اق جول پارتياسى "قاڭتار وقيعاسىندا زارداپ شەككەن كاسىپكەرلەرگە قۇرعاق ۋادە ەمەس، ناقتى كومەك قاجەت" دەپ، بۇل تۋرالى «اق جول» فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىندا ەرلىك ومىرعالي قر پرەمەر-ءمينيسترى ءا.ا. سمايىلوۆقا ساۋال جولدادى، دەپ حابارلايدى "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
تاۋەلسىزدىك تاريحىنداعى بۇرىن-سوڭدى بولماعان، ادام شىعىنى كوپ قاڭتارداعى قايعىلى وقيعا بۇكىل ەلگە ۇلكەن زيان كەلتىردى. وراسان شىعىنعا كاسىپكەرلەر دە تاپ بولدى.
مىسالى، ALSER, بەلىي ۆەتەر، Sulpak Mi.com.kz, Satel دۇكەندەر جەلىسى جانە باسقا دا كاسىپكەرلەر شىعىندار تۋرالى دالەلدى بازاسى بولا تۇرا، بانكتەردەگى قارىزدارعا قاتىستى تولەمدەردى جابۋ، سونداي-اق سالىقتار، جەتكىزۋشىلەر مەن ساقتاندىرۋ ءپوليۋسى بارلارعا قاتىستى ماسەلەلەر الاڭداتادى.
سوو جانە باسقا جىلجىمايتىن مۇلىك يەلەرى جانە ولاردىڭ جالعا الۋشىلارى قىسقا مەرزىمدە وزدەرىنىڭ كاسىپكەرلىك قىزمەتىن قالپىنا كەلتىرۋگە ۇمتىلۋدا، الايدا عيماراتتىڭ ينفراقۇرىلىمى (ەلەكتر كابەلدەرى، سۋ قۇبىرى) زاقىمدالدى، بۇل جوندەۋ جۇمىستارىن قيىنداتۋدا.
الدىن الا ەسەپتەۋلەر بويىنشا شىعىن سوماسى جۇزدەگەن مىڭنان بىرنەشە ميلليارد تەڭگەگە دەيىن تۇرلەنۋدە.
كوپتەگەن ادامدار ءۇشىن شىعىندار تولىق بانكروتتىقپەن جانە ءومىر بويى قارىزعا جۇمىس ىستەۋ پەرسپەكتيۆاسىمەن تەڭەسەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ولارعا قانداي دا ءبىر ساراپتاما مەن ءىس-قيمىل الگوريتمدەرى قاجەت ەكەنىن تۇسىندىرۋدە، بىراق ەشكىم بۇدان ءارى نە بولاتىنىن جانە بيزنەستى قالاي ساقتاۋ كەرەكتىگىن ناقتى بىلمەيدى.
بيزنەس قاۋىمداستىق كەلەسى ماسەلەلەرگە الاڭدايدى:
- قارىزدارى بار ادامداردىڭ تولەمدەرى بويىنشا ماسەلە.
- ءونىم بەرۋشىلەر الدىنداعى تاۋاردى تولەۋ مىندەتتەمەسى ماسەلەسى.
- سالىقتار بويىنشا سۇراقتار. بۇل شوتتارعا تىكەلەي تولەم نەمەسە قانداي دا ءبىر سالىق جەڭىلدىكتەرى بولا ما؟ جوعالعان اكتيۆتەر سوماسىنا ققس تولەۋدەن بوساتۋ نەمەسە تاعى باسقا جەڭىلدەتۋلەر بولۋى مۇمكىن بە؟
- ساقتاندىرۋ تولەمدەرىنىڭ ماسەلەسى - ساقتاندىرۋ كومپانيالارى كەلتىرىلگەن زالالدى وتەيدى دەپ مالىمدەگەندەر بار; سونىمەن بىرگە، بيزنەسكە «ساقتاندىرۋ ساياسي تاۋەكەلدەر مەن فورس-ماجوردى وتەمەيدى» دەپ جاۋاپ بەرگەن جاعدايلار كوپ.
كەشىكتىرۋدىڭ ءار كۇنى كاسىپكەرلەر ءۇشىن جاڭا شىعىندار مەن جاڭا ماسەلەلەردى كوبەيتەدى.
ءتۇرلى ۋادەلەرگە قاراماستان، بيزنەس ءارى قاراي نە ىستەۋ كەرەكتىگىن تولىق بىلمەيدى. كوپتەگەن كاسىپكەرلەردىڭ جەتكىزۋشىلەرمەن شارتتىق مىندەتتەمەلەرمەن جانە جاقىن ارادا وتەلۋى ءتيىس تولەم شارتتارىمەن قولدارى بايلانعان. بىراق جاي عانا تونالعان تاۋار ءۇشىن قالاي تولەم جاساۋعا بولادى؟
بۇل كۇندەرى ۇكپ-نىڭ اتىنا كوپتەگەن سىن ايتىلىپ جاتىر، ول كاسىپكەرلەرگە پراكتيكالىق كومەكتىڭ ورنىنا كاسىپكەرلىك باسقارمالارى مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ولارسىز جينايتىن زالالدىڭ قانداي دا ءبىر ستاتيستيكاسىن جيناۋدا.
ولار فورس-ماجور تۋرالى انىقتاما بەرۋدە، الايدا ول ازاماتتىق كودەكستىڭ 374-بابىنا سايكەس اقشالاي مىندەتتەمەلەرگە قولدانىلمايدى، دەمەك مۇنداي انىقتامالاردىڭ پايداسى از.
قازىر كاسىپكەرلەرگە انىقتاما ەمەس، ساقتاندىرۋ كومپانيالارىنا قويىلاتىن تالاپتار قاجەت – ءتۇرلى سىلتاۋ ويلاپ تاپاي، بيزنەستى جەدەل قۇتقارۋ كەرەك. ايتپەسە، ول ساقتاندىرۋدى ساتىپ العاندا كەزدە نە ءۇشىن اقشا تولەدى؟
ۇكىمەتكە قويىلاتىن تالاپتار قاجەت - مەملەكەت ارقاشان قاۋىپسىزدىككە جاۋاپ بەرۋى كەرەك، بۇل ازاماتتاردىڭ مەملەكەتپەن قوعامدىق كەلىسىمىنىڭ نەگىزى. ماسەلەنى تەك سالىقتارمەن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار پرەزيدەنت ايتقانداي، ءبىزدىڭ قالالارىمىزعا جاسالعان شابۋىلدى «قالىس جىبەرگەن» مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ كىناسىنەن تۋىنداعان باسقا دا مىندەتتەمەلەرمەن شەشۋدە كومەك قاجەت.
ءيا، بانكتەر مەرزىمىن وتكىزىپ العانى ءۇشىن ايىپپۇل ەسەپتەمەيتىنىن جانە تج كەزەڭىندە كرەديتتەر بويىنشا مەرزىمىن ۇزارتاتىنىن حابارلادى. ال توتەنشە جاعداي اياقتالدى. بىراق بيزنەس قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا جۇمىستار باستاعان جوق، ال بۇزىلعان نىسانداردىڭ جۇمىسشىلارى ءالى كىرىس الا الماي وتىر.
باياندالعاننىڭ نەگىزىندە مىنالاردى ۇسىنامىز:
- قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگى بارلىق بانكتەر مەن ميكروكرەديتتىك ۇيىمداردى كەيىنگە قالدىرۋ اياقتالعاننان كەيىن اعىمداعى تولەمدەردى ۇلعايتپاۋ ءۇشىن قارىز مەرزىمدەرىن ۇزارتا وتىرىپ، زاڭدى تۇلعالار ءۇشىن دە، جەكە تۇلعالار ءۇشىن دە كىرىستەردى جوندەۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن بارلىق قارىزداردى 90 كۇنگە كەيىنگە قالدىرۋدى مىندەتتەۋ.
- ءدال سول سەبەپتەرمەن جانە ءدال وسى مەرزىمدەر بويىنشا سالىقتى كەيىنگە قالدىرۋ.
- تەرروردان زارداپ شەككەن ءۇي-جايلار مەن تۇرعىن ۇيلەرگە جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە پايىزسىز نەسيەلەر بەرۋ تۋرالى ماسەلەنى پىسىقتاۋ.
- باس پروكۋراتۋرا مەن قارجى نارىقتارىن رەتتەۋ جونىندەگى اگەنتتىك ساقتاندىرۋ كومپانيالارىمەن داۋلاردا كاسىپكەرلەردى قورعاۋى قاجەت، ويتكەنى ساقتاندىرۋ كومپانيالارى كاسىپكەرلەر تاراپىنان جاسالاتىن تۇراقتى تولەمدەرگە قاراماستان ساقتاندىرۋ تولەمدەرىن تولەۋدەن باس تارتۋدا
