ەۋروپا مادەنيەتىنە سىڭىرگەن ەلەۋلى ەڭبەگى ءۇشىن ونەر ادامدارىنا بەرىلەتىن ترەببيا سىيلىعىنىڭ يەگەرى، الەمگە تانىمال قالامگەر چيناگين گالسان – شىعارمالارىن گەرمان، مونعول تىلدەرىندە جازاتىن جازۋشى. ۇلتى تۋۆا ازامات قازاق ءتىلىن دە جەتىك بىلەدى. تۋعان جەرى مونعوليانىڭ بايان-ولگي ايماعى. قازاقتاردىڭ ورتاسىندا وسكەندىكتەن ءارى ءوز انا ءتىلىنىڭ (تۇركى-تۋۆا) قازاقشاعا تىم جاقىندىعى گالسانمەن جۇزدەسكەن ءار قازاقتىڭ ونى ءوزىنىڭ قانداس باۋىرى ىسپەتتى تانىپ، جاقىن تارتاتىندىعىنا ءشۇباسىز سەنۋگە بولادى.
جازۋشىنىڭ العاشقى كىتابى 1981 جىلى بەرليندە گەرمان تىلىندە جارىق كورگەن. كارى ەۋروپانىڭ گەرمان ءتىلدى بىرنەشە ەلدىڭ وقىرماندارىن لەزدە باۋراپ العان كىتاپ دۇكەن سورەلەرىنەن «قانى جەرگە تامباي» ساتىلىپ كەتكەننەن كەيىن مەرزىمدى ءباسپاسوز بەتتەرىندە جاعىمدى دا اسەرلى پىكىرلەر تولاسسىز جاريالانىپ، اۋىزدان تۇسپەگەن. ادەبيەت سىنشىسى كلاۋس ۋميحەن «گالساننىڭ «نايزاعايلى جىلدار جاڭعىرىعى» اتتى كىتابىنىڭ كوركەم ءتىلى مەن تەرەڭ ويى كوڭىلدى جاۋلاپ الادى» - دەپ، «نويەس دويچلاند» گازەتىنە جازسا، باتىس گەرمانيانىڭ «نيدەرزاكسەن» باسىلىمىندا ە.ا. توللە: «وزگە ءتىلدى ءارى مادەنيەتى دە باسقا الەمگە تيەسىلى جازۋشىنىڭ گەرمان ءتىلىن ون جىلدىڭ ىشىندە جەتىك مەڭگەرىپ الىپ، مىنانداي عاجاپ شىعارما جازعانى مەنى شىنىمەن تاڭ قالدىردى» - دەگەن پىكىرىن جاريالاتقان. سونداي-اق، «زەكسيشە تسايتۋنگ»، «نويە دويچە ليتەراتۋر»، «زوننتاگ»، «تيۋرينگەر لاندەستسايتۋنگ» سەكىلدى كوپتەگەن گازەت-جۋرنالدار چيناگين گالساننىڭ نەمىس تىلىندەگى تىرناقالدى كىتابى جايىندا تامسانا جازىپ، تاڭداي قاعىسقان. ءبارىنىڭ پىكىرى شىنايى ءومىر شىندىعىن قىسقا دا نۇسقا، دالمە ءدال سۋرەتتەيتىن جازۋشى شەبەرلىگىن مويىنداۋعا كەلگەندە ءبىر جەردەن شىققان.
كەزىندە باتىستا كەيىن ءوزى تۋعان مونعول ەلىنىدە وقىرمان قاۋىمدى ەلەڭ ەتكىزىپ، ءبىزدىڭ سانامىزداعى مومىن ادامداردىڭ قازاق بابالارىمىز ايتقانداي «جۋاستان جۋان شىعاتىندىعىن» پاش ەتكەن مىنا ءبىر اڭگىمەسىن وقىعان ساتتە-اق قازاق وقىرماندارىنا جەتكىزۋگە اسىق بولعان ەدىم. ءبىر دەمدە تەز اۋدارىلۋىنىڭ ءوزى وقيعانىڭ تارتىمدىلىعىندا بولسا كەرەك. «جاقسىدا جاتتىق جوق» دەگەن بار. ەندەشە، تۇركى ءتىلدى، كيىز تۋىرلىقتى تۋىس حالىقتىڭ وكىلى، بۇگىندە الەمگە كەڭىنەن تانىمال گالسان جازۋشىنىڭ تاماشا ءبىر اڭگىمەسىن ۇسىنۋدى ءوزىمنىڭ جازۋشىلىق پارىزىم دەپ ءبىلدىم.
قاڭتار ايىنىڭ سوڭى. قالادا شىڭىلتىر اياز. تاڭەرتەڭ، كەشكە اۆتوبۋس كۇتىپ تۇرعاندا سارىشۇناق ايازدىڭ بەتتى شىمشىپ-شىمشىپ العانداي قارىپ ءوتۋى اۋىلدا وسكەن ادامعا ەرتەرەكتەگى قىتىمىر قىستاردى ەرىكسىز ەسكە تۇسىرەدى. بۇرىنعى قىستىڭ قازىرگىدەن دە سۋىق بولعانىن عىلىم ءالى دالەلدەي قويعان جوق. ءتىپتى جوققا شىعارماسا يگى. سولتۇستىك ءپوليۋستىڭ مۇزى قالىڭداي تۇسكەن، ءبىر عاسىر بۇرىن كوكمايسا بولعان جەردى جايپاپ بارادى دەيدى. جارايدى، عىلىمعا سەنۋ كەرەك. الايدا، بۇرىنعى ادامداردىڭ قىستا قازىرگى بىزدەن ارتىق توڭىپ، جازدا كوبىرەك ىستىقتاعانى جالعان ەمەس. قالا تۇرعىزىپ، قالىڭ قابىرعامەن ءوزىن قورعاتىپ العان ادام بالاسى تابيعاتقا تاۋەلدىلىكتەن ءسال دە بولسا ارىلعان سوڭ قىستى جىلىنىپ بارا جاتقانداي سەزىنەتىن بولعان عوي. ونىڭ سىرتىندا قازىرگى قالا تۇرعىنى ازاندا جانە كەشكە عانا تىسقا شىعادى ەمەس پە. كۇندىز جۇمىس ورنىندا، تۇندە جىلى پاتەرىندە بولادى. ءتىپتى دالاداعى ىستىقتى دا، سۋىقتى دا سەزىنۋدەن قالعان. سەزگەن كۇننىڭ وزىندە ودان كەلىپ-كەتەر دانەڭە دە جوق.
كۇن سەنبى، كەشقۇرىم. جۇرت اياعى سيرەي باستاعان كەز. مەن ادەتتەگىمدەي اۆتوبۋسپەن ۇيگە قايتىپ بارا جاتقانمىن. جۇمىستىڭ تولىقتاي ءبىر اپتاسىن ارتقا تاستاعاندىقتان ەرەكشە ءبىر ءسات ىسپەتتى.
بۇل كۇن مەن ءۇشىن ءتىپتى ايىرىقشا ەدى. ايلاپ الىسقان شارۋامدى ءبىتىرىپ، ونى ۇكىمەتتىك كوميسسياعا ءساتتى وتكىزدىم. ولاردىڭ جاعىمدى باعا بەرۋى توبەمدى كوككە جەتكىزىپ تاستاعان. تۇسەتىن، مىنەتىن ادامداردىڭ قاتارى سيرەگەن سوڭ اۆتوبۋسىمىز كەيبىر ايالدامالارعا توقتاماي ءوتىپ كەتىپ جاتتى. مۇنىسى قىسقى ايازدا جىلى ورىندارىنا اسىققان جولاۋشىلار كوڭىلىنە مايشا جاعىپ كەلەدى. تەك قانا ءبىر ايالدامادا عانا ءسال كىدىرىپ قالدى. ەسىك اشىق تۇرعانىنا قاراماستان الدەبىرەۋ كىرەتىن جەردى تاپپاعانداي سيپاقتاپ ءالى ءجۇر.
- ەندى، كىرسەڭشى، بول! – دەپ، بارق ەتكەن جۇرگىزۋشىنىڭ امىرىنە:
- تاپپاي جۇرگەن جوقپىن با؟ – دەگەن ايەل ادامنىڭ نازىك ءۇنى جاۋاپ قاتتى. جولاۋشىلار دا شەتىنەن ءسوزۋار بولسا كەرەك، سىباپ جاتىر:
- ماس بىرەۋ مە؟
- سوقىر شىعار...
مەن اۋىز اشپاسام دا ىشتەي جىنىم كەلىپ، ەسىكتىڭ ارتىنداعى كورىنبەيتىن ادامعا بىردەمە دەگىم كەلگەن. بىراق، ەسىكتەن الدىمەن ۇزىن جىڭىشكە تاياقتىڭ ۇشى كورىندى دە، ەگەر ايى-كۇنى جەتكەن ەكىقابات بولماسا ورتا مەكتەپتىڭ وقۋشىسى دەرلىكتەي جاپ-جاس «بويجەتكەن» كىرىپ كەلدى. اۆتوبۋسقا ەنە سالىسىمەن:
- تۋىس، باۋىرلار! مەن باتىس ءتورت جول قيىلىسىنا بارۋىم كەرەك ەدى. مىنگەن كولىگىم دۇرىس پا؟ – دەپ، سۇرادى.
- دۇرىس، دۇرىس – دەدىك، ءبارىمىز جاپا-تارماعاي.
ونىڭ الدىنان ءتورت-بەس ادام قاتار ۇمتىلىپپىز. ەڭ الدىمەن مەنىڭ قولىم شىنتاعىنا تيگەنىنە قاراعاندا ەسىككە جاقىنىراق وتىرعان سياقتىمىن. جەتەلەپ اكەلىپ ورنىما وتىرعىزدىم. «وتىرا عوي، اينالايىن!» ارىرەكتە بوس ورىندار بولعانىمەن مەن ونىڭ قاسىندا تۇردىم. كورسە كوز تويار حاس سۇلۋدىڭ ءوزى ەكەن. ءجۇزى اشىق، دەنە ءبىتىمى سىمباتتى، شاشى قويۋ قارا، بارىنەن دە ءموپ-ءمولدىر بوتالاعان قارا كوزىن ايتساڭشى. وسىنداي نۇرلى جاناردىڭ كورمەۋى مۇمكىن بە دەرسىڭ. ءاي، وپاسىز جالعان-اي! جاس كەلىنشەك قوزعالىسسىز الىسقا تىك قاراپ وتىر. كوزى كىرپىك قاقپايدى. جۇزىندە اۋىق-اۋىق ءسال عانا وزگەرىستىڭ بايقالۋى قۇرساعىنداعى ءسابيىنىڭ قيمىلىنا قاتىستى بولسا كەرەك. ەگەر ونىڭ اياعى اۋىر بولماعاندا ءبارىمىز ونى «ءاي، بەيشارا-اي!» دەپ جاتىپ كەپ ايايتىن ەدىك. ال، قازىرگى جاعدايدا ونىڭ ءجۇزى باقىتتان بال-بۇل جانىپ، كەربەز كەيىپكە ەنگەندەي. ءيا، اياعى اۋىر بولعاندىقتان ونىڭ ارقا سۇيەر جۇبايى بار. ول مىندەتتى تۇردە اقىلدى اپتال ازامات بولۋعا ءتيىس. سەبەبى، قانشا جەردەن سۇلۋلىعى باس اينالدىرسا دا سوقىر قىزدى ومىرلىك جار ەتۋگە ەكىنىڭ ءبىرى بارا بەرمەيدى. باقتان باسى اينالعان ونىڭ سالماقتى، ساليقالى اتا-ەنەسى بار...جايلى ءۇي-جاي...ءدامدى اس-سۋى مول داستارحان... تاماشا ءبىر وتباسىنىڭ سۋرەتى كوز الدىما كەلدى. جىگىتتىڭ تورەسى، وزىنە اسقار تاۋداي سۇيەنىش بولعان بايى جانىندا، ەكى كوزى جايناپ سۇلۋ وتىر، ءتاي-ءتاي باسىپ ۇلى ءجۇر، ۇزىنشاق تاياق ەش قايدا جوق…
مەن جاس كەلىنشەكتى جەتەكتەپ ءتۇسىردىم. قاي ۇيگە باراتىنىن سۇراعانىمدا ول «بولدى، مىنە كەلدىم، مەنى كەلىپ الادى، سىزگە راحمەت، ساۋ بولىڭىز» دەدى. وسىلاي دەگەن ادامدى قايتكەن كۇندە ۇيىڭە اپارامىن دەپ سۇيرەيتىن ەمەس، كەلىپ الاتىن ادامى كەلگەنشە قاسىندا تۇرا بەرەتىن ەمەس، مەن دە ءوز جونىمە كەتتىم.
قىستىڭ بۇلىڭعىر كەشى. بوس قالىپ، قۇلازىعان كوشە مەن الاڭ. اربيعان بۇتاقتارى جان-جاققا سوزالاڭداعان جالاڭاش اعاشتار. ءبىرتۇرلى كوڭىلسىز بولا تۇرا قورقىنىشتى كورىنىستەردى العا تارتقانداي. سوندا دا مەن قۋانىشتى ەدىم. وسى ءبىر بۇلىڭعىر كەش،
قۇلازىعان كوشە مەن الاڭ، جالاڭىش اعاشتاردى قيماي ۇيگە جاقىنداعان سايىن ءجۇرىسىمدى باياۋلاتىپ ويعا شومدىم. وسى كەش، مىنا كوشە مەن الاڭ، اعاشتار نەگە توماعا-تۇيىق كەيىپكە ەنە قالدى؟ مۇنىڭ ءبارى بىردەمەنى كۇتەدى: ءتۇن تاڭدى، الاڭ ادامداردى، اعاشتار كوكتەمدى كۇتپەگەندە قايتسىن. اينالاڭدى پاراساتتىلىقپەن ءتۇيسىنۋ كەرەك. الايدا، ول ءۇشىن ءبارىن سۇيە بىلۋگە ءتيىسسىڭ.
مەن سۇيۋگە، بارىمەن زور قۇشتارلىقپەن بەتپە بەت كەلۋگە دايار ەدىم. بۇلىڭعىر كەشتە قارسى كەلە جاتقان ءار ادامدى كۇتىپ تۇرا قالامىن. الايدا، ولار جاقىن كەلىسىمەن قاسىمنان زۋ ەتىپ وتە شىعىپ جاتتى. ولارعا مەنىڭ ەش رەنىشىم جوق ەدى. سەبەبى، ءبارىنىڭ اسىعىس ەكەنىن جاقسى تۇسىنەمىن.
ەرسىلى-قارسىلى وتكەندەرگە، ءىرى قالانىڭ سانسىز كوپ كوزدەرى بولعان جارىق تەرەزەلەردىڭ ار جاعىنداعى ادامداردىڭ بارىنە مەيىرىمىم ءتۇسىپ، ەرەكشە ءبىر قۋانىشقا بولەنىپ تۇردىم. وسى ساتتەگى ويلارىمنىڭ ءبارى ادامدارعا تۇگەلدەي جەتىپ جاتقانداي سەزىندىم. ەگەر ءوتىپ جاتقانداردىڭ ءبىرى بۇرىلىپ كەلسە نەمەسە جۇلدىزشا جارقىراپ تۇرعان تەرەزەلەردىڭ ءبىرى سارت ەتىپ اشىلىپ، الدە كىم اتىمدى اتاپ شاقىرسا ەش تاڭ قالماس ەدىم.
الەمدە، سونىڭ ىشىندە مەنىڭ ەلىمدە، مەنىڭ قالامدا جامان ادامدار بار دەگەنگە وسى ساتتە مۇلدە سەنە الار ەمەسپىن. ۇرى-قارىلار، الاياقتار، جاعىمپاز-جارامساقتار، وزگەنى اياۋدى بىلمەيتىن قاتىگەزدەر مەن بەتىنە كون جاماعاندار بولماعان، ءتىپتى ارقاشان بولمايتىنداي سەزىلىپ تۇردى. بۇل دەگەنىمىز كوڭىل تولقىنىنىڭ سالماقسىزدانۋى ەدى. مۇنىڭ ءوزى سەنىڭ قالاۋىڭمەن ۇنەمى كەلە بەرمەيتىن، ويى مەن كوڭىل اۋانىن بەلگىلى باعىتقا جيناقتاپ، ءبىر نۇكتەگە قاداي الاتىن ادامنىڭ عانا باستان كەشىرەتىن عاجايىپ سەزىمى مەن ەرەكشە قابىلەتى. اقىندار عانا مۇنى شابىتتىڭ كەلۋى دەپ اتاپ، اشىق ايتىپ، جازا بەرەدى. ال، قاراپايىم ادامدار ونى قاستەرلەپ سىيلايدى دا كوڭىل تۇكپىرىندە قۇپيا تۇردە ساقتايدى. دەگەنمەن، ەشقاشان مۇنداي كۇيدى سەزىنبەيتىن، ونداي قابىلەتتەن ماقىرۇم پەندەلەر دە بولادى. ولار جالعان دۇنيە جايىندا تولعانۋعا باتىلى دا، نيەتى دە جەتپەيتىن رۋحاني مۇگەدەك جاندار. ..
سول كەشتە مەن قولىم بوس ەركىندىكتەگى ادام سياقتى بولا تۇرا قاربالاس تا سەكىلدى ەكىۇداي كۇيدە ەدىم. قولىمنىڭ بوس بولاتىنى، ايلار بويى ارپالىسقان جۇمىسىمدى ءبىتىرىپ تاستاعانمىن. سونىمەن بىرگە بىرنەشە كۇن بۇرىن ايەلىم دەمالىس الىپ، بالالارىممەن بىرگە اۋىلعا كەتىپ قالعان. قاربالاس دەيتىنىم، ەندى كەلەسى جوباعا كىرىسۋىم كەرەك جانە تاڭەرتەڭ ەرتەرەك شىعىپ، ايەل، بالا-شاعاما بارىپ قايتۋعا مەكەمەنىڭ جۇرگىزۋشىسىمەن كەلىسىپ قويعانمىن.
وسىلايشا تىرلىكتىڭ قامىن ويلاپ وتىرعانىمدا اياق استىنان ءبىر تانىسىمنىڭ ۇيىنە بارىپ قايتۋعا تۋرا كەلدى. نەگىزى ونى كورشىلەرىمنەن سۇراي سالۋعا بولۋشى ەدى. الايدا، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، كوشەگە شىققىم كەلدى، تۇنگى كوشەنى، الاڭدى بويلاپ جۇرگىم كەلە بەردى. تابانىمنىڭ استىندا سىقىرلاعان قار الدەنەنى ماعان سىبىرلاعانداي بولادى. بالالارىمدى ساعىناتىن دا سياقتىمىن. كەنجەم اياعىن باسۋعا تاياۋ ەدى، ەندىگى ناعاشىسىنىڭ اۋلاسىندا اعالارىنىڭ سوڭىنان قالماي شاپقىلىپ جۇرگەن دە شىعار. كوشە بويلاپ زۋ ەتە تۇسكەن ماشينالاردىڭ الدى-ارتىن وراعان قاردىڭ قۇيىنداۋى ەرتەرەكتە كورگەن، بۇگىندە جىراقتا قالعان جات جۇرتتاعى تەڭىز ايدانىندا ۇشىپ-قونعان سانسىز كوپ شاعالانى ەسكە تۇسىرەدى. جالپى وسى شاعالا دەگەن بالا سەكىلدى وتە اڭقاۋ قۇس.
مەن ىزدەپ بارعان زاتىمدى تانىسىمنان تاپپادىم. سوعان قاراماستان شىعارماشىلىقتىڭ ءبىر تىڭ يدەياسىن تاپقانداي بولدىم دا سونىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ الىپ، ءتىپتى كەش قالىپپىن. ابدەن ءتۇن اۋعان سوڭ ۇيگە قايتىپ بارا جاتتىم. كوشەدە ءتىرى جان كەزدەسپەيدى. شامى جانعان تەرەزەلەردىڭ ءوزى نەكەن ساياق. الىپ قالا اۋىر ۇيقىعا كەتىپتى. ساياباقتىڭ بۇرىشىنان وتە بەرگەنىم سول ەدى، بىرەۋ جوتەلگەندەي بولدى. سەلك ەتە ءتۇستىم دە، جان-جاققا كوز جۇگىرتتىم، ەشتەڭە ىلىنبەدى. كەرى بۇرىلا بەرگەنىم سول ەدى، «ساعات نەشە بولدى ەكەن؟!» دەگەن ايەل ادامنىڭ تىم تانىس داۋسى ءبىر جۋان تەرەكتىڭ ار جاعىنان وتە انىق ەستىلدى. تاڭدانىپ ءارى تىكسىنىپ قالدىم.
قاتار تۇرعان قوس تەرەكتىڭ ورتاسىنداعى ۇزىن اعاش ورىندىقتا الگى كەشكە كەزدەسكەن سوقىر كەلىنشەك وتىر. «ويباي-اۋ، سەن مۇندا نە عىپ وتىرسىڭ؟». ول ءۇنسىز مەلشيىپ وتىر. ابدەن توڭىپ قالعانى كورىنىپ تۇر. اقىرىن عانا قولتىقتاپ الدىم دا «ال، جۇرە عوي» دەدىم. ەش قارسىلىقسىز ورنىنان تۇرعانىمەن:
- ءسىز كىمسىز؟
- كەشكە سەنى ءتورت جول قيىلىسىنان تۇسۋىڭە كومەكتەسكەن اداممىن.
- ءيا، سولاي سياقتى. ءسىز مەنى قايدا اپارا جاتىرسىز؟
- ۇيىمە. بىزدىكى مىنە جەردە، جاقىن.
- ءسىز مەنى وسى ماڭداعى ۇيلەردىڭ بىرىندەگى جىلى جەرتولەلەردىڭ بىرىنە اپارساڭىز بولدى.
- قانشا جەردەن قالا دەسەك تە بۇل مونعول جەرى ەمەس پە. ادامىن دالاعا قوندىرعان قاي مونعولدى كورىپ ەدىڭ؟!
- ءسىز جاقسى ادامسىز. ال، ۇيدەگى وتباسىڭىز... – دەپ، داۋسى دىرىلدەپ ءۇنسىز قالدى. مەن ۇيدە ەشكىم جوق دەپ ايتسام، ءتىپتى جۇرمەي قويار دەگەن ويمەن:
- ءبىزدىڭ ۇيدەگى مىنەزى ەڭ ناشارى مەن عانامىن – دەي سالدىم.
ول قايتىپ اۋىز اشپادى. قاتتى توڭعانى سونشالىق، ءدىر-ءدىر ەتەدى. مەن بارىنشا تەز جۇرۋگە تىرىسامىن، ول ىلەسە المايدى. ول قالشىلداپ توڭا تۇرا ەنتىگىپ زورعا دەمالادى.
ايتەۋىر، ۇيگە جەتتىك. جىلى ۇيگە كىرگەننەن كەيىن ونىڭ قالشىلدىپ دىرىلدەۋى ودان ارى ۇدەپ، تىستەرى تىستەرىنە تيمەي ساقىلداپ الا جونەلدى. ساسقانىمنان ونىڭ سىرت كيىمىن ءىلدىم دە ەتىگىن شەشىپ اياعىن سۋىق سۋعا مالدىم. ءبىزدىڭ اۋىلدا سۋىققا ۇسىنگەن ادامنىڭ اياعىن قارمەن ىسقىلايدى نەمەسە وسىلاي سۋىق سۋعا مالادى. ىستىق شايعا سارى ماي مەن بۇرىش قوسىپ ىشكىزدىم. سوسىن توسەككە جاتقىزدىم دا، جاقسىلاپ قىمتاپ كورپە جاپتىم. ول مەنىڭ ايتقانىمدى ءسوزسىز ورىنداۋمەن بولدى. قارسىلاسۋعا ەش دارمەنى دە جوق ەدى، بايعۇستىڭ.
مەن وعان قوي ەتىنەن سورپا دايىنداي باستاعاندا ول ۇيقىعا كەتتى. كوزىن جۇمىپ ءبىر قالىپپەن دەمالىپ جاتىر. وياتۋعا باتىلىم بارمادى. جىلىنىپ، تىنىقسىن دەدىم. تۇنگى ساعات ەكىدەن اسىپ كەتتى. بىردەمە وقىعىم كەلىپ ەدى، وعان دا زاۋقىم سوقپادى. سىرى بەيمالىم، ءوزى بەيتانىس كەلىنشەككە قاراپ، جالعان دۇنيەنىڭ قۇپياعا تولى كورىنىستەرىنە وي جۇگىرتىپ وتىرۋدى قالادىم. ونىڭ كەرەمەت كۇيەۋى مەن تاماشا وتباسى جايىنداعى نەگىزسىز ويدان كەيىن عۇمىرىمدا ەستەلىك بولىپ قالار كەزدەيسوق وسى كەزدەسۋدىڭ استارىندا ءبىر مۇڭلى تاريح جاسىرىنىپ جاتقانداي كورىندى. ەكى بەتى الابۇرتا باستاعاننان كەيىن ماڭدايىنا الاقانىمدى اقىرىن تيگىزىپ كورسەم، ايتەۋىر، قىزۋى جوق ەكەن. الايدا، وياتىپ الدىم. ول كوزىن اشىپ، ءسال ويلانىپ وتىردى دا، سۇرادى:
- ءسىز ءالى ۇيىقتاماعانسىز با؟
- جوق. ساعان سورپا جاساپ كۇتىپ وتىرعان ەدىم.
- جارايدى، مەن تۇرايىن.
ونىڭ جانارىنان ءبىر تامشى جاس ءۇزىلىپ تۇسكەندەي بولدى. جاساعان تاماعىمدى تۇششىنىپ وتىرىپ ءىشتى. جانە الدەبىرەۋلەر سەكىلدى ءبىر كەسە تاماق ءۇشىن جاتىپ كەلىپ راحمەت ايتىپ، كەربەزدەنبەگەنى مەنى كادىمگىدەي بالاشا قۋانتىپ تاستادى. ارامىزدا ازدى-كوپتى اڭگىمە ءوربىدى:
- سىز دەربەس تۇرۋعا يكەمدەلگەن ادام سياقتىسىز؟
- يا، سولاي. ونى قايدان ءبىلىپ قويدىڭ؟
- ەرلەر تۇرماق اناۋ-مىناۋ ايەلدەر جاساي المايتىن تاماقتى لەزدە دايىنداي قويادى ەكەنسىز.
- تۇزى مەن سۋى سايكەسىپ جاتسا بولىپتى دا. بىراق، جاساعان تاماعىم جاعىنان كەلگەندە ايەلىمنىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ كورگەن ەمەسپىن.
- ۇيلەرىڭىز كوپ بولمەلى-اۋ دەيمىن.
- جوعا! بارى وسى بولمە عانا.
- يەن ۇيگە كىرىپ كەلگەندەي بولدىق.
- قازىر سەن ەكەۋمىز عانامىز. ايەلىم مەن بالالارىم اۋىلدا.
- ماسساعان! ايەلى جوق ۇيگە قونىپ جاتقانىم قالاي بولعانى... كورشىلەرىڭىز نە ويلايدى؟
- قوناق قونسا نەسى بار ەكەن. ەگدە تارتقان ادامدى جاس قىزبەن بىردەمە بولادى كىم ويلار دەيسىڭ...
- سوقىر مەنى الداماي-اق قويساڭىز. داۋىسىڭىز جاس ادامدىكى سەكىلدى.
- وتىزعا تاياپ قالدىق قوي. سەنىمەن سالىستىرعاندا كارىمىن.
- وتىزعا كەلمەگەن جىگىت جيىرماداعى كەلىنشەك ءۇشىن كارى بولا قويماس. ەرتەڭ دەمالىس كۇنى عوي. جۇرت تۇرماي جاتىپ مەنى ەرتەرەك شىعارىپ جىبەرىڭىز.
وسىلايشا ۇيىقتاۋعا كىرىستىك. مەنىڭ ابدەن ۇيقىم قاشتى. كەلىنشەكتىڭ دەم العانى ەستىلمەگەنىنە قاراعاندا ول دا وياۋ سەكىلدى. بىراق، نەگە ءۇنسىز قالدى؟ مەنى ۇيىقتاپ دەم السىن دەگەنى مە؟ مۇمكىن. ولاي بولسا، بىردەمە دەپ كورەيىن. سويلەسكىسى كەلمەسە ءسوز لامىنەن بەلگىلى عوي.
«قارىنداسىم، ۇيىقتاعان جوقسىڭ با؟» دەپ ەگەر ۇيقىعا كەتكەن بولسا وياتپايتىنداي اقىرىن عانا سۇرادىم. «جوق. ۇيقىم كەلمەگەنىنە قاراعاندا تاڭەرتەڭ بولىپ قالعان جوق پا، ءوزى؟» دەپ جالما-جان ءۇن قاتتى. «قايدام. ساعات ۇشتەن كەتكەن شىعار. مەنىڭ ۇيقىم قاشتى. قاراعىم اڭگىمە ايتشى. تىم بولماسا اتى-ءجونىڭدى ءبىلىپ قالايىق».
كەلىنشەك اڭگىمە تيەگىن اعىتتى. سىرىن جاسىرعىسى كەلمەگەن سەكىلدى، ونسىز دا ايتۋعا ىڭعايلىپ جاتقانداي. مەنىڭ بولجامىم دا ءدال كەلگەندەي. ول بىلاي دەدى: « اتىم بايعىلما، جاسىم جيىرما بىردە. ونالتى جاستاعى ءسىڭىلىم جانە انام ۇشەۋىمىز ياارماگتىڭ (ۇلانباتىر قالاسىنىڭ ەڭ الىس اۋداندارىنىڭ ءبىرى. اۋد.) سوڭعى ايالداماسىندا تۇرامىز. بىرنەشە جىل بۇرىن اكەم قايتىس بولدى. مەن سەگىزىنشى سىنىپتان كەيىن كاسىپتىك مەكتەپكە تۇسكەنمىن. ونى بىتىرگەن سوڭ وندىرىسكە جۇمىسقا ورنالاستىم. ەكى جىلداي عانا جۇمىس ءوتىلىم بار. وسى كەزدە كەرەمەت سىي-سياپات الماسام دا ۇزدىكتەر ساناتىندا ءجۇردىم. جالاقىم كوتەرىلىپ، اناما كوپ سەپتەستىم، جاعدايىمىز تۇزەلىپ ءبىز دە ەل قاتارىنا ىلىكتىك. ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر جىگىتپەن تانىستىم. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ سوڭعى كۋرسىندا ستۋدەنت. بىزدە پراكتيكادان ءوتىپ جۇرگەن. ءتۇر الپەتى جاعىنان وزگەلەردەن دارالاناتىن ەشتەڭەسى بولماسا دا وتە موماقان جىگىت ەكەنى بىردەن كوزگە ۇرىپ تۇرادى. ءجۇرىس-تۇرىسى بايىپتى، داۋىسى بيازى، سويتە تۇرا ءوزى ىنجىق بىرەۋ ەمەس، ءسوزى جۇيەلى، ءوزى كوشەلى. سىرتتان كىرگەندە باس كيىمىن قولعا الىپ، اسىرەسە، باستىقتاردى كورگەندە مەكتەپ وقۋشىسىنان بەتەر ەرەكشە تارتىپكە ەنە قالادى. بىردەمە دەسەڭ لەزدە دۋ ەتىپ بەتى قىزارىپ شىعا كەلەدى. ونىسى وزىنە جاراساتىن دا سياقتى. قىزدار جۇرگەن جەر تىنىش بولسىن با، الگى جىگىتكە «باجىراق كوز»، «القىزىل»، «جىمجىرت ءجۇرىستى» دەگەن سەكىلدى نەشە ءتۇرلى ات قويىپ، ايدار تاعادى. دەگەنمەن ءىس جۇزىندە ءبارى ونى ەشكىمگە ءجابىرى جوق، موماقان جىگىت دەپ قۇرمەتپەن قارايدى. ءسانليۆتىڭ ءوزى دە جۇرتتىڭ بارىمەن جاقسى قارىم-قاتىناس جاساي بىلەدى. وزگەلەرمەن سالىستىرعاندا ماعان كوبىرەك ۇيىرلەۋ بولدى. سوندىقتان دا بولار، الگى لاقاپ اتاۋلاردىڭ الدىنا «بايعىلمانىڭ» دەگەن ءسوز انىقتاۋىش بولىپ ۇنەمى كىرىپ كەتىپ ءجۇردى. كەيبىر قىزداردا قىزعانىش تا بولعان شىعار.
سانليۆپەن كوشەدە دە كەزدەسىپ قالىپ ءجۇردىم. ايالدامادا تۇرسام جەتىپ كەلەدى. دۇكەنگە ەنسەم ول دا كىرىپ كەلە جاتادى. سولاي كەزدەسكەن كەزىندە بەتى قىزارىپ كەتەدى دە تۋرا قاراي الماي بىردەمە ءبۇلدىرىپ العان بالاشا كەيىپكە تۇسەدى. «سەن ۇنەمى ياارماگتا جۇرەسىڭ عوي» دەسەم، «وسىندا ءبىر تانىسىما كەلەمىن» دەپ قويادى. كەيىن بەلگىلى بولعانى، ول مەنىڭ سوڭىمنان ەرىپ جۇرەدى ەكەن. ءسويتىپ ءجۇرىپ اقىرى جاقىن تانىستىق، ءتىپتى ول باس قوسايىق دەگەندى دە ايتاتىن بولدى.
بىردە مەن ونى ۇيگە ەرتىپ كەلدىم. الگىم انامدى كورگەندە تاعى دا قىزارىپ كەتتى. مەنىڭ كوڭىلىم باياعىداي. الايدا، انام ول كەتكەن سوڭ بىلاي دەدى: «قىزىم، بايقا! ونىڭ ءبىرتۇرلى جۇمساق جاعىمدى كورىنۋى ماعان اسا ۇنامادى. ەكى قاسىنىڭ اراسى قوسىلىپ كەتكەنى، جاس بالا بولا تۇرا ءبىر اۋىز ءسوزىنىڭ وزىنە قاتتى ەسەپ بەرەتىنى ىشىندە يت ولگەن ارامزالىقتى بايقاتادى». مەن اناما رەنجىپ قالسام دا، ماحابباتتىڭ ماشاقاتى كوپ قوي، وندا تۇرعان نە بار قولدى بىراق سىلتەدىم. ەرتەڭىندە سانليۆ اناڭ نە دەيدى؟-دەپ سۇراعاندا وتىرىك ايتا المادىم. دەگەنمەن، انامنىڭ ءسوزىن سول كۇيىندە جەتكىزۋگە تاعى دا باتىلىم بارمادى. «سەنى وتە جاس بولا تۇرا تىم سالماقتى ەكەن» دەدى دەي سالدىم. مەن ونى رەنجيتىن، ءتىپتى اشۋلاناتىن شىعار دەپ ويلاعان ەدىم. ال، ىرجيىپ كۇلىپ تۇر. مۇنداي ادامعا نە دەۋگە بولادى؟ مەن ىشتەي شەشىمگە كەلدىم. بۇل قاراشا ايى بولاتىن. كىتاپتاردىڭ بەتىن پاراقتاپ، وزىمشە بال اشىپ كورسەم «ءوز جۇرەگىڭنىڭ قالاۋىمەن ءجۇر» دەگەن جولدار شىعادى. بىرەۋلەردەن اقىل سۇراسام دا وسىنى ايتادى. انامنىڭ پىكىرىمەن ۇندەسەتىن ەشكىمدى كەزدەستىرمەدىم. قۇربىلارىمنىڭ ايتاتىنى: «كوزدى جۇم دا ءتيىپ ال! تۋعان اناڭ رەنجىپ قايدا بارادى». «شىنايى ماحابباتقا ءولىم عانا نۇكتە قويادى». ءولىم قورقىنىشتى ەستىلگەنىمەن، ءدال ماحابباتتان ولگەننىڭ ارمانى جوق سەكىلدى. ءبىز ەكەۋىمىز
ارادان قىل وتپەستەي بولىپ جاقىنداسىپ الدىق. انام ەشتەڭە ايتپادى، ەندى ءبارىبىر تىڭدامايدى دەگەن شىعار. بىلتىرعى جىلدىڭ ءدال وسى كۇنى بولاتىن. ەكەۋىمىز تسيرك كورۋگە شىققانبىز. ۇيگە قايتۋعا قۇلقىمىز جوق. بىراق، ارنايى باراتىنداي جەرىمىز دە شامالى. باسىمىز اۋعان جاققا كەتە بەرىپپىز. ءبىر قاراساق، باق ىشىنە كىرگەن ەكەنبىز. بۇگىن ماناعى ءسىز كورگەن ساياباق قوي. ورىندىق تۇردى. مەن سانليۆتەن مەنى مۇندا نەگە اكەلدىڭ دەپ تە سۇراعان جوقپىن.
كۇن سۋىق بولعان دا شىعار، ال، مەن ەشتەڭە سەزبەدىم. ماس ادام سەكىلدىمىن. راسىندا، ماحابباتقا ەسسىز ماس ەدىم. سانليۆتەن ونداي ەرجۇرەكتىك شىعادى دەپ ويلاماپپىن. ۇيلەنەيىك، نەكەگە تۇرايىق دەپ قويادى. مەن جىلاي بەرىپپىن. كەيىن دە تالاي ەرىكتەن تىس قۇمارلىققا باردىق قوي. بىراق، ءدال سول العاشقى تۇنگىدەي قورقىنىشتى ءلاززات قايتالانباسا كەرەك. مەن سىزگە باسقاشا قالاي ايتا الامىن. قىسقاسى، ءبىز سول ورىندىقتا تاڭ شاپاعىن قارسى الدىق. مەن باستىقتارعا جايىمدى ايتىپ، باسپانا سۇرادىم. دەرەۋ بولا قويسىن با، سوندا دا كەيىنىرەك بىتەتىن سىڭايلى ەدى. كوكتەم ايلارىنىڭ سوڭىنا قاراي دەنەم اۋىرلاپ، جايسىزداي باستادى. ەندى ويلاسام، بالالى بولا باستاعان ەكەنمىن. سانليۆ ەكەۋىمىز قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى بىرگە جۇرەمىز، بىرگە جاتامىز. كادىمگى ەرلى-زايىپتى ادامدارشا جۇردىك.
ءسويتىپ جۇرگەندە سانليۆ وقۋ ءبىتىرىپ، ونى ۋۆس ايماعىنا (استانادان ەڭ الىس، شالعايداعى باتىس ولكە. اۋد.) جولدامامەن جىبەرەتىن بولدى. مەن ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالدىم. ەرىپ كەتەيىن دەسەم، انام مەن سىڭىلىمنەن الىستاپ كەتەمىن، كاسىبىمنەن ايىرىلامىن. قالايىن دەسەم، ونىڭ قايتا ورالۋ، ورالماۋى ەكى تالاي. وندا ءبارى ءبىتتى دەي بەر. سانليۆ باياعى كەيپىمەن ءۇنسىز ءجۇر. نە ويلاپ ءجۇرسىڭ دەسەم، باسە نە ىستەمەك كەرەك دەيدى، باجىرايىپ. اشۋلانىپ، ۇرسىپ كوردىم. ول كۇلەدى دە قويادى. ءسويتىپ جۇرگەندە بىرگە وقىعاندارى جولعا شىعىپ تا كەتتى. سانليۆ جالعىز ءوزى قالىپ قويدى. كەيىن ۇشاقپەن بارام دەپ قويىپتى ولارعا. «ءبارىبىر ايىرىلادى ەكەنبىز، بىرنەشە كۇن كەيىن شەگەرۋدەن نە پايدا؟» دەپ مەن رەنجىپ قويامىن. ال، سانليۆ بولسا «اقىل امال بولسا، ەندى ناعىز ويلاناتىن كەز كەلدى» دەيدى. ونىسىن العاشىندا مەنىڭ كوڭىلىمدى اۋلاعان بوس ءسوزى شىعار دەپ ويلاعانمىن. سەبەبى كەيىن بەلگىلى بولا باستادى. ءسانليۆتىڭ ءبىر دوسى وتە ماڭىزدى جەردە قىزمەت ەتەتىن اسا ماڭىزدى ادامدى تانيمىن، سول ارقىلى امالدايمىز دەپتى. سەنبى كۇنى سول دوسىنىڭ ۇيىنە بارادى ەكەنبىز، مەن دە سوندا بولۋىم كەرەك ەكەن. مەن بولعاندا قۇربى قىزدارىمنان ەكەۋىن ەرتىپ بارادى ەكەنمىن. كىمدى ەرتەتىنىمدى دە ءسانليۆتىڭ ءوزى ايتىپ بەردى.
ءبىزدىڭ قىزداردىڭ ءبارىن تانيدى عوي ول. «ولار تانىمايتىن بىرەۋدىڭ ۇيىنە ماعان ەرىپ بارا قويا ما؟» دەپ ەدىم، «ونى سەنىڭ ىسكەرلىگىڭ بىلەدى. ەگەر ەرتە الماساڭ ءبىزدىڭ دە شارۋامىز ادىرا قالادى». ول العاش رەت ماعان داۋىس كوتەردى. ءيى جۇمساق ادامنىڭ اشۋلانعانى قيىن دەۋشى ەدى، مەن قارسى شىقپادىم. تانىمايتىن ۇيگە جانە ماقساتى بەلگىسىز وتىرىسقا قىزداردى ەرتىپ اپارۋ دەگەن قيامەت قايىم ەكەنىنە سول جولى كوزىم جەتتى. شىندىعىن ايتقاندا، ءسانليۆتى شەكسىز سۇيەتىندىگىمنەن ءبارىن جاسادىم.
سونىمەن الگى ۇيىنە باردىق. جاس جىگىت پەن قارتاڭداۋ ءبىر ەر ادام وتىر. جاسى ءسانليۆتىڭ دوسى، ال، ەگدە ادام الگى ماڭىزدىسى بولسا كەرەك. تانىستىرىپ، بىردەمە دەسىپ جاتتى عوي دەيمىن، ەسىمدە قالماپتى. داستارحانعا جايعاستىرىپ، اراق-شاراپپەن قىسا باستاعاندارىن بىلەمىن. كولەمى ءىرى ريۋمكالاردى كوتەرتىپ سوعىستىرتادى، مىندەتتى تۇردە الىپ قويىڭدار دەپ قيناپ، ءتىپتى اۋىزىمىزعا قۇيىپ جىبەرەردەي بولادى. قىسىلعانىمىزدان الىپ جىبەرىپ قانا قۇتىلامىز. سانليۆ الگى ماڭىزدى اداممەن تانىسىپ ۇلگەرگەن سياقتى. العاشقى شولمەك سارقىلعاندا ەكەۋى ەجەلگى دوستارداي ەلجىرەسىپ وتىردى. سالدەن سوڭ الگى كارى تارلان بولمەدەن شىعىپ كەتتى دە قولىندا ەكى شولمەك اراعى بار قايتا ورالدى.
ىنىشەگىنىڭ وقۋ بىتىرگەن قۋانىشىنا تارتقان شاشۋى ءارى تۋعان جەرىنىڭ كاۋسارىنان جاسالعان كيەلى ءدام ەكەن. الدە ءبىر تاۋدىڭ با، وزەننىڭ بە اتىمەن اتالادى، ەسىمدە جوق. ونىسىنىڭ قاسىندا باعانادان بەرى ىشكەنىمىز جاي سۋسىن ەكەن. مىناسى ءتىپتى سۇمدىق بولدى. مەن نەگىزى بۇدان بۇرىن ەكى رەت ماسايىپ كورگەنمىن. دەنەم جەڭىلدەپ، ءان ايتىپ، بيلەي بەرگىم كەلگەن ەدى. بۇل جولى دەنەمدى ۇرەي بيلەپ، ءالسىن-ءالسىن جۇرەگىم زۋ ەتىپ ىڭعايسىز كۇي كەشىپ وتىردىم. ادامدا ىشكى تۇيسىك سەزىم دەيتىننىڭ بولاتىنى راس ەكەن.
سىزدەن جاسىراتىن نەم بار. مەن نەگىزى الگى ەگدە ادامنان قاتتى قورقىپ وتىردىم. ول ءبىر قولىمەن ءسانليۆتى قۇشاقتاپ، ەكىنشى قولىن مەنىڭ ەتەگىمە قاراي جۇگىرتىپ قويادى. مەنى جاڭا جاس دوسىنىڭ سىڭارى دەپ بىلمەگەن دە شىعار. ولاي بولسا، مەنى ءوزىنىڭ قاسىنا وتىرعىزباعان ءسانليۆتىڭ قاتەلىگى عوي. سىتىلىپ شىعىپ، قاشىپ كەتۋگە ابدەن بولار ەدى. الايدا، جالىنىپ-جالپايىپ ءجۇرىپ ەرتىپ اكەلگەن ەكى قۇربىمدى تاستاپ كەتۋگە جۇرەگىم دۋالاماي، اقىرى شىداپ وتىردىم. سانليۆ ورنىنان تۇرعان سوڭ ارتىنان ەرە بارىپ، كەتكىم كەلەتىنىن ايتتىم. ول ماعان ءتىل قاتۋدىڭ ورنىنا باس كوز جوق سۇيە جونەلدى. ءسويتتى دە:
- جانىم، سەنى ءتۇسىنىپ تۇرمىن. بىراق، ءدال وسى ءسات ءبىزدىڭ الداعى ومىرىمىزدەگى شەشۋشى سىن ساعاتى بولىپ تۇر عوي. سەن قالاي دا توزە تۇرشى! – دەپ كوزىنە جاس الدى. مەن ءسانليۆتى اياپ كەتتىم. بىرەۋگە ولەردەي جاعىمپازدانىپ، ونى ىشكىزىپ، ءوزى دە بىرگە ءىشىپ، جالىنىپ ءومىر ءسۇرۋ دەگەن قانداي قيىن؟ وسىنىڭ ءبارى مەن ءۇشىن شىعار دەگەن ويعا كەلدىم. جۋىناتىن بولمەگە كىرىپ، جىلاپ-جىلاپ الدىم دا بەتىمدى سۋىق سۋمەن جۋىپ، ءسال ءىشىم بوساعانداي بولعان سوڭ ءسانليۆتىڭ ايتقانىمەن توزە تۇرۋعا بەكىنىپ ورنىما باردىم.
ال، الگى ادام ءتىپتى ۇياتتان بەزە باستادى. قاتتى ماس بولعانعا ۇقسايدى. الگى سۇمدىق اراقتان قۇيىپ الىپ جۇتىپ وتىر. مولدىرەگەن اراقتى تارتىپ جىبەرگەن سايىن ونى قۇلاپ تۇسەتىن شىعار دەپ كۇتتىم. دوستارىما قاراسام، ءبارى ساۋ سەكىلدى كورىندى. سانليۆ ءتىپتى اسا ماس بولماعانداي كورىنگەن سوڭ تىنىشتالىپ قالدىم. الايدا، كەش سوڭىندا كۇتپەگەن جايت بولدى. الدىمەن سانليۆ، ودان كەيىن قۇربى قىزىمنىڭ ءبىرى قۇلاپ ءتۇستى. كەلەسى قۇربىم باسقا بولمەگە قاراي كەتكەنى سول ەدى، ءسانليۆتىڭ دوس جىگىتى ونىڭ سوڭىنان كەتىپ ەكەۋى دە جىم-جىرت جوعالدى. ماعان قاتەر ءتوندى. ءسانليۆتى وياتپاققا جۇلقىلاپ، قۇلاعىنا ايعايلاپ تا كوردىم. سۇلىق ءتۇسىپ جاتىر. دەم العانى عانا بولماسا ءتىرى جانعا ۇقسامايدى. الگى كارى پالە ورنىنان تۇرىپ كەلىپ مەنى قۇشاقتاي الدى. ايعايلايمىن دەسەم، «ءيا، سويتە عوي» دەيدى. سونىمەن وعان بىلاي دەدىم: «جارايدى، كۇشتىسى ءالسىزدى باسىناتىن زامان عوي، بۇگىنشە مەن سىزدىكى بولعان ەكەنمىن. الدىمەن قول جۋىپ كەلەيىن». ول سەندى دە قويا بەردى. مەن جۋىناتىن بولمەنىڭ شامىن جاعىپ، ەسىگىن اشتىم دا قايتادان قاتتى جاپتىم. اياعىمنىڭ ۇشىمەن ءجۇرىپ بارىپ كيىنىپ ۇلگەردىم. ەندى دىم بىلدىرمەي ەسىك اشۋ عانا قالدى. بىراق، نەشە قۇلىپپەن كىلتتەگەنىن بىلمەيمىن، بۇراپ جاتىرمىن اشىلار ءتۇرى جوق. ءسويتىپ ساسقالاقتاپ ءجۇرىپ سىبدىرىن سەزدىرىپ قويعان شىعارمىن. «ا، سەن وسىنداي قۋلىقشىل ما ەدىڭ، اققۋىم!» دەگەن داۋىس شىقتى دا، الگى پالە جەتىپ كەلدى. ءدال وسى ساتتە باعانادان بەرى ءمىز باقپاي مەلشيىپ تۇرعان ەسىك تە ايقارا اشىلماسى بار ما. ۇمتىلا بەرگەنىم سول ەدى، ول پلاششىمنىڭ بەلدىگىنەن شاپ بەردى. بىردەن تابالدىرىقتان اتتاپ ۇلگەرگەن سوڭ سول كۇيى العا تارتتىم. بىردەمەنىڭ قاتتى تارس ەتكەنىن بىلەم، قايناعان قىزىل جالىننىڭ ورتاسىنا كۇمپ ەتە تۇسكەندەي بولعانمىن. قانشا ۋاقىت وتكەنىن بىلمەيمىن. اۋرۋحانا توسەگىندە ەسىمدى جيدىم. بيىك باسپالداقتان ۇشىپ كەتىپپىن. پلاششىڭنىڭ بەلبەۋى ءتۇپ ورنىمەن جۇلىنىپ كەتىپتى دەپ كەيىن انام ايتتى.
باسىم، بەت-اۋزىم تۇگەل وراۋلى بولدى. قالاي قينالعانىمدى ايتپاي-اق قويايىن. سەبەبى، ونداي بەينەتتى ادام ءوز باسىنان كەشپەسە، بىرەۋدىڭ ايتقانىنان سەزىنە المايدى. مەنىڭ وعان كوزىم جەتكەن. كوڭىل سۇراپ كەلۋشىلەر كوپ بولدى. سانليۆ كۇن سايىن كەلىپ، قاسىمدا بىرنەشە ساعات بويى وتىرادى. كوپ اڭگىمە ايتادى. مەن وعان ءلام يم دەپ اۋىز اشپاسام دا قۋىپ جىبەرە دە المادىم. رەنجيىن دەسەم، تاعى بولمادى.
الگى ادام دا كۇن قۇرعاتپاي كەلەدى، بۋما-بۋما قىمبات كامپيتتەر مەن جەمىستەر تاسيدى. نە ايتارىن بىلمەي ابىرجيدى. بىردەمە دەسە بولدى «باۋىرىم» دەگەن ءسوزدى العا تارتىپ سويلەيدى. مەنەن ولەردەي قورقىپ جۇرگەنى انىق اڭعارىلىپ تۇردى. ءبىر كۇنى مەن وعان بىلاي دەدىم: «اعاتاي، ءسىز مەنەن قورىقپاي-اق قويىڭىز! مەن ەشكىمدى قىلمىسقا يتەرمەيمىن. نەسى بار، ماس قىز ءوزى ساتىدان قۇلاپ كەتكەن شىعار. بۇل مەنىڭ سىزگە بەرگەن ۋادەم. ەسەسىنە ءسىز قايتىپ مەنىڭ ماڭىمدى باسپايمىن دەپ سەرت بەرسەڭىز بولدى!». راسىندا، قاراسىن باتىردى. اتسىز تارتۋ-تارالعىنى ۇنەمى جىبەرىپ تۇردى. مەن ونى اشپاستان بىرگە جاتقان ناۋقاستارعا تاراتىپ بەرىپ ءجۇردىم. ولار دا ەش باس تارتپاي الا بەرەتىندەرىنە قاراعاندا ماسەلەنىڭ ءمانى بارىنە تۇسىنىكتى بولسا كەرەك.
ءبىر ايدان سوڭ كوزىمدەگى بايلاۋلاردى شەشتى. مەن سوقىر بولعاندى ءبىلدىم. دارىگەرلەر ونى ءاۋ باستا بىلگەن بولۋى كەرەك. ايتپەسە، نە ءۇشىن كوزىمدى بايلايدى؟ باس سۇيەككە زاقىم كەلگەنى بولماسا وزگە ايتارلىقتاي ەشتەڭە جوق كورىنەدى. ال، بەتىمە ەش داق
تۇسپەگەن. تاعى ءبىر اي جاتتىم. ەمدەۋلەر جاساعان بولدى. ەشبىرى ناتيجە بەرگەن جوق. دارىگەرلەر جۇرە كەلە كورىپ كەتۋىڭ مۇمكىن دەگەن. الايدا، بۇل بارلىق سوقىرلارعا ايتىلا بەرەتىن ءسوز شىعار. ا، ءيا ۇمىتىپ بارادى ەكەنمىن عوي. زاڭ ورنىنان تەرگەۋشى كەلىپ، كوپ مازالادى. اقىرى ولارمەن ءجۇز شايىسىپ تىنعانداي بولدىم.
كورەر كوزدەن ايىرىلسام دا قۇرساقتاعى ءسابيىم امان قالىپتى. قوزعالىسى تىم شيراق بالا، سوندىقتان دەنى ساۋ شىعار دەپ ويلايمىن. انام ايتادى، بىرەۋگە اسىراتىپ جىبەر دەپ. مەن وعان ىشتەي قارسى بولسام دا، ءوزىم اسىراي المايتىندىقتان نە ىستەرىمدى بىلمەيمىن. نە بولسا دا اكەسىمەن تىلدەسپەككە جۇرگەن ءتۇرىم مىناۋ عوي. ونىڭ وزىندە انام مەن ءسىڭىلىم جوقتا قالا ورتالىعىنداعى قۇربىمنىڭ ۇيىنە قونىپ كەلەمىن دەپ كورشىلەرگە وتىرىك ايتىپ قاشىپ شىققانمىن. سانليۆپەن جولىققىم كەلەدى. قايدا ەكەنىن بىلمەيمىن. بىراق، ول بەرگەن سەرتىنەن تايماس دەپ سەنەمىن. بۇگىن كەلە الماعانىنا قاراعاندا ول ۇلكەن ءبىر كەدەرگىگە تاپ بولعان شىعار. سوندا دا ەرتەڭگى كۇن تاعى بار عوي. نەگىزى مەنى ازعانا ۋاقىت قانا دەمەپ جىبەرەر ادام بولسا سيپالاقتاپ ءجۇرىپ بالامنىڭ اياعىن باستىرىپ الار ەدىم».
وسىمەن ول ءۇنسىز قالدى. ءبىراز كۇتتىم دە ءسانليۆتىڭ بۇرىن قايدا تۇرعانىن سۇراماق بولىپ ەدىم، اقىرىن عانا قورىلعا باستى. ءبىر اۋىر مىندەتىن اتقارعانداي جەڭىلدەگەن سوڭ كوڭىلى جايلانىپ ۇيىقتاپ كەتىپتى. مەنىڭ ءتىپتى ۇيقىم كەلەر ەمەس. ساعات التىنىڭ كەزىندە جايلاپ تۇردىم دا جۇرگىزۋشىگە حابارلاسىپ، ماڭىزدى شارۋا شىققاندىقتان جولعا شىقپايتىنىمىزدى ايتتىم. سودان كەيىن ءسانليۆتى ىزدەۋگە شىقتىم. قايدا تۇراتىندىعىن، تىم قۇرىعاندا جۇمىس ورنىن دا بىلمەي تۇرىپ، بۇرىن بەتى ءجۇزىن كورمەگەن ادامدى ىزدەۋ دەگەن اڭعال دا كۇلكىلى كورىنۋى مۇمكىن. الايدا، باسقا امالىم جوق ەدى. «ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا» دەگەن ءسوز بار. كەلىنشەكتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، سىرتى موماقان، ءىشى زالىم ادامعا ۇقسايدى. ونداي ادامداردىڭ تانىستارى وتە كوپ بولادى. وزىنە قاجەت بولادى دەپ ەسەپتەيدى دە وندايلار سەنگەن ادامدارىمەن جاقىنداسىپ، تانىسۋگە مۇددەلى كەلەدى. مۇمكىندىك بولسا، ۋنيۆەرسيتەتتە ىستەيتىن، ۇيىندە تەلەفونى بار ءۇي تابۋ كەرەك دەپ ويلاپ بارا جاتىپ، سوندا ءدارىس بەرەتىن ءبىر كلاستاسىم ەسىمە تۇسە كەتتى.
دوسىم سانليۆ دەگەن اتتى ەستي سالا ونى ەسىنە ءتۇسىردى:
- ە، الگى ءبىر كوزى باقىرايعان كىشكەنتاي سانليۆ قوي، قوي اۋزىنان ءشوپ الماس سانليۆ قوي، الگى؟
- سول شىعار، شاماسى. جالپى ول ءوزى قانداي ادام؟
- مومىن بالا. وتە ءبىر ءجون بىلەتىن مىقتى جان. مەن ستۋدەنتتەردى شارۋاشىلىققا جۇمىسقا باستاپ بارعانمىن. ول اسپاز بولدى. ستۋدەنتتەردىڭ كوجەسىن ءىشىپ، سولارمەن بىرگە تاماقتانايىن دەسەم، كونبەيتىن. ءبىر اسىم ەت ءپىسىرىپ «اعاي، مىنانى سىزگە!» دەپ اكەلىپ تۇراتىن.
الايدا، ءسانليۆتىڭ وقۋ ءبىتىرىپ كەتكەنىن دوسىم بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. ونى مەنەن ەستىگەندە تاڭ-تاماشا بولدى: «قوي-ەي، مۇندا عانا ولار ءبىرىنشى كۋرسقا تۇسكەن جوق پا ەدى؟! ا، ءيا! ەكونوميكا ماماندىعى ءتورت جىلدىق. ولاي بولسا، بىتىرگەن ەكەن. ءدال سونىڭ ءوزى ەندەشە!».
- ونى تابا الار ما ەكەنمىن؟
- سۇراستىرساڭ تاباسىڭ.
ەكەۋىمىز تەلەفون سوعىپ، ىزدەۋگە كىرىستىك. دەكانى ءسانليۆتى ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنە جولداما الىپ كەتكەن دەدى. تاعى ءبىر وقىتۋشى قالادا ەكەنىن ايتقانىمەن ءدال قايدا جۇمىس ىستەيتىنىن بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. ءسويتىپ ءجۇرىپ زورعا دەگەندە ءبىر كۋرستاسىنىڭ تەلەفون ءنومىرىن تاپتىق. ول ءسانليۆتىڭ ءبىر مينسترلىككە جۇمىسقا ورنالاسقانىن، بىراق، ونىسى قاي مينيسترلىك ەكەنىن بىلمەيتىنىن ايتتى. بارلىق مينيسترلىك اتاۋلىنىڭ كۇزەت قىزمەتىنە تەلەفون سوعىپ «سىزدەرگە وتكەن جازدا نەمەسە كۇزدە سانليۆ دەگەن جۇمىسقا ورنالاستى ما؟» - دەپ، سۇراستىردىق. ونشاقتى جەردەن «جوق» دەگەن جاۋاپ ەستىگەن سوڭ سوڭعى ءبىرى عانا:
- ءيا، سىزگە نە كەرەك؟ – دەدى.
- تەزارادا جولىعۋىم كەرەك ەدى.
- بۇگىن دەمالىس قوي.
- تۇرعىلىقتى مەكەنجايىن بىلسەك...
- ونى بىلمەيمىن، - دەگەنىن ەستىگەندە بۇگىن تابىلۋدان كەتتى دەپ ءۇمىت ۇزە باستاعان ەدىم، الگى كۇزەتشى:
- ءيا، ايتپاقشى، سانليۆكە ۇنەمى تەلەفون شالىپ شاقىرتا بەرەتىن ءبىر ءنومىردى ءبىلۋشى ەدىم. كانە، تاۋىپ الايىن، مۇندا جازىپ قويعانمىن...
قوڭىراۋ شالىپ ەدىم، تۇتقانى ءبىر ايەل ادام كوتەردى.
- سالەمەتسىز بە، بۇل كىم ەكەن؟
- سىزگە كىم كەرەك؟
- سانليۆ.
- ول جوق.
- قاشان كەلەدى؟
- بىلمەيمىن.
- نەگىزى وسىندا تۇرادى عوي؟
- جوق.
- وندا تۇراتىن مەكەنجايىن ايتىپ بەرەسىز بە؟
- بىلمەيمىن.
تۇتقانى قويا سالدى. قايتادان قوڭىراۋ شالدىم.
- سىز تۇتقانى ۇستاي تۇرىڭىزشى! مەن ءجونىمدى ايتايىن. ءسانليۆتىڭ اۋىلىنان كەلىپ ەدىم. اۋىلداسىم ۇلاردىڭ ەتىن جانە ەمدىك توساپ سەكىلدى بىردەمەلەر بەرىپ جىبەرگەن بولاتىن. جۇمىستارمەن ءجۇرىپ ۇلگەرمەدىم. ەرتەڭ قايتپاقشىمىن.
- وندا ءسىز ءبىزدىڭ مەكەنجايدى جاقسىلاپ جاتتاپ الىڭىز! سوسىن وسىندا الىپ كەلىڭىز. سانليۆ تە قازىر كەلىپ قالادى.
وسىلايشا ىزدەگەن ادامنىڭ تۇراعىن ءبىلىپ الدىم. ەندى تۋپ-تۋرا ۇستىنەن تۇسۋگە بولادى. قايتار جولدا مەن مىناعان باس قاتىرۋمەن بولدىم. وسى جۇرت نەگە مومىنداردىڭ ءبارىن جاقسى ادام دەپ ويلايدى؟! كوبىسى سونداي ويدا. ال، شىن مانىندە موماقان كەيىپتەگىلەردىڭ دەنى «ىشىندە يت ولگەندەر» مەن «جۋاستان جۋان شىعاتىنداردىڭ» ناق ءوزى بولىپ كەزدەسەدى. ولاردا تۋا بىتكەن تابيعي دارىن بولمايدى. ويلارى شولاق، وزدەرى ولاق بولعانىمەن السىزدىكتەرىن جاقسى بىلەدى. بىلگەندىكتەن زورلارعا ءيىلىپ جاستىق، جايىلىپ توسەك بولا الادى. ولار كەرەك جەرىندە سوزىلا دا، بۇعا دا بىلەدى. ەڭ كەسىرلى قارۋلارى دا وسى، ونداي يتتەردىڭ. بىرەۋدىڭ اقىسىن جەگەندى قالاي جاقسى ادام دەۋگە بولادى؟ ستۋدەنتتىڭ ولشەۋلى تاماعىنان ءبولىپ-جارىپ، وزىنە جەكە تاماق جاساپ بەرگەن شاكىرتىن ءبىلىم دەسە ءبىلىمى بار، اقىل دەسە اقىلى بار عالىم دوسىمنىڭ ءوزى ءجون بىلەتىندىككە بالاپ وتىر. سانليۆ وعان سولاي تانىلعان ەكەن.
قاردىڭ قالىڭدىعى ءبىر قارىسقا ۇلعايىپتى. اينالا الەم تاباننىڭ استىنان باستاپ، كوز جەتەر كوكجيەككە دەيىن اپپاق تۇسكە ەنگەن. كوڭىلگە دەم بەرەر اپپاق قاردى باسىپ وتە شىققان ماشينانىڭ ارتىندا قارايعان قوس ءىزدىڭ قۇلاشتاپ جاتۋى الگى اق ءتۇستىڭ الدامشى ەكەنىن اڭعارتقانداي. بايعىلما ۇيدە تاس ءتۇيىن كيىنىپ كۇتىپ وتىر ەكەن.
- نەگە ۇيىقتاي بەرمەدىڭ؟
- بۇدان ارتىق قالاي ۇيىقتايىن؟ ءتىپتى ءتۇس اۋىپ كەتكەن شىعار؟
- جوعا، ەندى عانا ساعات ون بولدى.
- ويباي، اعاتاي! مەن كەتەيىن.
- و نە دەگەنىڭ؟ مەن شاي قويايىن.
- راحمەت، اۋىرە بولماڭىز! مەن ەرتەرەك ىزدەۋىمدى جالعاستىرايىن.
- بايعىلما! مەن ءسانليۆتى تاۋىپ وسىلاي جىبەرەيىن! كىلتتى كورشى ۇيگە قالدىرا سالارسىڭدار!
- ءتۇرىن دە كورمەگەن ادامدى ءسىز قايدان تابارسىز.
- تابۋىن تاپقانمىن. ەندى بارامىن دا ساعان جىبەرەمىن.
- سىز جولىقتىڭىز با؟ (ول ورنىنان اتىپ تۇردى)
- جوق. تۇراتىن ءۇيىن تاپتىم.
- كوپ بالالى ءۇي مە؟ اعاسىنىڭ ءۇيى شىعار؟
- بىلمەيمىن. تەلەفونمەن سويلەستىم.
- تەلەفونمەن دەيسىز بە؟! سوندا تەلەفونى بار ءۇي بولعانى ما؟ (داۋسى قاتتى شىعىپ كەتتى. ءوڭى ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزاردى. مەن ايتقان ءسوزىمدى قايتارا المادىم)
- مەن بارىپ ساعان قويا بەرەيىن. ەكەۋىڭ قىسىلىپ-قىمتىرىلماي شاي ءىشىپ، تاماق ءپىسىرىپ جەڭدەر! (بايعىلما ءسال ويلاندى دا)
- جوق. كەزدەسۋگە نيەتى بولسا ول مەجەلى جەرگە ءوزى كەلۋگە ءتيىس. ءسىز مەنى شىعارىپ سالىڭىز! مەن كەتەمىن.
ونى جولعا سالىپ جىبەردىم. ودان ارى ەرتىپ جۇرمەككە اۋرەلەنبەي-اق قويدىم. ءوزى ءبىلسىن! بەيشارا قىزدى اياسام دا وعان دەگەن وكپەم قارا قازانداي ەدى. بوگدە بىرەۋدىڭ ىسىنە ارالاسىپ نەم بار، ءبىر پالەگە ۇرىنىپ جۇرەرمىن دەگەن ويعا كەلدىم.
الايدا، ول ويمەن الىسقا بارمادىم. سوقىر كەلىنشەكتى جولدان ارى قاراي وتكىزدىم دە بۇرىلىپ تا قاراماعانىم ەندى راس. ال، بىرەر ساعاتتان كەيىن ءسانليۆتى ىزدەۋگە شىقتىم. ەسىكتىڭ قوڭىراۋىن باسىپ ەدىم، ايەل ادامنىڭ داۋسى شىقتى:
- بۇل كىم؟
- مەنمىن.
- مەن دەگەنىڭ كىم؟ (اتىمدى ايتتىم)
- نە عىپ ءجۇرسىز؟
- كىرەيىن دەپ ەدىم.
اياقتىڭ سىبدىرىنان ارى قاراي كەتكەنىن ءبىلدىم. قايتىپ كەلەر دەپ كۇتىپ ەدىم، سول كۇيى جوق بولىپ كەتتى. تاپا-تال تۇستە اتى-ءجونىمدى ايتىپ تۇرعاندا ەسىگىن اشپاعانىنا قانىم قايناپ كەتتى دە قوڭىراۋدى ودان بەتەر باجىلداتتىم. اياق سىبدىرى جاقىنداپ كەلىپ، ەسىك اشىلعانىمەن ونى يتەرسەم دە شىنجىرعا تىرەلىپ ىشكە كىرە المادىم. ءسال عانا جاپسارلاپ اشىلعان ەسىكتىڭ ار جاعىنان ەگدە تارتقان ەر ادامنىڭ ءبىر كوزى مەن ءبىرشاما قاسقايعان ماڭدايدىڭ، شاشى ءجيدىپ تۇسكەن جالتىر باستىڭ جارتىسى كورىندى.
- سىز نە ءۇشىن كىرمەكسىز؟
- سانليۆتە شارۋام بار.
شىنجىر شىرت ەتتى دە ەسىك اشىلدى. حالىقتىڭ ەجەلگى داستۇرىمەن امانداستىم. سالەمىمدى الىپ، كەشىرىم سۇراپ جاتىر. تومەنگى قابات بولعاننان كەيىن نەشە ءتۇرلى بىرەۋلەر مازالاپ ابدەن مەزى ەتكەنىن ايتىپ اقتالدى.
كىر دەگەن ەسىكتەرىنەن ەنىپ، وتىر دەگەن ورنىنا جايعاستىم. ءوزى كەلەسى ءبىر بولمەگە وتە شىقتى. بولمەنىڭ قاق ورتاسىنا شەتەلدىڭ قىمبات ءارى بىلقىلداعان جۇمساق كىلەمى توسەلىپتى. وڭ، سول قابىرعادا قاسقىر مەن تۇلكى تەرىلەرىن ءىلىپ قويىپتى. تورگى قابىرعادا ءمۇيىزى قاراعايداي بۇعىنىڭ باسى ىلىنگەن، ونىڭ استىندا ورتا جاستان اسىپ كەتكەن ەرلى-زايىپتى ەكەۋدىڭ ۇلكەن سۋرەتى ورنالاستىرىلعان. ءتور جاقتىڭ سول بۇرىشىندا تەلەديدار، وڭ بۇرىشىندا سەرۆانت اتالاتىن ۇلكەن بىرنەشە اينەك قاقپالى شكافتار، اينەكتىڭ ارعى جاعىندا بۋددا پايعامباردىڭ مىس ءمۇسىنى، دومبى اتالاتىن كونە شاۋگىم، كۇمىس توستاعان سىندى مادەني مۇرالار تۇر.
كوزى باقىرايعان، الاسا بويلى سانليۆ الدىمەن اشىق تۇرعان ەسىكتىڭ بوساعاسىنان سىعالاپ تۇردى دا مەنىمەن كوز تۇيىسكەندە ءبىر ءسات نازارىن تومەن سالىپ اياعىنداعى تابانى قالىڭ تاپشىكەسىمەن اقىرىن باسىپ ماعان كەلدى. امانداسقان داۋسى تىم ءالسىز ەستىلگەنىمەن بەتىندەگى كۇلىمسىرەگەن كەيپى مەنىڭ كوزقاراسىما قاراي بىردە ايقىندالىپ، بىردە وشكىن تارتۋى سونشالىق ىنجىق جىگىت ەمەس ەكەندىگىن بايقاتقانداي. شىنتاعىنىڭ جوعارى جاعىنا بىلەك قىسقىش تاعىپ، حانتازىنىڭ (مونعولداردىڭ ۇلتتىق كيىمى، جەيدە. اۋد.) تۇيمەسىن تۇگەلدەي سالىپ الىپتى. ەكەۋىمىز جاي عانا ءجون سۇراسىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ ماقسات، مۇددەمىزدى بىلۋگە تىرىسىپ جاتتىق. ءسانليۆتىڭ سوڭىنان كەلگەن جۋان سارى قاتىن الاقانداي تاباقشاعا سالىنعان كامپيتتى ماعان ۇسىندى، بىرەۋىن الىپ ەدىم، قالعانىن جيناپ الدى. ونسىز دا جىلتىراپ تۇرعان زاتتارىن سۇرتكىشتەگەن بولىپ الگى قاتىننىڭ اينالسوقتاپ جۇرگەنى ەرىككەننەن ەمەس ءسوز تىڭداۋعا قۇمارتقاندىقتان بولسا كەرەك. مەن سانليۆكە:
- مەنىمەن ۋاقىتشا شىعىپ كەلەسىڭ بە؟ – دەسەم، ول:
- بىرەۋدى كۇتىپ وتىرعان ەدىم – دەپ، قويادى.
- جەرلەسىڭدى كۇتكەن بولساڭ، ول مەنمىن.
- ال، الگى نارسەلەرىڭىزدى اكەلدىڭىز بە؟
- جوق، جىگىتىم! سەنىمەن كەزدەسۋگە ىنتىزار بولدىم دا مەكەنجايىڭدى ءبىلۋ ءۇشىن وتىرىك ايتقان ەدىم. كەشىرگەيسىڭ!
سەمىز سارى قاتىن جالت قارادى. تاناۋى قۋسىرىلىپ، كەۋدەسى كوتەرىلىپ، كوزدەرى شاتىناپ شىعا كەلدى. ءسانليۆتىڭ دە ءوڭى قۋقىل تارتىپ، ەكى قولى جانسىزدانىپ كەتكەندەي سالبىراي قالدى. ونىسى ۇلاردىڭ ەتى مەن ەمدىك توساپ كەلەدى دەپ بوسقا قۋانعانىنا وكىنگەندىگى مە، الدە، مەنىڭ ادەيىلەپ كەزدەسپەك بولۋىمنىڭ سىرىن سەزگەنى مە بەلگىسىز. سول مەزەتتە ونى ايىرا المادىم.
بارىمشا قاھارلى ۇنمەن «بايعىلما جايىندا سويلەسۋىم كەرەك، جىگىتىم!» دەدىم دە، «وسىندا ما، الدە شىعامىز با؟» دەگەندى سىبىرلاپ ايتتىم. ءسانليۆتىڭ سونشاما ابىرجيتىنىن بىلمەپپىن. ەكى كوزى شاراسىنان شىعىپ كەتە جازدادى. ورنىنان ءبىر شورشىپ ءتۇستى دە اۋزى اشىلىپ، تۇتىعىپ قالدى. جۇزىندە تولقىن ويناعانداي كۇلىمسىرەگەن الگى كەيپى ءىزىم عايىم جوعالىپ، مەلشيدى دە قالدى. ورنىنان تۇرعانى شىعۋعا كەلىسكەنىن بىلدىرسە كەرەك. كۇتپەگەن جەردەن جۋان سارى قاتىن:
- ۇرىنا (قىزىنىڭ اتى. اۋد.) قازىر كەلە جاتىر. ەكەۋىڭنىڭ الگى تسيرككە بارماق بولعاندارىڭ قايدا؟ سانليۆ سوزىلىپ بارىپ قايتا اپشىعان رەزەڭكەشە بىلق ەتتى دە:
- تسيرك التىدا عوي، ماما!
- قويساڭدارشى، ءوزى سانليۆ! سەندەردىڭ ەركەلىكتەرىڭدى كوتەرەر جايىم جوق. ەندى كەشكە تاعى سەندەرگە مەن تاماق دايىنداپ وتىرۋىم كەرەك پە؟
سانليۆ قۇلاق شەكەدەن سوققى تيگەندەي سەندەلىپ ءبىراز تۇرىپ قالدى دا قۇتقارۋىمدى جالىنىپ سۇراعانداي ماعان قارادى. ونىڭ جىلماعاي ءتۇرىن كورىپ وسى ۇيگە كۇشىك كۇيەۋ بولىپ كىرىپ العانىن سەزگەندەي بولدىم. جيىركەنىش پەن جەك كورۋشىلىك تۇلا بويىمدى جاۋلاپ، وسىنداي حايۋانعا ارىن تاپتاتىپ، ءتانىن بىلعاتقان دالا گۇلىندەي اسەم ارۋ بايعىلماعا رەنجىدىم. ال، ەندى الگى ۇرىنا دەگەنى قانداي ارۋ ەكەن؟ بايعىلما سياقتى تاعى ءبىر كوز تويماستىڭ ءبىرى شىعار؟ مەن شىعۋعا اسىقتىم، قوشتاسپاستان كىرگەن بوساعادان ءۇنسىز اتتاپ كەتە بەردىم. بايعىلما ەندى ونىمەن كەزدەسۋگە ءتيىس ەمەس.
كۇن ەڭكەيگەن. سوقىر ارۋدى تاۋىپ وعان شىندىقتى جەتكىزۋ كەرەك. ساياباققا بارسام، سول الگى ورىندىقتا وتىر. تۇرىنە قاراسام، ابدەن جاۋراعان، تۇلا بويىمەن ءدىر-ءدىر ەتەدى. مەن قارسى الدىنا باردىم دا:
- بايعىلما! ەندى مۇندا وتىرۋدىڭ ەش ءمانى جوق. كەتتىك! (ۇندەمەگەنىنە قاراعاندا مەنى تانىعان سەكىلدى).
- ال، تۇر ورنىڭنان! نە بولعانىن جول-جونەكەي ايتامىن.
- سىز ونىمەن كەزدەستىڭىز بە؟
- يا، كەزدەستىم.
- ول قاشان كەلەدى؟
- ەشقاشان كەلمەيدى. كەلمەگەنى دە دۇرىس شىعار. ول بىرەۋدىكىنە كۇشىك كۇيەۋ بولىپ كىرىپ العان.
- سىز كوردىڭىز بە؟
- سول ۇيدە بولدىم. بايعىلما جايىندا سويلەسەيىك، شىعايىق دەپ ەدىم، ۇرىنا ەكەۋىڭنىڭ تسيرككە باراتىندارىڭ قايدا؟ - دەپ ەنەسى بۇلقان-بولىپ اشۋلاندى.
- اشۋلانعاندا تاعى نە دەپ جاتىر؟
- سەندەردىڭ تاماقتارىڭدى دايىنداپ وىترا المايمىن دەيدى.
- سوندا سانليۆ نە دەدى؟
- كوزى الاق-جۇلاق ەتىپ، تۇتىعىپ ءتىپتى تىزەرلەي جازدادى.
- سىز مەنىڭ ونى كۇتىپ وسىندا سارىلىپ وتىرعانىمدى ايتتىڭىز با، جوق پا؟
- جوق.
- نەگە؟
- ونىمەن جولىققانشا ءتىپتى كورمەگەنىڭ ارتىق دەپ ويلادىم. (بايعىلمانىڭ كوزى جاسقا تولدى)
- سىز مەنى بىلمەيسىز، ءسانليۆتى بىلمەيسىز، ەكەۋىمىزدىڭ ءبىر-ءبىرىمىزدى قالاي سۇيگەنىمىزدى دە بىلمەيسىز. سويتە تۇرا وسىلاي ويلاۋعا قانداي قاقىڭىز بار؟
- بايعىلما! سانليۆ سەنىڭ ەس بىلگەلى قۇلاي سۇيگەن العاشقى ادامىڭ شىعار. ۇمىتا المايتىن ءجونىڭ دە بار. الايدا، العاشقى ماحاببات بىتكەننىڭ ءبارى سوقىر بولۋى كەرەك پە؟ جاقسىلاپ ويلان! سانليۆ ناشار ادام. تۇر، كەتەيىك!
- سىز مەنى تاعى قايدا اپارماقسىز؟
- ۇيگە الىپ بارامىن.
وسى ءسوزىم ونى جايسىز ويعا جەتەلەگەندەي بولدى، بەتى تىرجىڭ ەتە قالدى. ءسويتتى دە ءتىپتى كوڭىل قالدىرارلىقتاي ءسوز ايتقانىن قايتەرسىڭ.
- سىزدىڭ ۇيگە قايتا بارمايمىن. ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە سەنبەيمىن دە. ءسىزدىڭ ايەلىم، بالالارىم بار دەگەنىڭىز دە جالعان. مەن سەكىلدى كەمتار بىرەۋسىز. ولاي بولماعان كۇننىڭ وزىندە ادام بەتىنە قاراعىسىز ءتۇرىڭىز جامان ادامسىز. ەگەر ولاي بولماسا، نە ءۇشىن مەنىڭ سوڭىمنان سالپاقتاپ ءجۇرسىز. الدە، مەنەن العىس العىڭىز كەلە مە؟ وندا ايتايىن. ۇيىڭىزدەن شىققاندا كوڭىلىمدە تۇيگەن راحمەتىمدى ەندى سوزبەن اقتارايىن. ءيا، سىزگە ريزامىن. ال، ەندى سوقىر ايەلدى جايىنا قالدىرىڭىز! ەگەر وسىنى ورىنداساڭىز مەن سىزگە تاعى دا العىس جاۋدىرتۋعا دايىنمىن.
مەن ەكىۇداي كۇيدە قالدىم. كەتكىم كەلدى، بىراق، قالۋدى تاعى قالايمىن. ەكى جاعىمنان ەكى داۋىس قاتار سىبىرلايدى. ونىڭ ءبىرى «جاساعان جاقسىلىعىڭنىڭ جاۋابى وسى ما؟ پەندەلەر وسىنداي ارام ويلى كەلەدى» دەسە، كەلەسى داۋىس: «بايعۇس قايتسىن ەندى، ساعان سەنبەگەندىكتەن ەمەس، اقىرعى ءۇمىتىنىڭ نازىك ءجىبىن ۇزگىسى كەلمەگەنى عوي. سەن ونى سول بايانسىز ۇمىتىنەن ايىرىپ، قۇتقار!» دەيدى.
- جارايدى، سولاي ويلاساڭ وندا مەن سەنى ءسانليۆتىڭ ۇيىنە اپارىپ ەسىگىنەن ەنگىزىپ جىبەرەيىن. (ول ورنىنان قوزعالمادى) وندا تەلەفونى بار ءبىر جەرگە جەتكىزىپ تاستايىن. سوسىن ءوزىڭ سويلەس، مىنەكي! – دەپ، تەلەفون ءنومىرى جازىلعان تىلدەي قاعازدى قولعاپ كيگەن قولىنا ۇستاتا سالعانمىن.
الايدا، ول قولىن جۇلقىپ تارتىپ قالعاندا الگى قاعاز جەلگە ۇشىپ كەتتى. ەكى بەتى قۋقىل تارتىپ، تەرەڭ دەمالا ەنتىگىپ تۇر. ءۇسىنىپ كەتىپ جۇرەر دەگەندى ويلاعاندا جانىم مۇرنىمنىڭ ۇشىنا كەلەدى.
- وسىلاي وتىرىپ قول-اياعىڭدى ءۇسىتىپ الساڭ وزىڭە وبال ەمەس پە؟ ءجۇر، كانە، تاكسي ۇستاپ ۇيىڭە جەتكىزىپ تاستايىن – دەگەنىمدە، ونىڭ جۇزىندە ەكى ۇداي كۇي بايقالدى. وسى ءساتتى پايدالانىپ قالۋعا تىرىستىم:
- كەشىكپەي دۇنيە ەسىگىن اشاتىن ءسابيىڭدى ويلاساڭشى!
- ويلاعاندىقتان وسىندا وتىرمىن عوي.
- سانليۆ ەشقاشان كەلمەيدى!
- ونى ءسىز بىلمەيسىز. ءبىز ەكەۋىمىز ءبىرىمىز ءولىپ قالعان كۇننىڭ وزىندە ەكىنشىمىز وسى ورىندىقتا وتىرىپ باقىت پەن لاززاتقا تولى العاشقى ءتۇنىمىزدى ەسكە الۋعا انت-سۋ ىشىسكەن ادامدارمىز.
- ولاي بولسا، ءدال قازىر ول قايىن جۇرتىنىڭ اس ۇيىندە تاماق ازىرلەپ جاتىر. ساعات التىدا تسيرك كورۋگە كەتەدى. ودان كەلگەن سوڭ ۇرىنا ارۋىمەن توسەك راحاتىنا باتاتىندىقتان ءسانليۆتىڭ وسىندا كەلۋىگە ەش مۇرشاسى بولمايدى.
بايعىلما بىردەمە ايتپاققا وقتالدى دا، وكسىپ-وكسىپ جىلاپ جىبەردى. مۇنىسىن مەن ونىڭ جەڭىلىسىنە بالادىم دا قولتىعىنان دەمەپ ورنىنان تۇرعىزباق بولدىم. ول مەنىڭ قولىمدى قاعىپ جىبەردى دە سۋىقتان قالتىراپ توڭىپ وتىرعان نازىك كەلىنشەكتىڭ قاي جەرىنەن شىقتى دەرلىكتەي زور داۋىسپەن:
- تەزىرەك قاسىمنان كەتىڭىز، ايتپەسە، ايقايلايمىن! سەن ءوزى اۋزى-مۇرنىنان شىققان ەكى قابات ايەلدى توڭىرەكتەۋدەن ۇيالمايتىن نە دەگەن سۇمىراي ەدىڭ؟!
وسىنى ايتقاندا ونىڭ ايداي سۇلۋ ءجۇزى سۇرلانىپ، بەتى قيسالاڭداپ كەتتى.
مەن ەكى وكپەمدى قولىما الىپ، تسيرككە جەتتىم دە اينالاعا بارىنشا كوز تىكتىم. سوندا دا ءسانليۆتى بايقاماي وتكىزىپ العان سياقتىمىن، ويىن باستالىپ كەتتى. الايدا، ولاردىڭ تسيرك كورەتىنى جالعان بولۋى دا مۇمكىن دەگەن ويمەن ۇيلەرىنە قاراي زىتتىم. جارتىلاي اشىلعان ەسىكتەن سىعالىپ تۇرىپ سويلەسۋ، باياعى سول سۇراق، سول جاۋاپ. سانليۆ جوق دەيدى. قايدا ەكەنىن سۇراپ ۇلگەرمەي جاتقاندا-اق ەسىك سارت ەتىلىپ جابىلادى. قوڭىراۋدى ادەتتەگىدەن دە ۇزاق باسىپ تۇرىپ الامىن.
- ساعان نە كەرەك، ءوزى؟
- سانليۆتىڭ قايدا كەتكەنىن ءبىلۋىم قاجەت.
- تسيرككە كەتكەن.
- تەك شىن بولسىن. تاعى دا كەلەمىن.
- ەرتەڭ جۇمىسىنا بارىپ سويلەسىڭىز. ءبىز تۇندە ەسىك اشپايمىز.
- اشقانىڭشا پەرگىلەسەم شە؟
- ازاماتتاردىڭ تىنىشتىعىن بۇزعانىڭىز ءۇشىن ساقشىلاردى شاقىرامىن!
- كورەمىز، وڭباعان الاياقتار!
مەنىڭ سوزىمنەن شوشىدى ما، ايتەۋىر، ەسىكتەن ارى كەتىپ قالدى. مەن كۇتۋمەن بولدىم.
كەشكى ساعات توعىزعا تاياعاندا سانليۆ پەن ۇرىنا كەلىپ جەتتى... مەن كىرەر ەسىككە كەسە كولدەلەڭ تۇرىپ قارسى الدىم. سانليۆ العاشقىدا اۋزى اشىلىپ، ابىرجىپ قالسا دا دەرەۋ ماعان قول بەرگەن ساتىندە وتىرىك كۇلىمسىرەي قالدى. ۇرىنا نەگىزى شەشەسىنىڭ جالپاق بەتى مەن ءىرى دەنەسىنىڭ اينىماعان كوشىرمەسى ەكەن. بىراق، اناسى سەكىلدى سارى ەمەس، بەتى قىزعىلت كورىندى. تالدىرماش نازىك ءسانليۆتىڭ قاسىندا وعان جابىسىپ تۇرعانىن كورسەڭ جاس بۇقاشىقتى يەكتەگەن قوداستىڭ جۋان ساۋىن سيىرىن ەلەستەتەدى ەكەن. ءبىر ءۇيدىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جالعىز قىزى بولسا كەرەك. مەن ءسانليۆتىڭ قولىن قاتتى قىسا ءتۇستىم:
- سەنى ەرتىپ كەتۋ ءۇشىن كۇتىپ تۇرمىن!
- ىستەپ بىتىرۋگە ءتيىس جۇمىستارىم بار ەدى.
- سەن مەنى ەرىگىپ ءجۇر دەيسىڭ بە؟
- ەكەۋمىز ەرتەڭ جولىعايىق.
- بولمايدى. جارايدى، جۇرگىڭ كەلمەسە بۇيىمتايىمدى مىنا جاقىندارىڭنىڭ قاسىندا ايتا بەرەيىن. ال، سوسىن ءبارىبىر مەنىمەن بىرگە جۇرەتىن بولاسىڭ!
وسى كەزدە ەسىك اشىلىپ سەمىز سارى قاتىن جىلتىڭداپ كورىندى. «نە بولدى؟» دەپ قايتا-قايتا سۇراپ بولماعان سوڭ سانليۆ مۇرنىنىڭ استىنان مىڭگىرلەپ «مەن مىنا كىسىمەن ءبىر جاققا بارىپ كەلەيىن» دەگەنى سول-اق ەكەن، قىزى مەن شەشەسى ەكى تۇستان تىزگىن، شىلبىرسىز ويبايعا باستى. ولاردىڭ ايتقاندارىنىڭ جيىنتىعى «سەنى ءبىز مىنا جەتى قاراڭعى تۇندە قايداعى ءبىر بۇزاقىعا ەرتىپ جىبەرە المايمىز» دەگەنگە كەلىپ ساياتىن ەدى.
ءبىر قاراسام، جان-جاقتاعى ەسىك اتاۋلىنىڭ ءبارى اشىلىپ، ودان شىققان جۇرت ءبىزدى قورشاپ الىپتى. بارىنەن دە ايەلدەر قاۋىمىنىڭ داۋسى ەرەكشە قاتتى شىعىپ جاتتى. ءسانليۆتىڭ ەنەسى اينالاداعى كورەرمەندەرگە بىلاي دەدى:
- ۋا، جاراندار! انداعى ادامدى ەشقايدا جىبەرمەڭدەر! بۇگىن كۇنى بويى مازامىزدى العانى ازداي ەندى مىنا ءبىر قوي اۋزىنان ءشوپ الماس مومىن بالانى كوشەگە الىپ شىققالى جاتىر. ادام باۋىزداۋدان دا تايىنبايتىن جەندەت ەكەنى كورىنىپ تۇر. قانە، شال تەزىرەك ميليتسيا شاقىر!
دەنەلەرى ءىرى، بۇلشىق ەتتەرى بىلەۋدەي ەكى جىگىت شىعار ەسىكتى بوگەپ تۇر ەكەن. قىلمىس جاساعان جوقپىن، ساقشىدان قورقاتىن جايىم جوق. الايدا، وسىلاي شۋلاتىپ جۇرگەندە الگى سوقىر كەلىنشەكتىڭ جايى نە بولماق دەگەندى ويلاسام تۇلا بويىم تىك تۇرادى.
- ميليتسياڭدى شاقىرا بەر! بىراق، تەككە ۋاقىت جىبەرىپ الىپ، انا جاقتا ەكى بىردەي ادامدى جازىم ەتسەڭدەر ەرتەڭگى كۇنى بارلىعىڭ زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەتىن بولاسىڭدار!
مەنىڭ ءسوزىمدى ەستىگەن سوڭ ءبارى جان-جاقتان «نە بولدى، ايتساڭشى!» دەپ شۋلاپ قويا بەردى. سول ساتتە الگى جۋان سارى قاتىن شىقتى:
- ا، سولاي ما؟! سەن جاساعان قىلمىسىڭا ءوز جايىندا جاتقان بەيۋاز جاس جىگىتتى ارالاستىرماق ەكەنسىڭ عوي، ءا! قاراي گور، مۇنى!
- اي، سانليۆ! مىنانىڭ نە تانتىپ تۇرعانىن ۇعىپ تۇرسىڭ با؟
- جوق. مەن بۇل كىسىنى بۇگىن عانا كوردىم عوي، - دەپ، ولىمسىرەگەن داۋسىن ەستىگەندە مەن شىداي الماي ونى القىمىنان الا كەپ ءتۇستىم:
- بايعىلما جايىندا سويلەسەمىز دەپ مەن ساعان ايتقانىم قايدا؟ بىرەۋدىڭ ەلىكتەي اياۋلى، تاۋ گۇلىندەي پاك، كىرشىكسىز تازا قىزىن الداپ، ونى ەكى قابات ەتكەنىڭمەن قويماي قوس جانارىنان ايىرىپ كەمتار قىلعانىڭدى سەن قالاي بىلمەي قالدىڭ؟! – دەپ، يتەرىپ قالىپ ەدىم، انانداي جەرگە بارىپ شالقاسىنان ءتۇستى.
وسى ساتتە الگى ۇرىنا دەگەن قىزى «ماما!» دەپ بار داۋسىمەن ءدالىزدى باسىنا كوتەرە ويبايلاپ سەمىز سارى قاتىندى باس سالعان. ۋ- شۋ، ازان-قازان بولعان قىزىقتى تاماشالاۋعا
بارلىق قاباتتاعى پاتەرلەردەن شىققان ادامدار كىرەبەرىسكە سىيماي كەتكەن. دۇربەلەڭ قىزىپ جاتقاندا ميليتسيا كەلدى. ەكى ساقشى مەنى ورتاعا الىپ شىعۋعا بەت العانبىز. باعانادان بەرى بەتالدى ويبايلاپ شەشەسىنە جابىسقان قىزىن ىسىرىپ تاستاعان سەمىز سارى كەنەت جۇگىرىپ كەلىپ ساقشىلاردىڭ ءبىرىنىڭ بىلەگىنەن شاپ بەردى دە ءبىر بۇرىشتا تىعىلىپ، باقىرايىپ تۇرعان ءسانليۆتى نۇسقاپ:
- انا نەمەنى دە بىرگە الا كەتىڭدەر! اتىما كىر كەلتىرگەن وڭباعان ءيتتىڭ بالاسىن! – دەپ، كەڭىردەگى جىرتىلعانشا بارقىرادى.
ساقشى سانليۆكە بىرگە ءجۇرۋدى بۇيىردى. ماشيناعا وتىرعاننان كەيىن دە كوپ شۋدىڭ اراسىنان سەمىز سارىنىڭ داۋسى انىق ەستىلىپ جاتتى. ودان مەنىڭ ۇققانىم: «زاڭدى نەكەگە تۇرعان ەمەس...وندا تۇرعان نە بار...قايىرشى نەمەنى... ەندى قايتىپ تابالدىرىقتان اتتاتپاسپىن». ماشينا اسقان جىلدامدىقپەن بىردە وڭعا، بىردە سولعا بۇرىلعاندا مەن باعىتىمنان اداسىپ قالعانداي بولدىم. تەرەزە جاققا بۇرىلىپ قاراپ ەدىم، الگى ساياباقتىڭ بۇرىشى كورىندى. انىقتاپ قاراسام، وندا جەدەل جاردەم كولىگى تۇر. باقتىڭ قورشاۋىنا تاقاپ تۇرىپ الىپتى. ماشينانىڭ جارىعى تۇسكەندە ەكى ادامنىڭ نوسيلكا كوتەرىپ جالما جان جۇگىرىپ بارا جاتقانى كورىندى. «قانە، توقتاشى!» دەپ ايعاي سالىپ، ورنىمنان اتىپ تۇرىپپىن. قاسىمداعى ساقشى «ۇندەمەي تىنىش وتىر!» دەپ باسىپ وتىرعىزدى. بۇل ساتتە مەن ءوز ۇسىنىسىمدى وزگەگە سوزبەن جەتكىزۋ، ولاردان جاۋاپ كۇتۋ بوستاندىعىمنان اجىراپ قالعانىمدى سەزدىم.
بۇرىلىپ سانليۆكە قارادىم. زور دەنەلى ساقشىنىڭ ءبىر بۇيىرىنە تىعىلىپ قۇرىسىپ وتىر. ساقشىلار كەڭسەسىنە كىرگەندە قانداي كەيىپكە ەنەتىندىگىن ەلەستەتىپ كوردىم. قاراڭعىدا ەكى كوزى كورىنبەسە دە ماعان سەزىلىپ تۇردى. زاڭنىڭ كوزى قىراعى ءارى وتكىر بولعانىمەن ونىڭ قىزمەتكەرلەرى پەندەلەر عوي. قانداي پەندە زاڭنىڭ اتىنان ونىمەن سويلەسەدى؟ ماسەلەنىڭ ءمانى وسىندا. ونىڭ بەتىنە جاماپ العان كون تەرىسىن تەسىپ كورە الاتىن كورەگەن ادام كەزدەسسە بولعانى. نەمەسە... ءبارى مەنىڭ كورسەتىلىمىمە ... جو-جوق! بۇل جەردە مەن جابىرلەنۋشى ەمەسپىن عوي. سوندىقتان بايعىلمانى تىڭدايدى. ءسانليۆتىڭ تاعدىرىن شەشۋگە كەلگەندە سەنىڭ نە دەيتىنىڭدى بىلەمىن. ءاي، بايعىلما جان-اي! ماعىناسىز ماحابباتتىڭ شىرىگەن ءجىبىن ءۇزىپ لاقتىرۋعا سەنىڭ ەرىك كۇشىڭ جەتەر مە ەكەن. ادامگەرشىلىكتەن جۇرداي پەندەنىڭ پاسىق ويى مەن ساسىق ساناسىنان تۋعان ايلاسىن تانيتىن رۋحاني كوز ساعان بۇيىرماپتى. بارىنەن وسىڭ وكىنىشتى. مەن ەندى سەنىڭ ىزىڭە تۇسپەيىن، تەك وسى ويىم ساناڭا جەتسە بولعانى دا. ال، وسى ساتتە سەن قانداي جاعدايعا دۋشار بولدىڭ، جانىم مەنىڭ؟ جەدەل جاردەمدى كىم، نەگە اكەلدى؟ نوسيلكاعا كىمدى سالىپ، قايدا اپاردى؟ ساعان ءبىر جاماندىق بولعان جوق پا؟
سوڭىمىزدان وكشەلەپ جەتكەن ماشينانىڭ جارىعى ءسانليۆتىڭ داقسىز اپپاق جىلماعاي بولا تۇرا اقىماق كەيىپتەگى بەتىنە ءتۇستى. وسى مەلشيگەن بەت بىرەر ساتتەن كەيىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرگەندە وعان دەم بەرەتىن ەڭ سەنىمدى قارۋى ەدى. وسى جىلماعاي بەت يەسىن قۇتقارۋى دا نەمەسە ۇستاپ بەرۋى دە مۇمكىن. الايدا، سانليۆتەر جۇرە بەرەدى، ءمىنسىز كەيىپتەگى مەلشيگەن قارۋىن تالاي يگى نيەتتىلەرگە قارسى قولدانار، ءوز ۇپايىن تۇگەندەر. سەبەبى، وندايلاردىڭ تىرلىگى قانشا جەردەن كوڭىلسىز بولسا دا قاتاردان قالمايدى. ولار ولگەن كۇنى عانا اينالا ءسال تازارۋى مۇمكىن. بىراق، ءبىز ونىمەن كوڭىلىمىزدى دەمدەي المايمىز. جوق! ءسانليۆتىڭ بەتىندەگى جارىق ۇزاق تۇرعان سايىن مەنىڭ كوڭىلىمە بايعىلمانىڭ نۇر ساۋلەلى ءجۇزى ورالا بەردى. وسى ساۋلە ... ءوزى نە؟ - دەگەن قورقىنىش تۇلا بويىمدى بيلەپ، كوكىرەگىمە وكسىك تىعىلا بەردى.
ءبىر ساتتە ماشينا جول قيىلىسىنان شۇعىل بۇىرىلىپ قالدى. سانليۆ سىرعىپ كەلىپ مەنىڭ ۇستىمنەن باسىپ قالعان. سول ساتتە ول مەنىڭ قۇلاعىما «ەر جىگىتپىز عوي، ءتىل تابىسايىق. ءبىر-ءبىرىمىزدى ساتپايىق» دەپ سىبىرلاپ ۇلگەردى! مەنىڭ ميىما وتتى وق قادالىپ، ءىشى باۋىرىمنىڭ استاڭ-كەستەڭى شىققانداي بولدى. ەكى قولىممەن تاماقتان الا كەپ ءتۇسىپ قىسا باستادىم. ايۋداي كۇشتى قول مەنى كوتەرىپ سانليۆتەن الىستاتتى دا شىنتاقتاپ كەۋدەمدى باسىپ الدى. «بايعىلما!» دەپ شاقىرعىم كەلدى. داۋىس شىعۋ تۇرماق دەم الۋدان دا قالدىم. «نە دەگەن ىزاقور جىگىت دەسەڭشى... اشۋعا بۋلىعىپ جىلاپ جىبەردى» دەگەن داۋىس ەستىلدى...
اۋدارعان:
قۋاندىق شاماحايۇلى.
