«Eń ádemi kıim – ultyńnyń kıimi», - degen uly adamdar. Qazaq halqynyń ulttyq kıimderiniń túri de, úlgisi de esh halyqtan kem bolǵan joq. Onyń kórkem úlgileri álemniń etnografııalyq murajaılary men kórmelerinen oryn alǵan. Ult mádenıetinde baǵaly kıimder syı-syıapat, dıplomatııalyq qatynastarda eskertkish, belgi retinde júrgen. At, shapan syılaý qurmetteýdiń kórinisi dep baǵalanǵan.
Ertede halyq sheberleri qazaqtyń bolmysyna tán, kıgende yńǵaıly ár túrli kıim úlgilerin jasaǵan.
Kıim – adam kıetin, denesin ystyq, sýyqtan qorǵaıtyn buıym.
Tymaq – ań, mal terisinen jasalǵan qystyq bas kıim.
Bórik – jıegine ań terisin salǵan, tóbesine úki qadalǵan, syrty áshekeılengen, erler de, qyzdar men jas kelinshekter de kıetin bas kıim.
Bókebaı – túbitten toqylǵan áıelderdiń bas kıimi.
Taqııa – qyzdardyń úkilegen, ásem zergerlik buıymdar taǵylǵan bas kıimi.
Qasaba – qymbat matadan tigiletin qyzdardyń bas kıimi.
Qalpaq – er adamdardyń bas kıimi.
Tóbeteı – tóbege kıetin jazdyq shaǵyn bas kıim.
Qulaqshyn (malaqaı) – qystyq bas kıim.
Jalbaǵaı – malshylardyń jazdyq bas kıimi.
Sáýkele – uzatylatyn qyzdardyń qymbat bas kıimi.
Sálde – moldalardyń orap kıetin bas kıimi.
Jelek – sáýkeleniń nemese qyzdar bas kıiminiń jelke tusynan tógilip turatyn jibek mata.
Jyǵa – moıynǵa sý ketpeý úshin dýlyǵanyń nemese bas kıimniń jelke tusynan taǵylǵan qalyń mata.
Kúlápara – sý nemese qar túspes úshin bas kıimniń syrtynan qaptaı kıetin, brezetten tigilgen bas kıim.
Kúndik – egde áıelder basyna oraı tartatyn jaýlyqtyń bir túri.
Jaýlyq – turmystaǵy áıelderdiń tartatyn bas kıimi.
Kımeshek – ájelerdiń tek beti ashyq, basyn, ıyǵyn jaýyp turatyn bas kıimi.
Shalma – túbitten toqylǵan erlerdiń moıynoraǵyshy.
Sháli (saly) – áıelderdiń basqa tartatyn shashaqty, sándik oramaly.
Jeıde – ishten kıetin erler kıimi.
Kóılek – áıel kıimi.
Kıit (káde) – qudalyqqa usynatyn kıim, buıym.
Kúrte – erlerdiń jeıde syrtynan kıetin juqa kıimi.
Keýdeshe – jylylyq úshin keýdege kıetin jeńsiz kıim.
Beshpent - erlerdiń jazda kıetin syrt kıimi.
Shapan – tizeden tómen túsetin qalyń syrt kıim. Túrleri: qaptal shapan, qımaly shapan, syrmaly shapan.
Qamzol – áıelderdiń kóılek syrtynan kıetin kıimi.
Shekpen – sý ótpes úshin kıetin syrt kıim. Eń baǵalysy túıe júninen tigiledi.
Jaqy (qulyn jaqy, taı jaqy) – jylqy terisin júnin syrtyna qaratyp tigetin kádli kıim.
Jadaǵaı – túıe júninen toqylǵan astarsyz shapan.
Ton – ań, mal, qoı terilerinen tigiletin jyly kıimder. Túrleri: qyrmyzy ton, qamqa ton t.b.
Tulyp – qasqyr, qoı terisinen tigilgen, qysta tońbas úshin kıim syrtynan kıetin keń kıim.
Ishik – ań terilerinen tigilgen, qysta kıetin sándi kıim. Túrleri: qasqyr ishik, bota ishik, túlki ishik, janat ishik, kúzen ishik, qundyz ishik, qoıan ishik, qarsaq ishik, bulǵyn ishik.
Kúpi – ishine jabaǵy jún salyp syryǵan shapan túri.
Kebenek – jaýyndy, borandy kúni kıim syrtynan kıetin sý ótpeıtin kıim.
Beldemshe – úı sharýasynda paıdalanatyn belden baılanatyn aljapqysh.
Belbeý – kıim syrtynan býylatyn, bylǵarydan, matadan jasalatyn buıym.
Shalbar – erlerdiń balaqty but kıimi.
Dambal – uzyn balaqty ish kıim.
Lypa – balaqsyz ish kıim.
Jarǵaq shalbar – tyqyr teriden tigilgen shalbar.
Teri shalbar – júnin ishine qaratyp tigilgen qysta kıetin shalbar.
Itkóılek – jańa týǵan nárestege kıgizetin jórmep tikke kóılekshe.
Etik – bylǵarydan tigiletin qonyshy uzyn aıaq kıim.
Saptama etik – baıpaq salyp kıetin qysqy etik.
Baıpaq – etik ishinen kıetin kıizden tigilgen aıaq kıim.
Jym etik – ókshesi alasa qısyq taban etik.
Shońqaıma etik – erkekke de, áıelge de arnalǵan bıik óksheli, túrli tústi jippen ádiptelgen sándi etik.
Ultarma – jumysqa kıetin ońaı tigiletin etik túri.
Kebis – bylǵarydan qonyshsyz tigiletin aıaq kıim.
Mási – kebispen kıetin qonyshty, ókshesiz aıaq kıim.
Shoqaı etik – jumysqa kıetin aıaq kıim.
Ultaraq – aıaq kıim ishine jylylyq úshin salynatyn kıiz.
Shulyq – jalań aıaqqa kıetin júnnen toqylatyn kıim.
Shárke – jazda kıetin juqa aıaq kıim.
Sandal – ústi ashyq jazdyq aıaq kıim.
Shulǵaý – etik, mási ishinen aıaqqa oraıtyn jumsaq mata.
Pıma – júnnen basylǵan jyly, qystyq aıaq kıim.
Qolǵap – qysta nemese jumys jasaǵanda kıetin kıim.
Túıme – kıim óńirin qaýsyrynǵanda bekitetin buıym.
Qurysqaq – tymaq jelkesin tóbesine ilip bekitetin aǵash tıek.
bilim-all.kz
