Kúni keshe QR Qorǵanys salasynda eleýli ózgerister oryn aldy. Murat Bektanov qyzmetinen bosatylyp, Rýslan Jaqsylyqov mınıstr bolyp jańa laýazymdy ıelendi. Alaıda oǵan deıin QR Premer-Mınıstri Álıhan Smaıylov Úkimet otyrysynda barlaý qúrylymdary men qarýly kúshterdi daıyndaý boıynsha jańa reformalar jasaýdy tapsyrǵan edi. Ásirese áskerı qyzmetshilerdiń tabysyn arttyrý, áskerdi qarý-jaraqpen, tehnıkamen, kólik avıaııasymen jaraqtandyrý máselesine erekshe nazar aýdardy. Sebebi elde soqyr úreı týdyrǵan qaqtyǵystan keıin qalaı da QR-nyń qorǵanys qabiletin nyǵaıtý kerek ekenin atap ótti.
El basyna kún týsa, qolyna qarý alyp, maıdan shebiniń aldyńǵy qatarynda turatyn qazaqtyń qaısar áskeri bar. Tipti sońǵy keleńsiz jaǵdaılar týyndaǵan ýaqytta sol jaýyngerler basyn taýǵa, tasqa da soǵyp, kúni-túni el tynyshtyǵyn kúzetýmen boldy. Ókinishke oraı, ajaldyń qushaǵynda ketkender de joq emes. Er esimi - el esinde, degenmen aptaldaı azamattardy jer qoınyna tapsyrǵanymyz ókinishti órteıdi. Halyq arasynda "biz ishten shyqqan shubar jylandarǵa ózimiz tótep bere almaımyz, endeshe syrttan kelgen jaýdan qalaı qorǵanbaqpyz?" degen qaýesetter de tarap júr. Múmkin biz kóp nárseden habarsyz shyǵarmyz. Sonymen Qazaqstannyń Qarýly kúshteri týraly siz ben biz ne bilemiz?
Qarýly Kúshterdiń qataryna bir emes birneshe mekemelerdiń kiretini belgili. Bul qurylym áskerı basqarý organdary, Qarýly kúsh túrleri, arnaıy daıyndyqtan ótken áskerler, tyl jáne áskerı oqý oryndary, ǵylymı mekemelerden turady. Alǵashynda osyndaı júıe bolǵanymen, keıinnen úlken ózgeris engizildi. Sóıtip Qorǵanys mınıstrligine Ishki ister mınıstrliginiń ishki áskerleri, respýblıkalyq "Ulan" , Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń shekara qyzmeti, aýmaqtyq jáne azamattyq qorǵanysty basqaratyn organdar da engizildi. Atalǵan áskerılerdiń basty mindeti «Qazaqstan Respýblıkasynyń qorǵanysy men Qarýly Kúshteri týraly» QR Zańynyń 5-taraý 18-tarmaǵynda taıǵa tańba basqandaı kórsetilgen. Olar agressııa týyndaǵan jaǵdaıda toıtarys berýge, el egemendigin qorǵaýǵa, aýmaqtyq tutastyqty saqtaýǵa, tipti áýe keńestigin kúzetýge jáne QR bekitken halyqaralyq sharttardaǵy mindetterdi oryndaýǵa tıisti. Bul soǵys qaýpi týyndaǵan jaǵdaıda jedel júzege asatyn áreketter. Biraq bul Qarýly Kúshter elde haos ornaǵan jaǵdaıda ǵana óz qyzmetin atqarady degendi bildirmeıdi. Beıbit kezeńdegi basty fýnkııasy jaýyngerlik daıarlyqty qamtamasyz etý, memlekettik shekarany kúzetý, mańyzy bar áskerı nysandardy baqylaýda ustaý, kez kelgen qıyn jaǵdaıda batyl is-qımyl jasaý, ózge de túrli operaııalarǵa qatysý sııaqty faktorlardy qamtıdy.
Qazaqstan Táýelsizdik alyp, túrli daǵdarystardan demigip shyqqanymen, bir kezeńderi geosaıası jaǵdaıymyzda úlken qıyndyqtar boldy. Máselen, shekaraǵa taıaý mańdaǵy qaqtyǵystar, ekstremıstik top ókilderiniń shabýyly. Osyndaı problemalardan aınalyp ótý maqsatynda 2007 jyly 27 naýryzda QR Prezıdentiniń jarlyǵymen jańa Áskerı Doktrına bekitilgen edi. Ásirese, qarýly janjaldardyń aldyn alý jáne ony boldyrmaý, áskerı qaýipsizdikti qamtamasyz etý, áskerı kúshterdi damytý, saıası, dıplomatııalyq, áleýmettik, ekonomıkalyq, aqparattyq, quqyqtyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý baǵytyndaǵy qabyldanǵan bul eń durys sheshim bolatyn. 2003 jyldan bastap qurlyq kúshteriniń óńirlik qolbasshylyqtary quryldy. Qazaqstannyń túkpir-túkpirinde ornalasqan áskerı bólimsheler, brıgadalar birneshe ortalyqqa biriktirildi. "Astana" óńirlik qolbasshylyǵy - QR Joǵarǵy bas qolbasshysy Stavkasynyń rezervi. Ol Aqmola, Qaraǵandy, Qostanaı, Soltústik Qazaqstan oblystarynyń ákimshilik shekarasynda ornalasqan. Shtaby Qaraǵandyda oryn tepken. "Shyǵys" óńirlik qolbasshylyǵy Shyǵys Qazaqstan men Pavlodar aımaqtarynyń shekarasyn qamtıdy. Shtaby Semeıde. Batys Qazaqstan, Atyraý (shtab ornalasqan qala), Aqtóbe, Mańǵystaý aımaqtarynyń shekarasy "Batys" óńirlik qolbasshylyǵyna qaraıdy. Al sońǵy óńirlik qolbasshylyq "Ońtústik" degen ataýǵa ıe. Ol Qazaqstannyń kıeli Túrkistan, Jambyl (shtab), Almaty, Qyzylorda qalalarynyń shekarasynda ornalasqan. Olardyń árqaısysynyń quramyna belgilengen aýmaqtaǵy mehanıkalandyrylǵan, raketalyq, artıllerııalyq, ınjenerlik, tank brıgadalary, jeke barlaý polkileri, motoatqysh batalonderi kiredi.
Qazaq jaýyngerlerin qarý-jaraqpen qamtamasyz etý 99 arnaıy mamandandyrylǵan kompanııalardy qamtıtyn 10 logıstıkalyq baza men 9 barlaý polısine júktelgen. Sonymen qatar úkimet tarapynan jyl saıyn úlken kólemde qarjy bólinip otyrady. Mysaly, bir kezeńderi 3 mlrd teńgege Portatıvti spetrometlerdiń jıyntyǵy, KPO-1M úlgileý jınaqtaǵyshtary, Bıologııalyq zattardy taba alatyn jańa zamanaýı quraldar satyp alynǵan. Sondyqtan Qazaqstanda qazirgi tańda súıretiletin artılerııadan bastap jyljymaly zeńbirekter, dúrkin artıllerııa, taktıkalyq zymyran keshenderine deıin bar. Qazaqstan qorǵanys áleýeti jóninen álem boıynsha 52-oryndy ıemdenedi, al turaqty ásker sany boıynsha 70-orynǵa jaıǵasqan. Joǵardaǵy áskerı ónimderden bólek qorǵanys kúshterin joǵarǵy deńgeıdegi tehnıkamen tolyqtaı jabdyqtaıtyn negizgi úsh alyp kásiporyn bar. Olar: Qazaqstan Paramaýnt Injınırıng, Eýrokop Qaz. Injınırıng, Granıt-Tales Elektronıks. Biri bizdiń áskerlerdi Barys, Nomad, Arlan ataýymen belgili brondyq kóliktermen, al ekinshisi ES-145 tikushaqtarymen, úshinshisi radıolokaııalyq tehnıkamen qamtamasyz etedi.
1998 jyly 1 maýsymda QR aýmaǵynda áýe qorǵanys kúshteri quryldy. Onyń da belgilengen ózindik maqsattary men jaýapkershiligi bar. Olar elimizdiń áýe shebi qorǵanysyn qamtamasyz etip, áskerı, memlekettik jáne áleýmettik nysandardy áýe shabýylynan qorǵap, QR Qarýly kúshteriniń ózge de qurylymdaryna avıaııalyq kómek kórsetýge múmkindik beredi. Dál osyndaı ózderine júktelgen mindetti abyroımen atqaratyn áskerı-teńiz kúshteri de Qazaqstanda jumys isteıdi.
Qysqasy, elimizdegi qorǵanys salasynyń qanaty qataıyp keledi. Jaýyngerleri batyl, qorǵanysy myqty eldi jaý da, daý da ala almaıdy. Aldaǵy ýaqytta áli talaı reformalardyń jasalatynyna jáne júzege asatynyna kámil senemiz. Ultshyl emes ultjandy, qaısar, qaıratty, el tynyshtyǵyn kúzetýge daıyn jastarymyz aman bolsyn dep tileıik!
Aıjan SYLANOVA,
"Adyrna" ulttyq portaly
