس تىلىندە عانا جازىلىپتى. اقىر قازاقستاننىڭ ءوزى جاساعان ەكەن، نەگە ابايدىڭ ءوز تىلىندە دە: «اباي قۇنانبايۇلى» دەپ جازىلماعانىنا قىنجىلاسىڭ… مىسالى، كاۆكاز ەلدەرى نەمەسە وزبەكتەر وسىنداي مۇمكىندىكتى ءومىرى جىبەرمەس ەدى، مىندەتتى تۇردە ءوز تىلدەرىندە دە جازار ەدى…

بىزگە جول باستاپ جۇرگەن ماسكەۋلىكتەرگە 2012 جىلى رەسەي استاناسىندا بلوگەر الەكسەي ناۆالنىي باستاپ، ۆ.پۋتينگە قارسى ميتينگكە شىققان وپپوزيتسيانىڭ «وككۋپاي اباي» قوزعالىسى وسى الاڭعا جينالىپ، قازاق اقىنى ابايعا كەلىپ مۇڭ شاققاندارىن ايتىپ ەدىم، حابارلارى بار ەكەن، قوستاي جونەلدى. ءيا، سونىڭ ءبىرى 2012 جىلى 13 مامىردا رەسەيلىك بەلگىلى جازۋشىلار بوريس اكۋنين، دميتري بىكوۆ، ۆيكتور شەندەروۆيچ، يۋليا لاتىنينالار باستاعان ون مىڭداي وپپوزيتسياشىلار اباي ەسكەرتكىشىنە كەزەكتى مارش ۇيىمداسىرعان بولاتىن… رەسەي وپپوزيتسياسى اباي ەسكەرتكىشىنە وسى كەزدەن باستاپ، كوڭىل اۋدارىپ، اباي ولەڭدەرىنىڭ اۋدارماسىن تاۋىپ الىپ، كوپتەپ شىعارىپ تاراتىپ، ەسكەرتكىش باسىندا وقىپ ءجۇردى… قاي كەزدە دە ادىلدىك ىزدەگەن حالىق الدىمەن ۇلتىنا قاراماي-اق حالىق مۇڭىن جىرلاعان اقىنعا جۇگىنەدى ەكەن عوي دەپ ويلايسىڭ. بار حالىققا ورتاق بولىپ وتىرعان دانىشپان ابايدىڭ ۇلىلىعىنا باس يەسىڭ.

شىنىندا دا زامانىنان وق بويى وزىپ تۋعان اقىن ابايدىڭ قۇدىرەتىنە تاڭعالاسىڭ. 15 ميلليونداي حالقى بار ماسكەۋدە اقيقاتتى اڭساعان حالىق الەمدىك رۋحانياتتىڭ الىپتارى، اعىلشىن شەكسپيرگە ەمەس، ءتىپتى ءوز ۇلتىنىڭ ۇلى اقىنى ورىس پۋشكينگە ەمەس، دانىشپان قازاق اقىنى ۇلى ابايعا كەلىپ، شەرىن شەرتەدى...

ەسكەرتكىش ورنالاسقان الاڭ شەتىندە قازاقستاننىڭ رەسەيدەگى ەلشىلىگى بار ەكەن.

ەلشىلىك ءۇيى توبەسىندەگى كوك تۋىمىزدى كورىپ، كوڭىلىمىز ءوسىپ قالدى. الدىنا سۋرەتكە تۇستىك.

2019 جىلى تاشكەنتكە بارعاندا وزبەكتىڭ جاس اقىنى فاحريددين حايت اباي ەسكەرتكىشىنە الىپ بارىپ كورسەتتى. قازاق ەلشىلىگى ورنالاسقان عيمارات الدىنا سالىنعان ەڭسەلى ەسكەرتكىش ەكەن، ءىشىم جىلىپ قالدى! وزبەكتەردە مونۋمەنتالدى ءمۇسىن ونەرى جاقسى دامىعان. ادەبيەتشىلەر الاڭىنداعى شىعىستىڭ ۇلى اقىنى الىشەر ناۋايىدان باستاعان قالامگەرلەرگە ورناتىلعان ەسكەرتكىشتەردى كورسەڭ، اۋەسىڭ كەتىپ، باسىڭ اينالادى...

2023 جىلى بارعاندا دا تۋرا اباي كۇنىنە تۋرا كەلىپ، اباي ەسكەرتكىشىنە باردىم. ابايعا ارنالعان جىرىمدى وقىدىم.

التايعا ۇلى ابايمەن ۇلتتىق رۋح تا كەلدى

ءوزىمىزدىڭ وسكەمەندەگى اباي ەسكەرتكىشىنىڭ قالاي سالىنعانىنان دا حابارىم بار. ول ەسكەرتكىشتىڭ تۇرعىزىلۋىنا سول كەزدەگى شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمى، بەلگىلى مەملەكەت قايراتكەرى، ەلىمىزدەگى بەس وبلىستى باسقارعان جالعىز اكىم، مارقۇم بەردىبەك ساپارباەۆ پەن سول كەزدەگى وسكەمەن قالاسىنىڭ اكىمى، رۋحانياتقپ قامقور رۋحى بيىك قايراتكەر يسلام ابىشەۆ تىكەلەي باستاماشى بولدى.

اباي ەسكەرتكىشىنىڭ تۇرعىزىلۋىندا اسىرەسە، قالا باسشىسى يسلام ابىشەۆتىڭ قارىمدىلىعى مەن باتىلدىعى ۇلكەن ءرول اتقاردى. ويتكەنى ول اباي ەسكەرتكىشىنىڭ ورنىندا بۇرىن كوممۋنيستەر كوسەمى لەنيننىڭ ەسكەرتكىشى تۇرعان بولاتىن. "كراسنىي ۆوستوك" اتالعان، كرەملگە قاراپ ساعاتىن تۇزەيتىن وسكەمەن قالاسىندا پرولەتاريات كوسەمىنىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ ورنىنا ۇلى ابايدىڭ ەسكەرتكىشىن ورناتۋ بۇرىن ەشكىمنىڭ ويىنا دا، تۇسىنە دە كىرمەگەن ەدى… سوندىقتان ۇلكەن كەدەرگىلەرگە كەزدەسكەنى، جەرگىلىكتى كەرتارتپا كۇشتەردىڭ قاتتى قارسىلىعىنا تاپ بولعانى بەلگىلى.

“مۇندا ابايدىڭ نە كەرەگى بار، ورىس وفيتسەرى مايكوۆتىڭ ەسكەرتكىشىن قويايىق” دەگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە، ءتىپتى ءوزىمىزدىڭ كەيبىر ماڭگۇرتتەر دە قوسىلعاندا، ولاردىڭ قالام ۇستاعان بىرەۋىن قالا اكىمى يسلام ابىشەۆ شاقىرىپ الىپ: “ابايعا قارسى تۇرعانداردى قارعىس اتادى. ول قارعىس سەنىڭ ءۇرىم-بۇتاعىنا كەتەدى” – دەۋگە دەيىن باردى. بۇل اباي ەسكەركىشىنىڭ تۇرعىزىلۋىنا وبلىس پەن قالا باسشىلارىنىڭ قانشالىقتى قاجىر-قايرات جۇمساعانىنىڭ شەت-جاعاسىن كور­سەتسە كەرەك.

سوندىقتان تاۋەلسىزدىك العانىنا جيىرما جىلعا جۋىقتاسا دا، كەڭەستىڭ ەلەسىنەن ارىلماعان ەلدە نارازىلىق كۇشەيىپ كەتپەۋ ءۇشىن ەسكەرتكىش بارىنشا تەز، قىسقا ۋاقىتتا دايىن بولدى. ءارى قالىپتاسقان قاساڭ ساياساتقا ساي بۇنىمەن قاتار ورىستىڭ ۇلى اقىنى پۋشكيننىڭ دە ءبيۋستى تۇرعىزىلدى…

ءسويتىپ، قىسقا ۋاقىتتا ۇلى ابايدىڭ الىپ ەسكەرتكىشى اسقار التاي اياسىندا اسقاقتاپ شىعا كەلدى. بۇرىنعى لەنين ەسكەرتكىشىنەن دە (قاي جەردە دە كۇن كوسەمنىڭ ەسكەرتكىشتەرى ۇلكەن بولاتىنى بەلگىلى) اناعۇرلىم بيىك بولىپ جاسالدى. اسقار التايدا اسقاقتاعان اباي­دىڭ الىپ ەسكەرتكىشىنىڭ بيىكتىگى 14 مەتر، سالماعى 5 توننا. وعان وبلىس بيۋدجەتىنەن 60 ميلليون تەڭگە ءبولىندى.

وبلىس اكىمدىگىنىڭ الدىنداعى بۇرىن لەنين تۇرعان باس الاڭدا ەندى تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ باس اقىنى ۇلى ابايدىڭ تۇلعاسى تۇر.

اباي ەسكەرتكىشىنىڭ اۆتورى، بەلگىلى ءمۇسىنشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ەسكەن سىرگەباەۆ.

التايدا اباي ەسكەرتكىشىنىڭ اشىلعانى – الاشتا اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعانى ەدى!..

رەسپۋبليكالىق «شىعىس شىنارى» جىر ءمۇشايراسى العاش ءوتىپ، التاي باۋرايى جىرعا بولەنگەندە، قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى قابدەش ءجۇمادىلوۆ باستاعان تارلانداردىڭ: «وسكەمەنگە اباي كەلدى. ودان سوڭ ابايدىڭ ىنىلەرى كەلدى»-دەپ قۋانعانى بۇل زور رۋحاني شارانىڭ تاۋەلسىز قازاقستانىمىز بەن ۇلتىمىز ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن اڭعارتسا كەرەك!

اباي ەسكەركىشىن اشىلۋىنا كورشىلەس ەلدەردەن دە ءبىراز قالامگەر ارنايى كەلگەن ەدى. تاجىكتىڭ ساڭلاق اقىنى سافار ابدۋللو، قازاققا ەلشىلىگىمەن دە بەلگىلى قىرعىز شايىرى اقبار رىسقۇلوۆ، ورىس اقىنى الەكساندر راديونوۆ ۇلى اباي جىرىنىڭ الەمدىك ءمان-ماڭىزىن اڭگىمەلەدى.

قازاقتىڭ اۋزى دۋالى ابىزدارىنىڭ ءبىرى، تارلان سىنشىمىز تۇرسىنبەك كاكىش:

"بۇل ابايعا عانا قويىلىپ جاتقان ەسكەرتكىش ەمەس، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ بەلگىسى. ونىڭ ۇستىنە ەسكەرتكىشتىڭ مىناۋ قىتايعا قاراي، رەسەيگە قاراي ءور التايدىڭ تورىندە تۇرۋىنىڭ ءوزى – قۋانىشتى جاعداي. جانە بۇل وسكەمەنگە قازاق رۋحىنىڭ، قازاق ۇلتىنىڭ نامىسى جەتكەندىگىنىڭ ۇلكەن بەلگىسى دەپ بىلەمىن” – دەپ، ادەتتەگىدەي تۋراسىن ايتتى.

اسقار التايدا اسقاقتاپ تۇرعان اباي ەسكەرتكىشىن كورگەن سايىن سول ءبىر كەرەمەت رۋحتى كەزەڭ ەسكە تۇسەدى.

ءيا، بيىل ابايدىڭ 180 جىلدىعى بولعاندىقتان، كوپ جەرلەردە اباي ەسكەرتكىشى مەن بيۋستەرى اشىلۋدا. سۋرەتشىلەر ۇلى اقىن پورترەتتەرىن سالۋدا. بۇل جولدا بىرىزدىلىك بولعانى دۇرىس.

اباقتىدا وقىلعان اباي جىرى

2019 جىلى مەملەكەتتىك سۋ رەسۋرستارىن دامىتۋ باعدارلاماسىنان تريلليون تەڭگە ۇنەمدەگەنى ءۇشىن يسلام ءابىشتىڭ جازىقسىز جالا جابىلىپ، تۇرمەگە ءتۇسۋى قوعامدا زور رەزونانس تۋدىردى. وعان "قازاق ءۇنى" سايتىنداعى يسلام ابىشكە اراشا سۇراپ، قازاقستان پرەزيدەنتى ق.توقاەۆقا جازعان اشىق حاتتى قولداپ، ۇلت زيالىلارى باستاعان 200 مىڭنان استام ادام قول قويعانى دا دالەل بولا الادى.

بارلىق سوت وتىرىستارىندا دا ەلدىڭ بەلگىلى زيالىلارى مەن تىلەكتەستەرى تولىپ وتىراتىن يسلام ءابىشتىڭ ءار سوتى قازاق ءتىلىن قورعاۋ جانە قازاق جىرىن قولداۋ الاڭىنا اينالىپ كەتىپ ءجۇردى.

سوتتى جۇرگىزگەن سۋديا ق.مەكەمتاستى ءوزى شىعارعان قاۋلىسى ەكى بەت قاعازدان قازاق تىلىنەن 76 قاتە جىبەرگەنى ءۇشىن ەكى رەت، وعان اراشا ءتۇسۋشى سوت شاياحمەتوۆانى دا قازاقشا سويلەي الماعانى ءۇشىن ءبىر رەت، جالپى ءۇش رەت سوتقا سەنىمسىزدىك ءبىلدىرىلدى. بۇل قازاق سوتى تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان وقيعا!

سوت زالىنداعى وسىنداي ۇزىلىستەردە جىر ءمۇشايراسىن يسلام كوكەمىزدىڭ ءوزى باستاپ جىبەرەدى. ۇلى ابايدان باستاپ، داعىستاننىڭ ۇلى اقىنى راسۋل عامزاتوۆتىڭ جىرىمەن قوستاپ، قازاقتىڭ بەلگىلى اقىندارىنىڭ ءبىرازىنىڭ قۇلاعىن شۋلاتادى. سودان سوڭ قورشاۋ تەرەزەنىڭ ار جاعىنان:

“ال اقىن قازىبەك يسا نە دەيتىنىن تىڭداڭدار” دەپ:

ء“جۇردىم، ءجۇردىم، ءجۇردىم دە،

كەتىپ قالدىم ءبىر كۇندە…

نەمكەتتىلەۋ اعايىن،

نەگە كەتتىم، ءبىلدىڭ بە»-

دەپ، مەنىڭ بەلگىلى ولەڭىمدى دە ناشىنە كەلتىرىپ تۇرىپ، شابىتتانىپ وقىپ بەرەدى. سودان سوڭ زالدا وتىرعان اقىنداردان ولەڭ سۇرايدى. مەن ءوز كەزەگىمدە يسەكەڭنىڭ وزىنە ارنالعان

«ەردىڭ قۇنى – تريلليون!» اتتى جىرىمدى وقىپ بەرەمىن.

مۇنى ەستىگەن قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، يسەكەڭ تۋرالى ارنايى ماقالا، ايشىقتى جىر جازعان تەمىرحان مەدەتبەك: «سوت زالىن مۇشايراعا اينالدىرىپ جىبەرگەنسىڭدەر مە؟ جىر وقىلعان جەردە جاقسىلىق بولادى. جاقسىلىقتان باسقا جاساعانى جوق يسلام ءىنىمىز جايلى جاقسى حابار كۇتەمىز»-دەپ حابارلاسىپ جاتادى...

مەن بۇل سوت زالىنداعى جىر وقىلۋىن نەگە ەسكە سالىپ وتىرمىن؟!.

2018 جىلى اقىن سەرىك سەيتماننىڭ باستاماسىمەن الپامىس باتىر جىرىن بۇكىل ەلىمىز وقىپ شىعىپ ەدى. 2019 جىلى ۇلى ابايدىڭ 2020 جىلعى 175 جىلدىعىنا بايلانىستى ولەڭدەرىن وقۋدى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءوزى باستاپ، ونى ەلدىڭ ءبارى جالعاستىرىپ اكەتتى. بەلگىلى ساياساتكەر ءاليحان بايمەن اباي ولەڭىن ناقىشىنا كەلتىرىپ وقىپ، ەستافەتانى ماعان دا جولداعان ەدى. الەكەڭنىڭ ەستافەتانى جولداعان ءتورت ادامىنىڭ ىشىندە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگى توراعاسى اليك شپەكباەۆ تا بار ەكەن... مەنىڭ دە ۇلى اقىنىمىزدىڭ ءتورت ولەڭىن وقىپ، جولداعان ءتورت ادامىمنىڭ ءبىرى - حالىق قازىناسىنان تريلليون ۇنەمدەگەنى ءۇشىن تۇرمەگە تۇسكەن، شپەكباەۆ باسقاراتىن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگى تەرگەۋشىلەرى ەشقانداي دالەل تاپپاسا دا، ەكى رەت ينفاركت السا دا، ۇيقاماققا دا شىعارماي قاماۋدا ۇستاپ وتىرعان، اكىمدەردىڭ اقىنى اتانعان، اباقتىدا نامازىن ۇمىتپاي، اباي جىرلارىن سۋىتپاي وقىپ جاتقان يسلام ءابىش بولدى. اباي جىرىن وقۋ ەستافەتاسىن تۇرمەدە قارسى العان يسەكەڭ ادۆوكاتى ابزال قۇسپانعا اباي جىرىن جاتقا وقىپ بەرەدى. اباي تۇگىلى قۇدايدا دا شارۋاسى جوق تاستۇرمەدەگى تاستاي كۇزەتشىلەر ونى ۆيدەوعا جازىپ الاتىن تەلەفون قۇرالىن پايدالانۋعا رۇقسات بەرمەي قويادى. اباي اتامىزدىڭ: «قايران ءسوزىم قور بولدى-اۋ!..»- دەگەن شۋماعىن ەرىكسىز ايتۋعا ءماجبۇر بولعان يسەكەڭ ابزالعا ءوزى وقىعان جىردى ەلگە جەتكىزۋدى تاپسىرادى.

ابزال قۇسپان اماناتتى ورىنداپ، اباي جىرىن وقىپ، بەينەبايانعا ءتۇسىردى. ول "قازاق ءۇنى" ۇلتتىق پورتالىندا جاريالاندى.

سونىمەن يسلام ءابىش اباقتىدا جاتسا دا اباي جىرىن وقىدى. ال اليك شپەكباەۆ وزىنە جولداعان اباي جىرىن وقىدى ما، وقىمادى ما، ول جاعى بەيمالىم...

ماحاببات، قىزىق مول جىلدار…

اباي اتى اتالعاندا ادەبيەتىمىزگە بايلانىستى قازاق پوەزياسىنىڭ تۇڭعىش رەفورماتورىنىڭ اتىنا “تۇڭعىش” دەگەن ءسوز ءجيى ايتىلادى.

اباي اتىنا تاعى ءبىر تۇڭعىش دەگەن ءسوزدى قوسۋدىڭ رەتى كەلىپ تۇرعان سەكىلدى.

“قۇداي-اۋ، قايدا سول جىلدار؟

ماحاببات قىزىق مول جىلدار…

اقىرىن، اقىرىن شەگىنىپ،

الىستاپ كەتتى-اۋ قۇرعىرلار”- دەپ تولعاعان مارجان جىرىندا اباي قازاق ادەبيەتىندە “ماحاببات” دەگەن ءسوزدى تۇڭعىش رەت قولدانۋشى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى ابايعا دەيىنگى اقىنداردان “ماحاببات” دەگەن ءسوزدى كوزىم شالماپتى… مۇمكىن، مەن قاتەلەسەرمىن…

“ولسەم، ورنىم قارا جەر سىز بولماي ما؟

وتكىر ءتىل ءبىر ۇيالشاق قىز بولماي ما؟

ماحاببات، عاداۋات پەن مايدانداسقان،

قايران مەنىڭ جۇرەگىم مۇز بولماي ما؟..

جۇرەگىڭنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،

مەن ءبىر جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا.

سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،

مىڭمەن جالعىز الىستىم، كىنا قويما!-

دەپ، كۇڭىرەنىپ وتكەن ۇلى ابايدىڭ جۇرەگىن ۇعۋ، جانىن، جۇمباعىن ءتۇسىنۋ كەز كەلگەن ادامعا بۇيىرا بەرمەس تەرەڭدىك ەكەنى راس.

بەس دۇشپان ىستەن بەتەر ءىس…

قازىر "قورقىت دەگەندە، وسىلاي قورقىت دەدىم بە؟" دەگەندەي، كەيبىر اسىرە بەلسەندىلەرىمىزدىڭ ابايدىڭ "ورىس ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك" دەگەن سوزىنە جارماساتىندارى كوبەيدى. ۇلى اباي ەگەر قازاقتار بولاشاقتا، ءتىپتى تاۋەلسىزدىك العانىنا 30 جىلدان اسسا دا، ءوز ءتىلىن ۇمىتىپ قالاتىنىن بىلگەندە، حالقىن ءىلىم-بىلىمگە شاقىرۋ ءۇشىن پايدالانعان بۇل ءسوزىن ايتپاس ەدى دەپ ويلايمىن. قازاقتى ەلىكتەۋ، سولىقتاۋدان، سونىڭ ىشىندە كەسىر-كەسەپات، كەدەرگى، كەلەڭسىزدىكتەن تىيىپ، "وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق، ەرىنشەك، بەكەر مال شاشپاق” -

بەس دۇشپان ىستەن ساقتاندىرىپ، نەگىزگى "تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي،

قاناعات، راقىم، ويلاپ قوي” – بەس اسىل ىسكە شاقىرىپ كەلگەن ۇلى اقىن ءھام حاكىم ەڭ باستى مەرەزدىكتەن - “بەس دۇشپان ىستەن” دە بەتەر ءىس - ۇلتتى ءوز ءتىلىن ۇمىتىپ قالۋدان ساقتاندىرار ەدى... ول زاماندا ەۋروپالىق دامۋعا شىعار جولدا جاتقان ەڭ ۇلكەن ىرگەلەس ءىرى ەلدىڭ ۇستىنەن اتتاپ نەمەسە ۇشىپ ءوتىپ كەتە المايتىنىڭ قانداي انىق بولسا، ساياسي بوداندىعىڭ تاعى بار، "ورىس ءتىلىن" وراعىتىپ وتە المايتىنىمىز بەسەنەدەن بەلگىلى ءجايت بولاتىن. ايتپەسە، ورتا ازياداعى ەڭ ءبىرىنشى زاماناۋي ناعىز پارتيا بولا بىلگەن، ساياسي باعدارلاماسىنىڭ ەڭ باستى باعىتتارى ۇلتشىلدىق - جەر مەن ءتىلدىڭ مۇددەسىن قورعاۋ بولعان الاش كوسەمدەرى ابايدى "قازاقتىڭ باس اقىنى" (احمەت بايتۇرسىنۇلى) دەپ باعالاپ، وزدەرىنە ۇستاز تۇتار ما ەدى... "بالا قاي تىلدە وقىسا، سول ۇلتقا قىزمەت ەتەدى" (جۇسىپبەك ايماۋىتۇلى) دەپ اشىنعان الاش ارىستارى ۇلت بولاشاعىنا ەڭ ۇلكەن قاتەردىڭ قايدان كەلە جاتقانىن دا جاقسى ۇعىنىپ، ساياسي كورەگەندىكپەن ساقتاندىرا ءبىلدى.

قازاقتاردىڭ ءوز ءتىلىن ۇمىتىپ قالعانىن ءوز كوزىمەن كورىپ كەتكەن، "اباي ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا بالا جوق" دەيتىن قازاقتىڭ قادىرىنىڭ دا:

“وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،

ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە!”-

دەگەن ەلگە ايگىلى ەگىز جولىنىڭ ورىندارىن اۋىستىرىپ:

ء“وز ءتىلىڭدى ءبارىڭ ءبىل-

وزگە ءتىلدى قۇرمەتتە!"-

دەپ جازۋ دا ويىندا كەتكەن بولار دەپ ويلايمىز.

اباي مۇراسى دايىن باعدارلاما

ءيا، اباي ناسيحاتتاعان “بەس اسىل ءىس” قازىرگى مەملەكەتىمىز ۇستانىپ وتىرعان جاس ۇرپاق ساناسىنا ادال ەڭبەك ەتۋ قۇندىلىعىن ءسىڭىرۋ، ەڭبەك ادامىن قۇرمەتتەۋ باعىتىمەن ساي كەلەدى. “ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي” دەگەن ابايدىڭ 180 جىلدىعى بيىلعى “جۇمىسشى ماماندىعى جىلىنا” تۋرا كەلگەنى دە ساۋلەلى سايكەستىك!

ءيا، ابايدىڭ “قارا ءسوزى” مەن ناسيحاتتىق جىرلارى دايىن باعدارلاما!

ء“بىرىڭدى قازاق ءبىرىڭ دوس،

كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس” دەگەن ۇلاعاتتى جىردان ۇعارىمىز كوپ. ۇعىپ قانا قويماي، سول ۇستانىمدى بەرىك ۇستانۋ كەرەكتىگى جەتپەي تۇر قازىر… ال “ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ” دەگەن وسيەتىن ۇستانۋ ءۇشىن ۇلكەن جۇرەكتى، يگى تىلەكتى جان بولۋ كەرەك.

اباي وبلىسى اتانۋىنا دا ۇلەس قوستىق

2020 جىلى 16 قازاندا “قازاق ءۇنى” گازەتىندە:

ۇلتتىڭ رۋحاني كوسەمى احمەت بايتۇرسىنۇلى ەڭ العاش "قازاقتىڭ باس اقىنى" دەپ باعالاپ، الاش ۇستاز تۇتقان ابايدىڭ 175 جىلدىعىندا سەمەيدەي ءوز قالاسىنا نەمەسە وبلىستى قايتا اشىپ، ۇلى اقىننىڭ اتىن بەرسەك جاراسادى. “اق جول” باسشىسى ازات پەرۋاشەۆ پارلامەنتتە كوتەرىپ كەلە جاتقانداي، سەمەيگە رەسپۋبليكالىق ستاتۋس بەرۋ نەمەسە وبلىستى قايتا اشۋعا ەشكىمنىڭ داۋى جوق شىعار دەيمىز.

ەلىمىزدە جامبىل وبلىسى، ساتباەۆ قالاسى بار، ەندى ۇلى ابايدىڭ جىلىندا اباي وبلىسى بولىپ جاتسا، جاقسى جالعاسۋ بولار ەدى...”-دەپ جازعان ەكەنبىز.

سول 2020 جىلعى 16 قازاننان 16 اي وتكەندە، 2022 جىلى 16 ناۋرىزدا، تۋرا “اق جول” پارتياسىنىڭ 20 جىلدىعى كۇنى قر پارلامەنتى پالاتالارى بىرىككەن وتىرىسىنداعى پرەزيدەنت جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ بۇرىنعى سەمەي وبلىسىنىڭ قايتا اشىلاتىنىن، وبلىسقا ابايدىڭ اتى دا بەرىلەتىنىن جاريالادى.

ءبىز جيىننان شىعا سالا قورشاپ العان جۋرناليستەر ورتاسىندا تىكەلەي ەفيردە اباي وبلىسىنىڭ جانە ۇلىتاۋ، جەتىسۋ وبلىستارىنىڭ، ءۇش وبلىستىڭ اشىلعانى تۋرالى حالىقتان ءسۇيىنشى سۇراپ، جاريالادىق.

بەس كۇننەن كەيىن باستالعان ناۋرىز مەيرامىندا اباي وبلىسىنىڭ زيالى قاۋىمى ازات پەرۋاشەۆ ەكەۋمىزدى سەمەيگە قۇرمەتتەپ شاقىرىپ، قالالىق تەلەارنادا سۇقبات بەردىك.

بۇگىندە 180 جىلدىعىن لايىقتى تويلاپ جاتقان ۇلى ابايدىڭ اتىنداعى وبلىسقا اق جول! اللا جار بولسىن!

اباي تويى - الاش تويى!

اباي تويىن - ۇلى اقىن ۇلاعاتىن ۇلتتىق تۇرعىدان ۇعا ءبىلۋدىڭ جارقىن رۋحاني دۇنيەسىنە اينالدىرا ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇعان ءبارىمىز دە اتسالىسۋ ىزگى پارىزىمىز!

ءسوزىمنىڭ سوڭىن 1995 جىلى ۇلى ابايدىڭ 150 جىلدىعىندا، وسىدان 30 جىل بۇرىن جازىلعان جىرمەن قورىتايىن. سول كەزدە ەلىمىز بويىنشا ءمۇشايرا بولىپ، تاڭداۋلى جىرلاردىڭ بارلىعى “ەگەمەن قازاقستان” گازەتىندە ءار ءنومىر سايىن جاريالانىپ وتىردى.

ابايعا

تۇزەلمەسە ەل – تۇزەلگەن ءسوزدi ۇعار كiم؟

تۇڭiلگەن سوڭ ۇمىتىپ كەزدi جارقىن،

جاتىپ اپتى جاق اشپاي جان ادامعا

قايران اباي الدىندا كوز جۇماردىڭ.

سۇم دۇنيەنiڭ سىرت بەرگەن سۇرقىن كورiپ،

ىلاجسىزدان الدى ما ىرقىن بەرiپ...

ءۇنسiز قالعان جۇمباق جان سەزدi مە ەكەن،

ءۇن قاتارىن الەمگە بiر كۇن كەلiپ...

سىبىرلاستىڭ سىرلاستان سىيى بوتەن،

سىنىق كوڭiل سيار ما ۇيiنە كەڭ...

ورازبايدىڭ قامشىسى كۇيiك ەمەس،

ويانباي ەل جاتقانى قيىن ەكەن...

سiرi قالىپ، سiرەسپە، سiلكiنبەگەن،

ۇلاعاتتى ۇقپاسا ۇلتىڭ كەرەڭ...

مۇحيت جىردىڭ تۇبiنە بويلادىق پا،

بەتi تۇنىق، تەرەڭi بۇلكiلدەگەن...

تiل قاتپادىڭ، تiل الماي تiلمار حالقىڭ،

ايىرا الار اسىلدىڭ كiم بار پارقىن...

مۇڭ-قايعىعا ۋلانىپ مۇنار تارتتىڭ،

مۇقىم ەلiڭ وزگەرتپەي مۇندار قالپىن...

تۇيىقتالدى تىم-تىرىس تىلسىم كەۋدە،

كەمەڭگەردiڭ قاي سىرىن بiلسiن پەندە...

جالىن كومiپ كەتiپتi شىڭعىستاۋدى،

جارلى ەمەس، زارلى اقىن كۇرسiنگەندە...

ەندi بۇگiن ەلiڭنiڭ ەڭ كەرەگi –

ساقال بويار ساۋداسى دوڭگەلەدi,

پۇلدى بولساڭ قۇندىعا تەڭگەرەدi,

دارىندىنى قارىندى كەم كورەدi.

وزگەشە ىستىق قارايتىن وركەنiڭ كوپ،

وزiڭە ەمەس...بەينەڭە تەڭگەدەگi...

قالماۋ ءۇشiن قالعۋمەن جولدا قۇلاپ،

تiرiلگەن ءجۇر تiرلiگiن زورعا قۇراپ...

ەسەك ارتىن جۋدا ەستi بiتكەن،

وڭايلىقپەن تابىلماس ول دا بiراق...

كۇيiنۋمەن كوڭiلiڭ قۋىس كەرنەي،

دەمەۋ بەرەر دەمiكسەڭ تۋىس نەندەي؟..

ۋىلجىر ءدام ۋىستا ەرiپ كەتiپ،

ۋىلادى تاڭدايىڭ ۋ iشكەندەي...

دەمi ازايىپ جاتسا دا كۇندە مەيلi,

دەرتتiزار عىپ بۋسا دا جىر كومەيدi,

ۇگiتiنەن ءۇمiتi ءۇزiلدi مە،

ۇندەمەيدi ۇلى اقىن، ۇندەمەيدi...

سەندەي دانا تۋدىرعان ۇلى ەلiمدi,

تۇگەل تانىپ دۇنيە بiلە بiلدi.

ايتپاي كەتكەن الايدا سوڭعى ءسوزiڭ

بۇگiن مەنiڭ قيناپ ءجۇر جۇرەگiمدi...