«Syrdariia» universitetınıŋ ūjymy elımızdıŋ joǧary oqu oryndary professor-oqytuşylary men studentterıne, Türkıstan halqyna Ündeu joldap, Elbasy N.Nazarbaev anyqtap bergen «Eldıktıŋ jetı tūǧyry» men Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ Qazaqstan halqyna arnaǧan Joldauynda belgılengen mındetter men ıs-şaralardy bırlese atqaruǧa, Ūly dalanyŋ jaŋǧyru men jaŋaru jolyndaǧy, jaŋa kezeŋındegı biıkterın bırge baǧyndyruǧa şaqyrdy. Ündeu Täuelsızdıkke 30 jyl: «Jaŋa sifrlyq däuırde – ūlttyq damudyŋ ūtymdy jüiesın nyǧaitu» taqyrybynda ötken halyqaralyq forumda jasaldy, dep habarlaidy «Egemen Qazaqstan».
Joǧary oqu oryndary arasyndaǧy yntymaqtastyqty damytu, käsıbi qoǧamdastyqty qalyptastyru, bılım beru sapasyn qamtamasyz etu mäselelerı boiynşa halyqaralyq dialogtyq platforma qūru maqsatyndaǧy forumda Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ «Halyq bırlıgı jäne jüielı reformalar – el örkendeuınıŋ berık negızı» atty Joldauynda köterılgen bastamalar men mındettemeler negızge alyna otyryp, qoǧamdaǧy özektı mäseleler de talqylandy. Şeteldık jäne otandyq ǧalymdar bas qosqan forum jūmysyn pedagogika ǧylymdarynyŋ doktory, professor, ŪǦA akademigı Oŋalbai Aiaşev alǧy sözben aşty. Döŋgelek üsteldı «Syrdariia» universitetınıŋ prezidentı, damu ǧylymdarynyŋ filosofiia doktory (PhD), Kembridj universitetınıŋ tülegı Serık Oŋalbaiūly jürgızıp otyrdy.
Ūlttyq Ǧylym akademiiasynyŋ prezidentı, akademik Mūrat Jūrynov forumǧa qatysuşylardy qūttyqtau sözınde «Syrdariia» universitetı elımızdıŋ eŋ joǧarǧy därejedegı oqu orny bolyp, öse beruıne tılestestıgın bıldırdı. «Ūlt üşın täuelsızdıkten artyq eşqandai qūndylyq joq. Älı esımde, Mäskeude oqyp jürgenımde Mendeleev atyndaǧy himiia-tehnologiialyq institutynda menımen bırge jataqhanada vetnamdyqtar tūrdy, köptegen basqa da şeteldıŋ azamattary oqydy. Olar: «Sender, qazaq halqy qandai baqyttysyŋdar! Senderdıŋ Respublikalaryŋ bar, onyŋ basşysy bar, bızde ol da joq, bız qolymyzǧa qaru alyp 50 jyl boiy el üşın, täuelsızdık üşın küresıp kele jatyrmyz» degen-dı.
ŪǦA akademigı, pedagogika ǧylymdarynyŋ doktory, professor Oŋalbai Aiaşūly köregen ǧalym retınde «Syrdariia» universitetın qūrdy. Bız 1991 jyldan berı bır-bırımızdı jaqsy bılemız. Men 1991 jyly Qaraǧandydan Türkıstanǧa keldım, universitet qūrdyq, aldymen, ol universitet A.Iаsaui atyndaǧy Türkıstan memlekettık universitetı dep ataldy, keiın ony aldymyzdaǧy qiyn zamandy oilap Türkiiamen odaqtasyp, A.Iаsaui atyndaǧy HQTU dep 2 jyldan soŋ qaita qūrdyq. 1996 jyly Jetısaida A.Iаsaui atyndaǧy HQTU filialyn aştyq. Sol kezdegı Qazaqstannyŋ Özbekstandaǧy elşısı Näjımeden Esqaliev Özbekstanda 1,5 mln qazaq halqy tūratynyn, ärqaisysynyŋ tegı, aty-jönın jazyp däleldedı. Sodan keiın maǧan kelıp, qazaq mektepterınde Özbekstanda mūǧalımder jetıspeitının, Şymkent bölımşesınıŋ alys jäne mūnda äleumettık jaǧdaiy tömen otbasynyŋ balalary köp, sondyqtan da Jetısaidan pedagogikalyq mamandyqtar daiyndaityn bölımşe aşu qajettıgın aitty. Sodan Jetısaiǧa kelıp universitettıŋ bır bölıgın aştyq, odan keiın 1998 jyly Oŋalbai Aiaşev qaitadan, mamandyqtardy keŋeitıp, naǧyz universitetke ainaldyrdy. Mıne, sodan berı «Syrdariia» universitetı ösıp, damyp, qalyptasyp kele jatyr. Bügıngı taŋda joǧary deŋgeide mamandar daiyndaityn universitet bolyp otyr. Osynyŋ bärı Täuelsızdıktıŋ jemısı. Sondyqtan da Täuelsızdıgımız mäŋgılık bolsyn, ol üşın bızdıŋ halqymyzdyŋ bılımı de, ǧylymy da joǧary, patriottyq sezımdegı jastary köp boluy kerek. Bızdıŋ Täuelsızdıgımızdı qorǧaityn solar, sondyqtan būl universitettıŋ maŋyzy zor. Myna şekarada Özbekstanǧa jaqyn jerde ornalasuynyŋ özı de ülken mänge ie», dedı Mūrat Jūrynov.
Ūlybritaniia, Kembridj universitetınıŋ professory, PhD Siddhart Saksena da özınıŋ jürekjardy pıkırın jetkızdı. «Syrdariia» universitetı men Kembridj universitetı arasyndaǧy köp jylǧy serıktestık ärı qarai jalǧasyn tabatynyna senım bıldırdı.
«Osy 30 jyl ışınde Qazaqstan Euraziialyq bılım beru keŋıstıgıne kırgelı otandyq JOO studentterı men oqytuşylarynyŋ jäne Kembridj universitetınıŋ studentterı men oqytuşylarynyŋ akademiialyq ūtqyrlyǧy belsendı damydy, bır-bırımızden köp närse üirene otyryp, täjıribe almastyq. Qazırgı taŋda bız Euraziia keŋıstıgındegı qarym-qatynastar damuyndaǧy jaŋa kezeŋdı baiqap otyrmyz, osy sättı sızdermen bırge atap ötu men üşın quanyş jäne serıktestıgımızdıŋ ärı qarai qarqyndy damuyna mümkındık beredı dep oilaimyn. Aiaşev myrza – jahandanu jaǧdaiyndaǧy bılım berudıŋ tiımdılıgın arttyru, naryqtyq ekonomikaǧa köşu, institusionaldy basqaru jäne bılım beru qyzmetınıŋ bolaşaqtaǧy mümkındıkterı men mäselelerın boljai bılgen jan. Bolaşaq öskeleŋ ūrpaqty tuyndaityn qiyndyqtar men qadamdarǧa qalai daiyndaimyz? Ärine, būl bızdıŋ alǧa qarai jyljuymyzǧa däneker bolmaq. Būl – universitettıŋ alǧa qoiǧan maqsaty. Sandyq tehnologiialar zamanynda bızge ne qajet ekenın oilauymyz qajet. Ekıjaqty qarym-qatynastaǧy belsendılıktı bırge jalǧastyruymyz kerek. Būl qarym-qatynasty damytuǧa quana kelısemız, al būl kezdesu – osy sättıŋ bastamasy. Bolaşaqta ärı qarai jan jaqty damularyŋyzǧa tılektespın!», dedı Siddhart Saksena.
Forumǧa qatysuşylardy qūttyqtap, öz tılegın jetkızgen Oŋtüstık Qazaqstan memlekettık pedagogikalyq universitetınıŋ basqarma töraǧasy-rektor, tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty, dosent Güljan Sügırbaeva Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧynda maqtanyşpen aitatyn tarihi oqiǧalar jetkılıktı ekenın atap öttı.
«Eŋ aldymen, täuelsız eldıŋ barlyq atributtary – ūlttyq qauıpsızdık, memlekettık basqaru jäne bilıktıŋ bükıl tarmaqtarynyŋ özara äreket etu jüiesı bar ūlttyq memlekettılık qalyptasty. Şekara aiqyndalyp, şegendeldı. Qazaqstanda demokratiialyq instituttar qūryldy. Söz ben baspasöz bostandyǧy, sailau men sailanu qūqyǧy, partiialar men qoǧamdyq bırlestıkter qūru qūqyǧy, dın bostandyǧy siiaqty azamattyq qoǧamnyŋ myzǧymas qūndylyqtary konstitusiialyq normaǧa ainaldy. Ūly dalanyŋ erkın ösken ūrpaqtarynyŋ tarihi atamekenı, täuelsız Qazaq elı tūraqtylyq simvolyna, al elordamyz bügınde halyqaralyq qatynastardyŋ da, yntymaq pen bırlıktıŋ de astanasyna ainaldy. Elımızdıŋ şyn otanşyldaryn, memleketşılderın tärbieleuımız qajet. Ol üşın zaman aǧymyna sanaly türde beiımdeluge qabılettı boluymyz kerek. Jaŋa jaǧdaida jaŋǧyruǧa degen ışkı ūmtylys – bızdıŋ damuymyzdyŋ eŋ basty qaǧidasy. Elbasy N.Nazarbaev aityp ötkendei: «Ömır süru üşın özgere bılu kerek. Oǧan könbegender tarihtyŋ şaŋyna kömılıp qala beredı. Ūlt üşın ūly esımderdı ardaqtau – perzenttık paryzymyz. Biyl qazaq mädenietın jaŋǧyrtuǧa ülken üles qosqan memleket jäne qoǧam qairatkerı, etnograf, tarihşy, akademik Özbekälı Jänıbekovtıŋ tuǧanyna 90 jyl tolyp otyr. Būl mereitoidyŋ Täuelsızdıgımızdıŋ 30 jyldyq mereitoiymen tūspa-tūs keluı jäne däl būl qos merekenıŋ «Syrdariia» universitetınde atalyp ötıluınıŋ erekşe mänı bar dep senemız», dedı G.Sügırbaeva.
Ūlybritaniia, Saffolk universitetınıŋ professory, doktor Dababrata Choudhuri da forum jūmysynyŋ maŋyzyna toqtaldy. Sondai-aq forum barysynda Senat deputaty Aigül Qapbarova, Mäjılıs deputaty Qūdaibergen Erjan, Türkıstan oblysy äkımınıŋ orynbasary Säken Qalqamanov, pedagogika ǧylymdarynyŋ doktory, professor, Öner jäne Petrov akademiiasy ǧylymdarynyŋ akademigı, JB FMBBM Omby filialy «Halyq önerı joǧary mektebı (akademiia)» direktory Qaiyrtai Ämırǧazin tūşymdy oilarymen bölıstı, universitet basşylyǧy men ūjymyna jäne student-jastaryna tolaǧai şyǧarmaşylyq tabystar tıledı.
Qazaqstandyq jäne şeteldık joǧary oqu oryndarynyŋ ǧalymdary qatysqan forumnyŋ bırınşı künı «Syrdariia» universitetınıŋ virtualdy zalynda «Täuelsız Qazaqstan: zamanaui bılım äleuetı men jetıstıkter» taqyrybynda halyqaralyq ǧylymi-täjıribelık konferensiia öttı. Oǧan Resei Federasiiasy, Qyrǧyzstan, Özbekstan, Qazaqstan, Türkiia Respublikalarynan ǧalymdar, JOO rektorlary qatysyp, ǧylymi baiandamalar jasady. Ǧalymdar elımız üşın Täuelsızdıktıŋ qadır-qasietıne, mänı men tarihi maŋyzy, qazaq halqynyŋ täuelsızdıkke jetu jolyndaǧy erlık küresıne, bügıngı ūlttyq ideia – «Mäŋgılık el» qūndylyqtary men taǧylymyna toqtalyp, elımızdegı qazırgı bılım beru jüiesınıŋ qalyptasuyn, kezeŋderı men jetıstıkterın jan-jaqty talqylady. Al seksiialyq jūmystarda ǧalymdar bılım beru jüiesın jaŋǧyrtu jäne kadrlardy daiarlau, sifrlandyru, eŋbek naryǧynda tiımdı ekojüienı qalyptastyru mäselelerın, sondai-aq ırgelı jäne qoldanbaly ǧylymi zertteulerdı jürgızude halyqaralyq täjıribelerdı qoldanyp studentter men professor-oqytuşylardy ǧylymi-zertteu jūmystarǧa tartu, saiasi jaŋǧyrtu jäne adam qūqyqtaryn qorǧau mäselelerın ortaǧa saldy. Aita ketelık, konferensiiaǧa jalpy 183-ten astam maqala kelıp tüsken, onyŋ ışınde Ūlybritaniia, Resei, Türkiia, Özbekstan, Qyrǧyzstan jäne basqa da şeteldık joǧary oqu oryndary bar.
Halyqaralyq forum öz jūmysyn qyzyqty, mazmūndy, maǧynaly aşyq dialogtyq platformada döŋgelek üstel, jarqyn jüzdesu otyrystarmen jalǧastyrdy. Ekınşı künı körnektı memleket qairatkerı, belgılı etnograf, ǧalym Özbekälı Jänıbekovtıŋ 90 jyldyǧyna orai ūiymdastyrylǧan «Ūlt qairatkerı, ūlttyq ruhtyŋ ūranşysy» atty vebinar öttı. Vebinarǧa elımızge belgılı qoǧam qairatkerı, ŪǦA akademigı Myrzatai Joldasbekov, p.ǧ.d., professor, ŪǦA akademigı Oŋalbai Aiaşev, f.ǧ.d., professor, synşy, teoretik ǧalym Qūlbek Ergöbek, özbekälıtanuşy ǧalym, t.ǧ.k., dosent Baian Adyrbek, Özbekälı Jänıbekov atyndaǧy qoǧamdyq qordyŋ prezidentı Äzel Jänıbek jäne «Äzıret Sūltan» memlekettık tarihi-mädeni qoryq-muzeiınıŋ ǧylymi-zertteu bölımınıŋ basşysy Berık Baibolov qatysty.
Basqosu barysynda qoǧam qairatkerınıŋ mädeniet, ruhaniiat salasyna sıŋırgen ūşan-teŋız eŋbegı men tolaǧai ısterı jönınde estelıkter aitylyp, baiandamalar oqyldy, tyŋ mälımetter berıldı. Är zamanda eldıŋ tarihy men mädenietın jaŋǧyrtatyn, ūlttyŋ bai mūrasyn keleşek ūrpaqqa jetkıze bıletın alyp tūlǧalar bolady. Solardyŋ bırı ärı bıregeiı – qazaqtyŋ tau tūlǧasy Özbekälı Jänıbekov. Baiandamaşylar onyŋ ataq-abyroi qumaǧanyn, keŋestık ideologiiaǧa qaramastan, Alaş ziialylarynyŋ aqtaluyna atsalysqanyn atap öttı. Eldıŋ Nauryz meiramymen qaita qauyşuyna üles qosty. Taiqazandy qaitaryp, Qoja Ahmet Iаsaui kesenesın qalpyna keltıru jūmystaryna bastamaşy boldy. Muzei aşty. Ana tılın damytu baǧdarlamasynyŋ memlekettık tūjyrymdamasyn jasauǧa qatysty. Ö.Jänıbekov turaly estelıgınde M.Joldasbekov: «Menı qasynan qaldyrmaityn, el aralap bırge jürdık. Qazaqtyŋ oi-sanasy turaly aitqandy jaqsy köretın. Söilep ketse, keudesı keŋsarai edı. Özı tarihşy, etnograf boldy. Bırtalai kıtaptar jazdy. Jany taza adam edı», dep Özaǧamen bırge jūmys ıstegen kezderın erekşe yqylaspen eske aldy.
Sondai-aq forum aiasynda ötken «Alaş ideiasy jäne Täuelsızdık: sabaqtastyǧy men taǧylymy» atty halyqaralyq döŋgelek üstelge Qyrǧyz elınen qatysqan spiker Z.Karpekov «Tūrar Rysqūlov jäne Iýsup Abdrahmanov: dostyq pen bauyrlastyq sabaqtary» degen taqyrypta baiandama jasady. Onda qazaqtyŋ bırtuar ūly, belgılı memleket qairatkerı Tūrar Rysqūlov pen qyrǧyz halqynyŋ qairatkerı Jüsıp Abdrahmanov arasyndaǧy şynaiy dostyq qarym-qatynas, jalpy qazaq pen qyrǧyz halyqtarynyŋ tarihtyŋ syn saǧattarynda bır-bırıne jasaǧan tuysqandyq kömegı söz boldy.
Al özbekstandyq tarihşy B.Pasilovtyŋ «Türkıstan avtonomiiasy jäne Alaş» atty baiandamasynda Türkıstan avtonomiiasy qūryluynyŋ tarihi maŋyzy, onyŋ Alaş qairatkerlerımen qarym-qatynasy jäne jalpy türkı bırlıgı mäselelerı aityldy. «Mūstafa Şoqai täuelsız ūlttyq memleket turaly» atty baiandama jasaǧan Ä.Bäkır ūly qairatkerdıŋ ūlt müddesı men türkı bırlıgı jolyndaǧy küresın baiandap berdı. Spiker sonymen bırge täuelsızdık turaly öz oilaryn da ortaǧa saldy. Professor A.Qūdaibergenova «Qazaqstandaǧy HH ǧ. 20-30 jyldardaǧy aşarşylyq pen bosqynşylyq tarihyna jaŋa közqaras» degen taqyrypta baiandama jasap, ötken ǧasyrdaǧy tarihymyzdyŋ eŋ qasırettı betterın, qoldan jasalǧan goloşekindık aşarşylyq pen bosqynşylyq problemalaryn keŋ kölemde baiandady. Al spiker A.Moldadosova qazırgı taŋdaǧy orta mektepterde Alaş qozǧalysy tarihynyŋ oqytyluyn jäne onyŋ jetıstıkterı men kemşılıkterın söz ettı.
«Sifrly ekonomika jäne biznes» taqyrybynda ötken halyqaralyq döŋgelek üstel barysynda da maŋyzdy mäseleler köterıldı. Forumnyŋ üşınşı künı jas ǧalymdarǧa arnaldy. Būl künı «Talanttar fabrikasy» atty daryndy jastardyŋ respublikalyq jas suretşıler men qolöner şeberlerı körmesı ūiymdastyryldy jäne ROBOSMART-2021 chempionaty öttı. Öskeleŋ ūrpaqtyŋ adamgerşılık-patriottyq sezımderın oiatu, elın, jerın süiuge tärbieleu, studentterdı ūlttyq qūndylyqtarǧa jäne mädenietımızge baulu, ölkenıŋ äsem tabiǧatyn janymen sezınetın jastardyŋ şyǧarmaşylyǧyn şyŋdau, sondai-aq jastardyŋ IT sauattylyǧyn damytu, ärı keŋınen nasihattau maqsatynda ūiymdastyrylǧan körmege universitet jäne audan mektepterı ūstazdary men oquşylary qatysyp, öz qolöner būiymdaryn ūsyndy. Al ROBOSMART-2021 chempionaty üş sanat boiynşa jürgızıldı. «Kegelring kvadro», «Robsumo», «Şyǧarmaşylyq» sanattary boiynşa oquşylar baq synady. Otandyq jäne şeteldık jas ǧalymdar qatysqan Syrdariya Science Contest halyqaralyq jastar onlain-sletınde de öte özektı mäseleler köterıldı. Al forumnyŋ törtınşı künı tılşı ǧalym, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor, ŪǦA akademigı, Qazaqstan Ūlttyq jaratylystanu ǧylym akademiiasynyŋ vise-prezidentı Kärımbek Qūrmanaliev studenttermen kezdesıp, tälım-tärbie bererlık keŋesın aitty. Ǧalym, sonymen qatar jaŋadan baspadan şyqqan «Tıl jäne tūlǧa» atty ǧylymi-tanymdyq portretter kıtabymen tanystyrdy. Kezdesuge qatysuşylar ǧalymnyŋ osy eŋbegı boiynşa özderınıŋ kökeiınde jürgen sūraqtaryn qoiyp, oi-pıkır almasty.
Halyqaralyq forumdy qorytyndylaǧan «Syrdariia» universitetınıŋ prezidentı Serık Oŋalbaiūly alys-jaqyn şetelderden kelgen belgılı ǧalymdar men ziialy qauym ökılderıne şeksız rizaşylyǧyn bıldırdı. Universitet ūjymy Qazaqstan JOO professor-oqytuşylary men studentterıne, Türkıstan halqyna Ündeu joldady. «Qasiettı Jidelıbaisynda, Myrzaşöldıŋ törınde, altyn alqapty maqtanyŋ otany Maqtaaralda, jarty ǧasyrlyq tarihy bar Jetısai qalasynda ornalasqan «Syrdariia» universitetı zamanaui sūranysqa ie, bäsekelestıkke qabılettı, joǧary bılıktı mamandar daiarlauda. Būl oqu ordasy – küngeilık jastardyŋ bılım kümbezı. Universitettıŋ nebärı şirek ǧasyrda jetken jetıstıgı, bılım jüiesıne elımızdıŋ ekonomikalyq, äleumettık, mädeni damuyna qosqan ülesı orasan. Bız qaladan şalǧaida ornalasqan eldı mekenderdıŋ jastary men Özbekstan Respublikasynda tūryp jatqan qandas bauyrlarymyzdy bılımge tartyp el bolaşaǧyn daiyndap jatqanymyzdy nyq senımmen aita alamyz, sebebı bızdıŋ tülekterımız maqtaly aimaqtyŋ elitasyn qūraidy jäne elımızdıŋ damu baǧytynyŋ qalyptasuyna atsalysady. Būl bızdıŋ maŋyzdy nätijemız. «Syrdariia» universitetı – Täuelsızdıktıŋ jemısı» delıngen ündeude.
Aita ketelık, «Syrdariia» universitetınıŋ infraqūrylymy Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧyna bırneşe äleumettık maŋyzy bar nysandarmen tolyqty. Täuelsızdıkke tartu retınde forum aiasynda Syrdariya Sport balalar sport keşenı aşyldy. Joba qūny 404 mln teŋge, bır uaqytta 160 adam jattyǧa alady. Biznestıŋ «Jol kartasy – 2020» memlekettık baǧdarlamasy aiasynda salynyp jatqan nysan qūrylysy 2019 jyly qyrküiek aiynda bastaldy. Jeltoqsanda tolyq qoldanysqa berılmek. Arnaiy sport keşenınıŋ aşylu saltanatyna qatysqan qoǧam qairatkerı, UWW Asia prezidentı Däulet Tūrlyhanov, universitet ūjymy men öŋırdıŋ barşa tūrǧynyn aituly oqiǧamen qūttyqtap, jaŋa nysannyŋ jastardy tärbieleu jäne dene şynyqtyru ısındegı maŋyzyn atap öttı. Zamanaui qūraldarmen jabdyqtalǧan nysanda voleibol, futbol, boks, küres jäne özge de sport türlerımen ainalysuǧa, balalar men jasöspırımderdıŋ sportpen ainalysyp, şynyǧyp, şymyr boluyna bar jaǧdai jasalady. Universitet aldynda oqytudyŋ ädıs-täsılderın ünemı jaŋartyp otyru jäne jaŋa tehnologiialardy meŋgeru, ony tiımdı qoldana bılu mındetı tūr. Osy rette Jetısai qalalyq Syrdariya mektep-liseiı öz jūmysyn bastaǧaly otyr. Mektep-liseide bılım alu üşın barlyq jaǧdai jasalady. Aǧylşyn tılınde fizika-matematika baǧytynda bılım beretın mektep-liseiı balanyŋ jeke bas erekşelıkterınıŋ damuyna jol aşu, şyǧarmaşylyq tūlǧa qalyptastyru, jaŋa zamanǧa beiımdelgen jasöspırımdı, öz jūmysyn şyǧarmaşylyqpen ūiymdastyra bıletın mūǧalımderdı daiyndau, jaŋa tiptı mekteptıŋ ülgısın qūru maqsatyn aldyna qoiǧan. Bügınde daryndy balalardy qoldau jäne damytu maqsatynda aşylatyn mektep-lisei zaman talabyna sai jabdyqtaluda.
