Jazýshylar odaǵy bıýrokratııalyq apparat emes, shyǵarmashylyq odaq bolǵany abzal

2948
Adyrna.kz Telegram

Kúni keshe ǵana Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda pleným ótti. VI Pleným. 800-ge jýyq músheniń 80-ge jýyǵy jınalǵan alqa-qotan jıyn tup-týra 5 saǵatqa sozyldy.

Plenýmnyń qaraýy tıis qos máseleniń biri: Jazýshylar odaǵynyń kezekti quryltaıynyń ýaqytyn belgileý; ekinshisi, sońǵy 5 jylda odaq oryndaǵan jumystardy jıyntyqtaý bolatyn.

Degenmen, odaqtaǵy oı talas qyzyp, jaryssózge shyqqan jazýshylar JO-ny 22 jyl basqaryp kelgen Nurlan Orazalınge jeke arazdyqtaryn da, oǵan degen jeke razylyqtaryn da bildirip jatty.  Al Nurlan Orazalın Jazýshylar odaǵyn 22 jyl basqarǵanyn aıta otyryp, kelesi saılaýǵa kandıdatýrasyn usynbaıtynyn birden aıtty.

Sóıtip, eski odaqta jańa tóraǵa saılanatyn boldy. Pleným músheleriniń 5 saǵatta bir keliskeni – jalpy Quryltaıdy 12-Naýryzǵa belgiledi. Sezd sol kúni ótedi. Jańa tóraǵa sol kúni saılanady.

Sonymen Jazýshylar odaǵyna jańa tóraǵa keledi. «Tóraǵa Pálenbaı bolady eken, joq Túgenbaı bolady eken» degen gý-gý ósek qazir jazýshy qaýymnyń ortasynda qyzý talqylanyp jatyr. Árkim ózinshe pikirde.

Bizdegi qalamger ortada jas qalamgerler kóbine kóp aǵa býyn qalamgerlerdiń tasasynda qalyp qoıa beretini belgili. Olardyń únine qulaq asyp jatqan kim bar deısiz, taǵy. Odaqtyń tóńiregindegi eki-úsh jigitti aıtpaǵanda, jaǵdaı solaı.

Dese de, biz bul joly saýalnamany dál osy orta býyn men jas býynnyń arasynda jasaǵandy jón kórdik. Bul jańa býynnyń pikiri. Keńestik kesir ıdeologııadan sanasy azat býynnyń pikiri. Al saýal mynaý: Odaq tóraǵalyǵyna kim kelse de, siz jańa tóraǵadan qandaı jańalyq kútesiz? Odaqqa qandaı reforma jasalýy kerek? Odaq jaıly oıyńyz qandaı?

Jazýshyny ósiretin odaq emes...

Qýandyq Shamahaıuly, QR mádenıet qaıratkeri, jazýshy-aýdarmashy:

- Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń sovet zamanyndaǵy dáýirin saǵyna eske alýshylar kóp. Ol jyldar shynymen de qazaq-sovet jazýshylarynyń altyn dáýiri boldy. Endi, ol dáýir qaıta kelmes, Jazýshylar odaǵy saqtalyp qalsa da dál solaı «oınap kúlmes». Ony táýelsizdik jyldarynda kózben kórdik qoı. Jalpy, naryqtyq ekonomıkanyń qatal zańyna qalasań da, qalamasań da baǵynýyńa týra keledi. Qazirgi oqyrman keshegiden ózgeshe. Sebebi, tańdaý kóp. Álem ádebıetiniń injý-marjandaryn aýdarma arqyly ǵana emes, túpnusqadan tikeleı oqıtyndardyń qatary da ósken. Buǵan saı talǵam da bıiktep barady. Odaqty jelep-jebep kelgen kompartııa da, onyń qyzyl ıdeologııasy da qurydymǵa ketken. Sonda da dem berip osy kúnge deıin jetkizgen qazirgi úkimetke jazýshylar alǵys aıtýlary kerek shyǵar.

Úkimet jazýshylardyń kitaptaryn az taralymmen bolsa da shyǵaryp keldi, ótken jyldan bastap qalamaqy taǵaıyndady. Endi, osydan  artyq qamqorlyqty eshbir memleket jasaı almaıdy. Jasaýǵa yqylasy da kórinbeıdi. Jazýshylar odaǵy ózi sekildi qoǵamdyq birlestikter sanalatyn Qazaqstan Assambleıasy jáne «Nur otan» partııasy sekildi  uıymdarmen básekelese almaıdy. Shynaıy jaǵdaı osyndaı.

Olaı bolsa, Jazýshylar odaǵynyń basshylyǵynan Nurlan Orazalın ketkennen ózgeretin dúnıe shamaly. «Baıaǵy jartas sol jartas» bolyp qala beretin shyǵar. Bul meniń sýbektıvtik pikirim. Meniń aıtqanym kelmeı, múlde basqasha baǵyt alyp ketse árıne, qýanamyn.

Ótken plenýmda aıtylǵan syndarǵa nazar aýdarylǵany durys shyǵar. Degenmen, jazýshylardyń odaqqa qarap qalǵan nesi bar? Jazatyn shyǵarmalaryn odaqsyz da jazyp, jasaı berýlerine bolady ǵoı. Odaqtyń qajettiligi, shyǵarmashylyq orta bola alatyndyǵy bolsa kerek. Mundaı orta ár jazýshy úshin mindetti túrde qajet. Biraq, ol búgingideı álde bir bıýrokratııalyq apparat emes, shyn mánindegi shyǵarmashylyq odaq bolǵany abzal.

Jazýshylardyń sóılegen sózderinen, jazǵan maqalalarynan ańǵarylatyny, odaqqa múshe 800 jazýshynyń bári keremet yntymaqtasyp ketpegenderi anyq ańǵarylyp tur. Osynshama kóp «qoshqardyń basy bir qazanǵa syıyp» ketýniń ózi múmkin emesi anyq. Jikke, topqa bólingenderi ashyq kórinip turady. «Anaý anany jaqtaıdy, mynaý mynany jaqtaıdy» degendi syrttaı qarap, kórip-bilip turamyz. Olaı bolsa, sol múddeles toptar bas qosyp nege jeke odaq bolyp bólinip ketpeıdi? Qyryq pyshaq bolyp, bir odaqqa syıyspaı júrgenshe ońasha otaý tigip ózara básekege túsýlerine ne kedergi?

Jazýshyny ósiretin odaq emes, baspa isi men kitap saýda menedjmenti  dep oılaımyn. Baspahanalardyń eshbirine  monopolııa berilmeı shynaıy básekelestik orta qalyptasýymen qatar kitap saýdasy menedjmenti jetildirilse, qazaq jazýshylarynyń arasynan talaıy alǵa sýyrylyp shyǵary anyq.

Odaq proletarıat jazýshylardyń basyn biriktirip, soıalızmniń ıdeologııasyn iske asyrý úshin ashylǵan

Aınur Tóleý, ádebıettanýshy:

- Aldymen bizge Jazýshylar Odaǵy ne úshin kerek? Odaq basynda proletarıat jazýshylardyń basyn biriktirip, soıalızmniń ıdeologııasyn iske asyrý úshin ashylǵan dep esepteımin. Bilemin, Odaqtyń kerek ekenin dáleldeıtinder tabylady. Biri ádebı úderistiń baǵyt-baǵdaryn bilip otyrýymyz kerek deıtin shyǵar, endi biri jazýshylardyń ımıdjin qalyptastyratyn orta bolýy kerek degen sebepti aldyǵa tartatyn bolar. Onda osynyń barlyǵyn júzege asyra alatyn, menedjmentten habary bar, naǵyz uıymdastyrýshy tóraǵalyq etýi tıis. Qalamgerlerdiń qoǵamdaǵy orynyna qatysty zamanǵa sáıkes áreketter jasalýy tıis. Jazýshy degen belgili bir jıyn-toılarda ádemi sózderdi monshaq sekildi tizip beretin, jaı kezde eshkimge keregi joq murajaıdaǵy eksponat sekildi bolmaýy kerek.

Ádebıetti tıptik beıne degen bar ǵoı. Odaqtyń tóraǵasy dese, bizdiń oıymyzǵa aǵa býyn, tipti aqsaqal býyn keledi. Nege? Jas qalamgerlerdiń álgi atap ótken eki býynǵa sózi ótpeıtin bolǵandyqtan ba?

Tóraǵa saılaý, Jazýshylar Odaǵy, qalamgerler máselesi - aıta berseń, taýsylmas jyrdaı. Biraq qoǵamǵa másele emes, nátıje kerek. Ary-beri tartqylaǵannan biz myqty ádebıet jasaı alamyz ba, álde ýaqyt joǵaltamyz ba? Búgingi oqyrmannyń talǵamyna saı eńbek jazyp jatqan jazýshylardan bálkim oqyrman beıhabar shyǵar. Nege Odaq myqty jazýyshylardyń ımıdjin qalyptastyryp, shyǵarmalaryn trendke aınaldyrmaıdy. Kúlkili bolsa da, men endigi tóraǵadan osyndaı jańalyq kútemin.

Jas qalamgerlerdi shetelge tájirıbe almasýǵa jiberýdiń jolyn qarastyrsa

Tilek Yrysbek, jas aqyn:

- Qazaq ádebıeti ne sebepti álemdik deńgeıge kóterile almaıdy nemese álem oqyrmandary qazaq jazýshylarynyń shyǵarmalarymen ne sebepti tanys emes degen syndy ábden jaýyr bolǵan saýaldardyń kópten beri kóptiń oıyn mazalap júrgeni  anyq.  Jáne, qıt etse boldy oǵan Jazýshylar odaǵan kináláı jónelýdi ádetke de aınaldyryp alǵandaımyz. Árıne, bul qaıshylyqtardyń týyndaýy bir jaǵynan durys ta shyǵar, biraq qudaıym-aý búginde biz HHI ǵasyrda ǵasyrda ómir súrip jatyrmyz ǵoı (Jáne, osy tusta postkeńestik el ekenimizdi taǵy bir márte eske sala ketkim keledi), Qazaq ádebıeti ne sebepti damymaı otyr? Bylaısha aıtqanda, nege bizdiń ádebıet álemdik keńistikte joq?

Jaýabyn ózimniń sýbektıtvti pikirimmen bildiretin bolsam onyń jaýaby qarapaıym ǵana, ıaǵnı bizde ondaı jazýshy joq! Jáne, aldaǵy ýaqytta osy júıeni betke alyp  kete beretin bolsaq paıda bolýy da ekitalaı! Sebebi, bizde ádebı agenttikter áli qalyptaspaǵan. Sondyqtan, Jazýshylar odaǵyna myń jerden bastyq kelse de, ádebı agenttikter qashan jumysyn bastamaıynsha, oǵan jarnama jumysy jasalmaıynsha, jazýshylarymyz jýrnalıst bolǵany bolǵan. Sondyqtan, aldaǵy ýaqytta odaqty óz tiziginine alar, aınalyp keteıin qurmetti bolashaq «tóraǵa» egerde ǵalamtordan habaryńyz bolyp, osyny oqyp otyrsańyz sizge myna bir ótinishimdi aıta ketkim keledi. Tym bolmaǵanda jylyna bir márte keýdesinde sáýlesi bar-aý dep topshalaǵan talantty jastardy shet elge bilim asyryp, tájirıbe almasýǵa jiberip otyrýdyń amalyn qarastyrsańyz.

Sebebi, amerıkandyq aqyn Tomas Sternz Elıot «árbir jańa býyn óziniń ádebı synyn qalyptastyrý kerek nemese árbir urpaq ónerge óz turǵysynan keledi, oǵan óz talaptaryn qoıady jáne jańa mindetter júkteıdi»,- degen oıyn alǵa tartqan bolatyn. Meniń neni meńzep otyrǵanymdy jaqsy túsingen bolarsyz dep úmittenemin.  Eger de sol jas qalamgerlerdiń ishinde shyn máninde talantty ádebıetshi shyǵatyn bolsa, sol jaqtyń qalamgerleri ony ózderi aq óz tilderine aýdaryp alary sózsiz.

Taǵy bir aıta ketetini, búginde álemdik deńgeıdegi dańqty kózi tiri jazýshylardy, atap aıtqanda Marıo Vargas Losany, Orhan Pamýkty, Patrık Modınony, Gıýnter Grassty, Kazýo Ishıgýrony, Harýký Mýrakamıdi jáne t.b sol sekildi álem nazaryn aýdarta alatyn tulǵalardy úkimet aralasýymen, qalamgerlerimizben baılanys ornatýdyń  jolyn qolǵa alsańyzdar. Onsyz da, paıdasyz is-sharalar men ónimsiz músháıralarǵa ketip jatqan aqsha ǵoı. Odan da, aýdarma máselesin júıeli qolǵa alyp, aldaǵy ádebıetimizdiń damýyna jańa serpin berseńiz biz sizge sheksiz rızashylyǵymyzdy bildiretin edik.

Jazýshylar Odaǵyna Jazýshy emes, Fınansıst kerek!

Edilbek Dúısen, jas aqyn:

- Aldymen aıtarym, Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynda meniń alty alasym-bes beresim joq. Olar Meni, Men Olardy nege izdeýimiz kerek? Árbirden soń, baǵyt-baǵdarynan aıyrylyp qalǵan Odaqtan Uly Ádebıetke qosylar úlesti kútýdiń ózi bekershilik. Aýyl arasyndaǵy toı-tomalaqtardy uıymdastyrýshy uıym deseńiz, ol endi bólek áńgime. Men kóziniń nury óship, aıbaty qashyp, súreńsiz, tym soraqy kúıge túsken Odaqty «Ardagerler úıi» dep qabyldaımyn. Óıtkeni, onyń sahnasynan, sahnasy turmaq ǵımarat aldynan biz estı qalǵan toptasqan jas aqyn-jazýshylardyń birin de kórmeımin. Bes saýsaǵyńyzdy toltyra da almaısyz. Bálkim, men qatelesip otyrmyn: Odaq úshin «jas aqyn-jazýshylardyń» jas mólsherin esepteý ólshemi múldem bólek te bolar. Keshegi plenýmdaǵy sózder syńaıynan Odaqtyń emes, ǵımarattyń ǵana kerektigin ańǵardym.

Maǵan deseńiz, endigi, Jazýshylar Odaǵyn túrli-túrli kishigirim klýbtarǵa úlestirip, taratyp tyný kerek. Onsyz da ol, aǵalarymyzdyń az abyroıynyń ózin tógip boldy. Al, jańa basshy jaıly eshteńe aıta almaımyn. Bir aǵam aıtady «Jazýshylar Odaǵyna Jazýshy emes, Fınansıst kerek!» dep. Sonyki durys!


Pikirlerdi ázirlegen Nurgeldi Ábdiǵanıuly

Abai.kz

Pikirler