«قۇقىقتىق ساۋاتسىزدىق – قوعامدىق تۇراقتىلىققا قاۋىپ». زاڭ بىلەتىن قوعامدى قالاي قالىپتاستىرامىز؟

بۇگىنگى تاڭدا زاڭنان حابارى جوق قوعام – ءوز قۇقىعىن قورعاي المايتىن، ادىلەتسىزدىكپەن كۇرەسە المايتىن ءالسىز قوعام. قازاقستانداعى قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق ماسەلەسى ازاماتتىق بەلسەندىلىكپەن، قۇقىقتىق مادەنيەتپەن، ءتىپتى ەلدەگى قوعامدىق تۇراقتىلىقپەن تىكەلەي بايلانىستى. وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە "ادىرنا" ءتىلشىسى زاڭگەر قۋات اۋعانبەكپەن پىكىرلەسكەن ەدى. 

قوعامدىق تۇراقتىلىق پەن قۇقىقتىق ساۋات اراسىنداعى بايلانىس

– قۋات مىرزا، قۇقىقتىق ساۋاتسىزدىق قوعامدىق تۇراقتىلىققا قالاي اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز؟

– قوعامدىق تۇراقتىلىق دەگەنىمىز – ەل ىشىندەگى ءتارتىپ، ادىلەتتىلىك، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ قورعالۋى. ال ەگەر ازاماتتار ءوز قۇقىقتارىن بىلمەسە، زاڭدى تالاپ ەتپەسە، ول ەلدە ادىلەتسىزدىك بەلەڭ الادى. مۇنداي ورتادا جەمقورلىق، زاڭسىز شەشىمدەر، شەنەۋنىكتەردىڭ جاۋاپسىزدىعى ورىن الادى. زاڭنان بەيحابار حالىق – وزىنە قارسى زاڭ بۇزىلعاندا ءۇنسىز قالاتىن، ال زاڭعا باعىنۋعا كەلگەندە كۇمانمەن قارايتىن ورتا. مۇنداي جاعدايلار الەۋمەتتىك شيەلەنىستەرگە، نارازىلىقتارعا سەبەپ بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان قۇقىقتىق ساۋات – قوعامنىڭ يممۋنيتەتى دەپ ايتۋعا بولادى.

"زاڭنان قورىقپا، زاڭدى ءبىل" دەگەن ۇستانىم كەرەك"

قۋات اۋعانبەكتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا زاڭ شىعارۋ قارقىنى جوعارى بولعانىمەن، ونىڭ ءتۇسىندىرىلۋى مەن پراكتيكالىق قولدانىلۋى ءالى دە ءالسىز.

ء"بىزدىڭ ەلدە جىل سايىن ونداعان زاڭ قابىلدانادى. بىراق قاراپايىم ادام سول زاڭدى قالاي قولدانارىن، ءوز قۇقىعىن قاي جەردە قورعاي الاتىنىن بىلە بەرمەيدى. جاڭا زاڭدار باق-تا قىسقا عانا جاريالانىپ، تۇسىندىرمەسىز وتەدى. بۇل – ۇلكەن پروبلەما. اسىرەسە اۋىلدىق جەرلەردە قۇقىقتىق مادەنيەت تومەن. قاراپايىم مىسال – ەڭبەك شارتىسىز جۇمىس ىستەيتىندەر، زاڭسىز ايىپپۇلدارعا ءۇنسىز كونەتىندەر، تۇرعىن ءۇي نەمەسە مۇراگەرلىك ىستەرىندە ءوز قۇقىعىنان ايىرىلاتىندار. بارلىعى – ساۋاتتىڭ تومەندىگىنەن. سوندىقتان “زاڭنان قورىقپا، زاڭدى ءبىل” دەگەن ۇستانىمدى جاستاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ كەرەك", – دەيدى زاڭگەر.

مەكتەپ پەن جوو-داعى قۇقىقتىق ءبىلىم جەتكىلىكتى مە؟

قۋات اۋعانبەكتىڭ ايتۋىنشا، قۇقىقتىق ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ – تەك زاڭگەرلەردىڭ نەمەسە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىسى ەمەس. بۇل – ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ، وتباسىنىڭ، باق پەن الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ورتاق مىندەتى.

"قۇقىق نەگىزدەرى ءپانى مەكتەپتەردە بار. بىراق ول كوبىنەسە فورمالدى تۇردە وتەدى. پراكتيكالىق ومىرمەن بايلانىس از. “قۇقىقتى ءبىلۋ” دەگەنىمىز – كونستيتۋتسياداعى باپتاردى جاتتاۋ ەمەس، ومىردە كەزىككەن زاڭدى جاعدايلاردى دۇرىس باعامداي الۋ، قاجەتتى ورگانعا جۇگىنۋ جولىن ءبىلۋ، قۇجاتتاردى راسىمدەۋدى ءتۇسىنۋ. ۋنيۆەرسيتەتتەردە دە بۇل مادەنيەتتىڭ ءوزى ءالى تولىق جولعا قويىلماعان. بىزگە زاڭدى تانۋ داعدىسىن ەرتە باستان ۇيرەتەتىن جاڭا فورمات كەرەك: mock court (جاساندى سوت وتىرىستارى), قۇقىقتىق تەاترلار، “اشىق سوت” كۇندەرى، TikTok/Instagram-ارقىلى تۇسىندىرۋلەر. قازىرگى بۋىن – ۆيزۋالدى بۋىن. زاڭدى ۇعىنىقتى، قىزىقتى تۇردە ءتۇسىندىرۋ ارقىلى عانا ولاردى ۇيرەتۋگە بولادى", – دەيدى ول.

قۇقىعىڭ بۇزىلسا، قايدا جۇگىنەسىڭ؟

بۇگىندە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ ءتۇرلى تەتىكتەرى بار:

• ادۆوكاتتارعا جۇگىنۋ

• "Qamqor" ءموبيلدى قوسىمشاسى

• ەلەكتروندى ۇكىمەت پورتالى

• ومبۋدسمەن ينستيتۋتى

• مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن زاڭ كومەگى (مكزك)

"بىراق حالىق بۇل تەتىكتەردىڭ بار ەكەنىن بىلمەيدى نەمەسە سەنبەيدى. مىسالى، سوتقا شاعىمدانۋ دەگەندى – ۇزاق پروتسەسس، اقشا تالاپ ەتەتىن جۇيە دەپ كورەدى. شىن مانىندە، ەگەر زاڭدى تۇردە دالەلدەرىڭىز بولسا، ازاماتتىق ىستەر بويىنشا ادىلەتكە قول جەتكىزۋگە تولىق مۇمكىندىك بار. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن زاڭدى ۇيرەنۋ، بىلمەسەڭ – سۇراۋ كەرەك. حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساناسى وسكەندە عانا شەنەۋنىكتەر مەن مەملەكەتتىك ورگاندار جاۋاپكەرشىلىكپەن جۇمىس ىستەيدى", – دەيدى قۋات اۋعانبەك.

زاڭدى ءبىلۋ – ازاماتتىق مادەنيەتتىڭ كورسەتكىشى

قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق – ازاماتتىڭ قورعانى، قوعامنىڭ تىرەگى. بۇگىنگى تاڭدا زاڭنان قاشاتىن ەمەس، زاڭمەن ءومىر سۇرەتىن ازاماتتار كەرەك. قۋات اۋعانبەكتىڭ سوزىمەن ايتقاندا:

"قوعام زاڭمەن ءومىر سۇرگەندە عانا ادىلەت ورنايدى. ءار ادامنىڭ مىندەتى – ءوز قۇقىعىن ءبىلىپ، وزگەنىڭ قۇقىعىن بۇزباۋ. قۇقىقتى قۇرمەتتەيتىن ەل – تۇراقتى، سەنىمدى ەل. ءبىز سونداي بولۋىمىز كەرەك" دەدى زاڭگەر.