بۇگىن، ياعني 1 مامىر – بىرلىك كۇنى. 130-دان استام ۇلتتىق باسىن قوسىپ وتىرعان قازاقستان 1995 جىلدىڭ ناۋرىزىندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرعان بولاتىن. بۇگىندە 27 جىل بولعان اسسامبلەيا قانداي جۇمىس اتقارادى؟
بۇل تۋرالى بەلگىلى قوعام قايراتكەرى جانۇزاق اكىممەن تىلدەسكەن ەدىك.
تومەندە قايراتكەردىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى وي-پىكىرىمەن بولىسەمىز:
الدىڭعى كۇنى پرەزيدەنت اسسامبلەيانىڭ سەزىندەبولىپ, بايانداماسىن جاسادى. الايدا سولبۇرىڭعى قوس كوممۋنيستىك داۋىردەگى ەتيكەتتەن ءالىشىعا الماي ءجۇرمىز.
بىرىنشىدەن, اسسامبلەيا 1994 جىلى قۇرىلدى. وعان توراعا بولعان ولجاس سۇلەيمەن مەن مۇحتارشاحانوۆ 1992 جىلى قازاقستان كونگرەسىپارتياسىن قۇردى. سول پارتيادان كەيىن مۇحتار شاحانوۆ شىعىپ كەتتى. ال 1993 جىلدىڭ كۇزىندە لەنۋم جاسايمىز دەپ جينالىس وتكىزدى. ونداعى نەگىزگى ماقسات - قازاقستاندا 2 مەملەكەتتىك ءتىلءدىڭبولۋىنا ارەكەت ەدى. ول ءۇشىن امانگەلدى ايتالى اعامىز ەكەۋمىز قارسى شىقتىق. كەيىن سول پارتيا تارادى. بۇنىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنى 1993 جىلى-اق دالەلدەندى. ءبىر ەلدە مەملەكەتتىك ءبىر ءتىل بولۋ كەرەك. سونىڭ ورنىنا 1994 جىلى وسى اسسامبلەيا دەگەن قۇرىلدى.
ارينە, ول كەزدە بۇل قاجەت بولدى. مىنا ءار حالىقتىڭ باسىن قوسىپ, بىرىكتىرەيىك دەگەن وي بولدى. جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان تاۋەلسىز ەل جانە ەكونوميكانىڭ ەڭ قيىن كەزەڭى ەدى.سوندىقتان دا قاجەتتىلىك بولعان بولار. بىراقمىنە, 1994 جىلدان بەرى 28 جىل ءوتتى.
سودان بەرى كءوبىسى انا تىلىندە وقۋدىڭ ورنىنا, ورىس تىلىنە بەيىم بولىپ, قازاق ءتىلىن وقۋدىڭقاجەتءسىز سانادى. ەندى مەملەكەتتىك تىلگە كەلسەك, ونىڭ دامىماي تۇرعانى كونستيتۋتسيانىڭ 7 بابىندا عانا ەمەس. ماسەلە, وسى كونستيتۋتسيانىڭ وزىندە. وسىدان كەيىن اسسامبلەياعا بيۋدجەتتەنقارجى ءبولىپ, ونى بۇكىل ءبىر ينستيتۋت قىلىپقويدى.
نەگىزىندە بۇل ءوزىنىڭ ميسسياسى بولسا, قازاقستانتاۋەلسىزدىك جىلدارىنىڭ باستاپقى جىلدارىسونى اتقارىپ بىتىرگەن سياقتى. قازىر سوڭعى 10-15 جىلدا تەك سىننان باسقا ەشتەڭە كورىپ كەلەجاتقان جوق. سەبەبى, ونىڭ ميسسياسى بولماعاننانكەيىن, ول جۇمىس ىستەمەيدى.
ينديادا 2800 دياسپورا بار. بىزدەن كورى 30 ەسەكوپ. بىراق ولاردا اسسامبلەيا دەگەن جوق. نەگە؟ سەبەبى, ولارعا قاجەتسىز. ءبىر شاڭىراقتا 100 قازانكوتەرىپ, 100 تىلدە سويلەمەيدى. سوندىقتان ونىڭءبارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە 1 تىلدە سويلەۋ كەرەك. ەگەر قازاقستاندى تۇراقتى مەملەكەت قۇرۋعا جەتە الماعاندىقتان, ءبىزدىڭ مۇسىلمان اعايىندار باس كوتەرىپ جاتىر. سول قوردايدا قازاق ءتىلىنوقىمايمىز دەپ, ءبىرازى كوشىپ كەتكەنى بار. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە تۇپكىلىكتى قاراۋ كەرەك. بۇرىڭعى ساياسي ەتيكەتپەن ەمەس, بۇل ودان دا تەرەڭ.
ماركستىڭ ايتقانى بار: ساياسي ەتيكەتتە ساتىپالۋشى دا، ساتۋشى دا الدانادى. ءبىز وسى اسسامبلەيانى قۇرۋ ارقىلى دياسپورالاردىالدايمىز دەپ, ءوزىمىز الدانىپ وتىرمىز. قورىتىندىسىندا, قازاقستان مىقتى مەملەكەتكەاينالا الماي وتىر. وسىلاي ساياساتتى جۇرگىزەبەرسەك, ول اينالمايدى دا. سەبەبى, حالىقتاردوستىعىنىڭ لابوراتورياسى دەگەن سوۆەت ۇكىمەءتىنىڭ جالعاسى بولدى. ول لابوراتوريا نە بولدى? ونىڭ ماقساتى - اشتىقپەن قىرۋ. سول ساياساتتىڭ جالعاسىن, ءبىز زارداپ شەگىپ وتىرمىز. سوندىقتان ول ءۇشىن بيۋدجەتتەن قارجى ءبولۋدىتوقتاتۋ كەرەك.
دامىعان ەلدەردىڭ ەشقايسىسىنا قارجى ءبولىپجاتقان جوق. ولار جاساندى پارتيالار.
اناۋ پرەزيدەنتتىڭ جانىنداعى ستراتەگيالىقينستيتۋتتان باستاپ, 100-دەن استامۋنيۆەرسيتەتتەر, عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىبار. بىراق ءبəرىنىڭ ىستەپ وتقانى عىلىممەندى,گۋمانيتارلىق عىلىمداردى دامىتۋ ەمەس، ءتىل-ارالىق قاتىناستار تاعى باسقا نەمەسە مەملەكەتتىك جۇيەنى بەكىتىپ، قوعامداعى تۇراقتى ساقتايتىن تاقىرىپتاردى شەشىپ وتقان جوق.
بəرءى تەك انا بيلىكتى ماقتاۋ، جالباقتاۋمەن ءجۇر. اقساقالدار بولسا جىلىنا ءبىر بەرەتىن اۋىزاشار، اقوردا ما قاي جەردە سونى كۇزەتىپ ءجۇر، باسقا جۇمىس جوق. سوندىقتان ەل بولامىز دەسەك, ءدىننىڭ مəسەلەسىن دە قايتا قاراۋىمىز كەرەك. ءبىلىم مەن عىلىمدى, ۇلتارالىق قاتىناستى, وركەنيەتتى جولعا قويۋ كەرەك. ال بىزدەگى جاعداي، قايتا كەرىسىنشە. ەگەر ەرتەڭ ءبىر كىشكەنتاي قيىن كەز بولسا، بومبا جارىلايىن دەپ تۇر، نەگە؟ سەبەبى, ءبəرى جاساندى مەملەكەتتىك جۇيەدە, بىزدە ءبəرىجاساندى.
بيۋروكراتيالىق پارتيالار, كوررۋپتسيالىقەكونوميكا، ەلدى باسقارىپ جۇرگىزەتىنكونستيتۋتسيامىزدىڭ بارلىعى كوررۋپتسيا. كونستيتۋتسيانىڭ 60%-ى اۆتوريتارلىق رەجيمنىڭ ۇزاق وتىرۋىن, مəڭگى وتىرۋىن ساقتاۋ ءۇشىن جاسالىپ قويعان جاساندى دۇنيە، قوعام مەن حالىققا قارسى ىستەپ قويعان قىلمىستىق جۇيە. وسىنى تۇزەتۋىمىز كەرەك.
سونى تۇزەتۋدىڭ ءبىر سالاسى مىنە – اسسامبلەيا. ءار جەردە كəسىپكەرلەر بولا ما، باسقالاي بولا ما،قوعامدىق ۇيىمدار ما، جان-جاقتى كومەك بەرۋ كەرەك. تەاترلار, ۇلتتىق تەاترلار، كəرىستەردىڭ، نەمىستەردىڭ، تاعى دا باسقا تەاترلاردى قارجىلاندىرىپ وتىر. قازاق تەاتىرىنان ەكى ەسە ارتىق اقشا بەرىپ وتىر. بىراق ولاردا ەشكىم شۋلاپ جاتقان جوق. سول سياقتى كوپ مəسەلەگە ساياسي كوممۋنيستىك تۇرعىدان ەمەس، اشىق قوعام تۇرعىسىنان قارالعانى دۇرىس.
ادام قۇقىعىن ساقتاۋ كەرەك. باق قۇرالدارىنىڭ ەركىن جۇمىس جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرىپ, قىسپالاۋدى قويۋ كەرەك.
اۆتوريتارلىق جۇيە – ولەتىن جۇيە. مىنە, ۋكراينا مەن بەلورۋس، رەسەيدى قاراڭدار, ءبىر جاعىندا ۋكراينا، ەكىنشى جاعىندا بەلورۋسسيا مەن رەسەي. ءبىر جاعى فاشيزيمگە جاقىن، ەكىنشى جاعى بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتكەن اشىق قوعام. سوندىقتان ءبəرى كوز الدىمىزدا عوي.
Əڭگىمەنىڭ شىندىعى سول. قازاقستاننىڭ بارلىقازاماتتارى, كونستيتۋتسيادا جازىلعانمەملەكەتتىك ءتىلدى قۇرمەتتەۋ كەرەك, بۇل ەلدىڭزاڭدارىن قۇرمەتتەۋ كەرەك. ەگەر قۇرمەتتەي المايما? بارسىن باراتىن ەلدەرىنە. ەلدى, جەردى, قازىرگىجاعدايدا بىزدە ەلدىڭ يەسى جوق. بيلىك يەسى بولامدەيدى, بولا المايدى. سەبەبى, ول حالىققاسۇيەنبەگەن.
حالىق بىرەۋ, ول - قازاق. جەردىڭ, ەلدىڭ يەسىبولماعان سوڭ, ونىڭ كيەسى بولمايدى. ونىڭ كەز-كەلگەنى, قاڭعىرىپ كەلگەن اناۋ گولوششەكيننەمەرەسى ماشكەۆيچتەن باستاپ, نەشە ءتۇرلىالاياقتار بيلەدى.
بۇكىل بايلىعىڭا, بيليگىڭە سولار يە بولادى. سوسىن سىرتتان وتىرىپ əنە, يت ۇرەدى, يت بولماسا, يت جوق جەردە شوشقا ۇرەدى. سونىڭ ءبəرىن تىڭداپ, قۇل بولىپ سالپانداپ جۇرەسىندەر.
سوندىقتان اسسامبلەيا دەگەندى قىسقارتۋ كەرەك. 22 جىلعا دەيىنگى پارتيالار الداعى سايلاۋلارعاقاتىسپاۋ كەرەك. سەبەبى ولار اۆتوريتارلىق, ديكتاتورلىق رەجيمگە قىزمەت ەتكەن, حالىقتىقاناۋعا قىزمەت ەتكەن, بيۋروكراتيانىڭ دامۋىناقىزمەت ەتكەن, كوررۋپتسيالىق جۇيەنىڭ ورشۋىنەوسىلاي جۇمىس جاساعان پارتيالار. پارلامەنتتەتۇرعانداردىن ءبəرىن تاراتىندار. قالام دەسەقالسىن. بىراق بيۋدجەتتەن ءبىر تيىن كومەكتەسپەۋكەرەك.
بىراق مىنە, اتىن وزگەرتتى. الايدا زاتىنوزگەرتكەن جوق. ونداي رەفورما بولمايدى. وسىنىويلايىق! ەل وزىمىزدىكى. “مەككەگە كەتىپ بەل قالار, بەكتەر كەتىپ ەل قالار”،- دەيدى. بيلىكتە كەتەدى, ءبىركۇنى توڭقايادى, ول قالاي توڭقايادى? كءارىم توڭقاياما كىم بىلەدى ەندى ونى؟ نەمەسە قىرعىزداردىڭپرەزيدەنتتەرى سياقتى, ەلدەن كەتە مە? باكيەۆ،ساكيەۆ دەگەندەر سياقتى.
جەردىڭ دە ، ەلدىڭ دە، ءبəرىنىڭ يەسى - قازاق حالقى. سونى ءتۇسىنۋ كەرەك. ال تۇسىنبەيتىندەرمəڭگۇرت بولا ما، مەشكي بولا ما, كىم بولادى? سىيلامايتىندار, ونىڭ قادىرىن تۇسىنبەيتىندەركەتسە كەتسىن. بولدى, وسىنداي ۇستانىم بولۋ كەرەك, ونى ءبəرى ءبىلۋ كەرەك قازاقستاندىقتاردىڭ! جاقسى, امان بولايىق!
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
