كۇنى كەشە قر قورعانىس سالاسىندا ەلەۋلى وزگەرىستەر ورىن الدى. مۇرات بەكتانوۆ قىزمەتىنەن بوساتىلىپ، رۋسلان جاقسىلىقوۆ مينيستر بولىپ جاڭا لاۋازىمدى يەلەندى. الايدا وعان دەيىن قر پرەمەر-ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆ ۇكىمەت وتىرىسىندا بارلاۋ قۇرىلىمدارى مەن قارۋلى كۇشتەردى دايىنداۋ بويىنشا جاڭا رەفورمالار جاساۋدى تاپسىرعان ەدى. اسىرەسە اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ تابىسىن ارتتىرۋ، اسكەردى قارۋ-جاراقپەن، تەحنيكامەن، كولىك اۆياتسياسىمەن جاراقتاندىرۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋداردى. سەبەبى ەلدە سوقىر ۇرەي تۋدىرعان قاقتىعىستان كەيىن قالاي دا قر-نىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋ كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
ەل باسىنا كۇن تۋسا، قولىنا قارۋ الىپ، مايدان شەبىنىڭ الدىڭعى قاتارىندا تۇراتىن قازاقتىڭ قايسار اسكەرى بار. ءتىپتى سوڭعى كەلەڭسىز جاعدايلار تۋىنداعان ۋاقىتتا سول جاۋىنگەرلەر باسىن تاۋعا، تاسقا دا سوعىپ، كۇنى-ءتۇنى ەل تىنىشتىعىن كۇزەتۋمەن بولدى. وكىنىشكە وراي، اجالدىڭ قۇشاعىندا كەتكەندەر دە جوق ەمەس. ەر ەسىمى - ەل ەسىندە، دەگەنمەن اپتالداي ازاماتتاردى جەر قوينىنا تاپسىرعانىمىز وكىنىشتى ورتەيدى. حالىق اراسىندا ء"بىز ىشتەن شىققان شۇبار جىلاندارعا ءوزىمىز توتەپ بەرە المايمىز، ەندەشە سىرتتان كەلگەن جاۋدان قالاي قورعانباقپىز؟" دەگەن قاۋەسەتتەر دە تاراپ ءجۇر. مۇمكىن ءبىز كوپ نارسەدەن حابارسىز شىعارمىز. سونىمەن قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرى تۋرالى ءسىز بەن ءبىز نە بىلەمىز؟
قارۋلى كۇشتەردىڭ قاتارىنا ءبىر ەمەس بىرنەشە مەكەمەلەردىڭ كىرەتىنى بەلگىلى. بۇل قۇرىلىم اسكەري باسقارۋ ورگاندارى، قارۋلى كۇش تۇرلەرى، ارنايى دايىندىقتان وتكەن اسكەرلەر، تىل جانە اسكەري وقۋ ورىندارى، عىلىمي مەكەمەلەردەن تۇرادى. العاشىندا وسىنداي جۇيە بولعانىمەن، كەيىننەن ۇلكەن وزگەرىس ەنگىزىلدى. ءسويتىپ قورعانىس مينيسترلىگىنە ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ىشكى اسكەرلەرى، رەسپۋبليكالىق "ۇلان" ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ شەكارا قىزمەتى، اۋماقتىق جانە ازاماتتىق قورعانىستى باسقاراتىن ورگاندار دا ەنگىزىلدى. اتالعان اسكەريلەردىڭ باستى مىندەتى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىسى مەن قارۋلى كۇشتەرى تۋرالى» قر زاڭىنىڭ 5-تاراۋ 18-تارماعىندا تايعا تاڭبا باسقانداي كورسەتىلگەن. ولار اگرەسسيا تۋىنداعان جاعدايدا تويتارىس بەرۋگە، ەل ەگەمەندىگىن قورعاۋعا، اۋماقتىق تۇتاستىقتى ساقتاۋعا، ءتىپتى اۋە كەڭەستىگىن كۇزەتۋگە جانە قر بەكىتكەن حالىقارالىق شارتتارداعى مىندەتتەردى ورىنداۋعا ءتيىستى. بۇل سوعىس قاۋپى تۋىنداعان جاعدايدا جەدەل جۇزەگە اساتىن ارەكەتتەر. بىراق بۇل قارۋلى كۇشتەر ەلدە حاوس ورناعان جاعدايدا عانا ءوز قىزمەتىن اتقارادى دەگەندى بىلدىرمەيدى. بەيبىت كەزەڭدەگى باستى فۋنكتسياسى جاۋىنگەرلىك دايارلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، مەملەكەتتىك شەكارانى كۇزەتۋ، ماڭىزى بار اسكەري نىسانداردى باقىلاۋدا ۇستاۋ، كەز كەلگەن قيىن جاعدايدا باتىل ءىس-قيمىل جاساۋ، وزگە دە ءتۇرلى وپەراتسيالارعا قاتىسۋ سياقتى فاكتورلاردى قامتيدى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىك الىپ، ءتۇرلى داعدارىستاردان دەمىگىپ شىققانىمەن، ءبىر كەزەڭدەرى گەوساياسي جاعدايىمىزدا ۇلكەن قيىندىقتار بولدى. ماسەلەن، شەكاراعا تاياۋ ماڭداعى قاقتىعىستار، ەكسترەميستىك توپ وكىلدەرىنىڭ شابۋىلى. وسىنداي پروبلەمالاردان اينالىپ ءوتۋ ماقساتىندا 2007 جىلى 27 ناۋرىزدا قر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن جاڭا اسكەري دوكترينا بەكىتىلگەن ەدى. اسىرەسە، قارۋلى جانجالداردىڭ الدىن الۋ جانە ونى بولدىرماۋ، اسكەري قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، اسكەري كۇشتەردى دامىتۋ، ساياسي، ديپلوماتيالىق، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، اقپاراتتىق، قۇقىقتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ باعىتىنداعى قابىلدانعان بۇل ەڭ دۇرىس شەشىم بولاتىن. 2003 جىلدان باستاپ قۇرلىق كۇشتەرىنىڭ وڭىرلىك قولباسشىلىقتارى قۇرىلدى. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ورنالاسقان اسكەري بولىمشەلەر، بريگادالار بىرنەشە ورتالىققا بىرىكتىرىلدى. "استانا" وڭىرلىك قولباسشىلىعى - قر جوعارعى باس قولباسشىسى ستاۆكاسىنىڭ رەزەرۆى. ول اقمولا، قاراعاندى، قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنىڭ اكىمشىلىك شەكاراسىندا ورنالاسقان. شتابى قاراعاندىدا ورىن تەپكەن. "شىعىس" وڭىرلىك قولباسشىلىعى شىعىس قازاقستان مەن پاۆلودار ايماقتارىنىڭ شەكاراسىن قامتيدى. شتابى سەمەيدە. باتىس قازاقستان، اتىراۋ (شتاب ورنالاسقان قالا), اقتوبە، ماڭعىستاۋ ايماقتارىنىڭ شەكاراسى "باتىس" وڭىرلىك قولباسشىلىعىنا قارايدى. ال سوڭعى وڭىرلىك قولباسشىلىق "وڭتۇستىك" دەگەن اتاۋعا يە. ول قازاقستاننىڭ كيەلى تۇركىستان، جامبىل (شتاب), الماتى، قىزىلوردا قالالارىنىڭ شەكاراسىندا ورنالاسقان. ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ قۇرامىنا بەلگىلەنگەن اۋماقتاعى مەحانيكالاندىرىلعان، راكەتالىق، ارتيللەريالىق، ينجەنەرلىك، تانك بريگادالارى، جەكە بارلاۋ پولكىلەرى، موتواتقىش باتالوندەرى كىرەدى.
قازاق جاۋىنگەرلەرىن قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتۋ 99 ارنايى مامانداندىرىلعان كومپانيالاردى قامتيتىن 10 لوگيستيكالىق بازا مەن 9 بارلاۋ پوليسىنە جۇكتەلگەن. سونىمەن قاتار ۇكىمەت تاراپىنان جىل سايىن ۇلكەن كولەمدە قارجى ءبولىنىپ وتىرادى. مىسالى، ءبىر كەزەڭدەرى 3 ملرد تەڭگەگە ءپورتاتيۆتى سپەترومەتلەردىڭ جيىنتىعى، كپو-1م ۇلگىلەۋ جيناقتاعىشتارى، بيولوگيالىق زاتتاردى تابا الاتىن جاڭا زاماناۋي قۇرالدار ساتىپ الىنعان. سوندىقتان قازاقستاندا قازىرگى تاڭدا سۇيرەتىلەتىن ارتيلەريادان باستاپ جىلجىمالى زەڭبىرەكتەر، دۇركىن ارتيللەريا، تاكتيكالىق زىمىران كەشەندەرىنە دەيىن بار. قازاقستان قورعانىس الەۋەتى جونىنەن الەم بويىنشا 52-ورىندى يەمدەنەدى، ال تۇراقتى اسكەر سانى بويىنشا 70-ورىنعا جايعاسقان. جوعارداعى اسكەري ونىمدەردەن بولەك قورعانىس كۇشتەرىن جوعارعى دەڭگەيدەگى تەحنيكامەن تولىقتاي جابدىقتايتىن نەگىزگى ءۇش الىپ كاسىپورىن بار. ولار: قازاقستان پاراماۋنت ينجينيرينگ، ەۋروكوپ قاز. ينجينيرينگ، گرانيت-تالەس ەلەكترونيكس. ءبىرى ءبىزدىڭ اسكەرلەردى بارىس، نوماد، ارلان اتاۋىمەن بەلگىلى بروندىق كولىكتەرمەن، ال ەكىنشىسى ەس-145 تىكۇشاقتارىمەن، ءۇشىنشىسى راديولوكاتسيالىق تەحنيكامەن قامتاماسىز ەتەدى.
1998 جىلى 1 ماۋسىمدا قر اۋماعىندا اۋە قورعانىس كۇشتەرى قۇرىلدى. ونىڭ دا بەلگىلەنگەن وزىندىك ماقساتتارى مەن جاۋاپكەرشىلىگى بار. ولار ەلىمىزدىڭ اۋە شەبى قورعانىسىن قامتاماسىز ەتىپ، اسكەري، مەملەكەتتىك جانە الەۋمەتتىك نىسانداردى اۋە شابۋىلىنان قورعاپ، قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ وزگە دە قۇرىلىمدارىنا اۆياتسيالىق كومەك كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءدال وسىنداي وزدەرىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى ابىرويمەن اتقاراتىن اسكەري-تەڭىز كۇشتەرى دە قازاقستاندا جۇمىس ىستەيدى.
قىسقاسى، ەلىمىزدەگى قورعانىس سالاسىنىڭ قاناتى قاتايىپ كەلەدى. جاۋىنگەرلەرى باتىل، قورعانىسى مىقتى ەلدى جاۋ دا، داۋ دا الا المايدى. الداعى ۋاقىتتا ءالى تالاي رەفورمالاردىڭ جاسالاتىنىنا جانە جۇزەگە اساتىنىنا كامىل سەنەمىز. ۇلتشىل ەمەس ۇلتجاندى، قايسار، قايراتتى، ەل تىنىشتىعىن كۇزەتۋگە دايىن جاستارىمىز امان بولسىن دەپ تىلەيىك!
ايجان سىلانوۆا،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
