Mektep qabyrǵasynda birge oqyǵan ǵalym dosymyz Sátbaı Rahatov ómirden ótti degende ózegimizdi ókinish órtedi.
Sátbaı bilimdi, naǵyz ǵalym edi, halyqqa bereri áli kóp bolatyn…
Alystan qalǵan balalyq shaq kóz aldymyzdan kólbeńdep óte shyqty. Sátbaı Zaıyr kókemiz ben Jupar apaıdyń otbasynda tórtinshi bala bolatyn. Biz Qyzylorda oblysynyń Qarmaqshy aýdany, Turmaǵambet aýylynda (burynǵy Lenın sovhozy) dúnıege keldik.
Sátbaıdyń otbasy bilimge qushtar jandar edi. Ákesi – Zaıyr soǵysqa qatysyp kelgen maıdanger bolsa, anasy – Jupar apaı bastaýysh synypta sabaq berdi. Aıaýly jan aýyldyń búkil balasyna alǵash ret árip úıretip, ómirden óz jolyn tabýyna baǵyt-baǵdar berdi. Otbasynda kórgen tárbıeniń áseri shyǵar, shattyǵy shalqyǵan shańyraqtan talaı bilimdi azamattar shyqty. Sátbaıdyń aǵa-apalary, inisi de matematıka ǵylymyn sheber meńgerdi.
Bizdiń Sátbaı bilimdiligimen klastaǵy barlyǵymyzdan oq boıy ilgeri turatyn.
Balǵyn balalyq shaqtaǵy myna bir oqıǵa áli kúnge deıin kóz aldymda tur. Ol kezde onynshy synypta oqımyz, algebra sabaǵy bolatyn. Bizge algebradan Sátbaıdyń úlken apaıy – Dámesh dáris beretin.
Sol kúni barlyǵymyz sabaq oryndamaı kelgen sekildimiz. Taqta aldynda súmireıip turǵan jaıymyz bar. Apaıymyzdyń ashý-yzasy kelip turǵany túrinen baıqalady. Bir sátte Sátbaıǵa qarap:
– Rahatov, shyq taqtaǵa! - dedi.
Taqta aldyna barǵannan keıin Sátbaı da: «Men sabaqqa daıyn emespin!» - dedi.
Ashýǵa ábden berilgen Dámesh apaı janyna jetip baryp shapalaqpen jaǵynan tartyp jiberdi. Shapalaqtyń daýysy qatty shyqty. Súmireıip turǵan biz qoryqqannan búkireıip qaldyq.
– Basqa, basqa seniń sabaqqa daıyndalmaı kelgeniń ne degen sumdyq! Bilmeseń suramaısyń ba menen? Shyǵar tez, esepti taqtaǵa! – dedi apaı.
Shyndyǵynda, Sátbaı esepti shemishkedeı shaǵatyn. Biraq aınalasyndaǵy biz sekildi dostarynan aspaıyn degen nıeti baıqaldy. Sonyń saldarynan esep shyǵarmadym dep taıaq jep qaldy. Oǵan áli kúnge deıin tań bolamyn.
Sol sátte Sátbaı taqtaǵa esepti sartyldatyp shyǵara jóneldi. Biz ony dápterimizge kóshirip jattyq.
Sátbaıdyń bala jasynan dostyqqa adaldyǵy, tazalyǵy, shynaıylyǵy baıqalatyn.
Ol óte sypaıy, tárbıeli bolatyn. Qansha jyl boıy birde-bir ret oǵash qylyq kórsetkenin baıqaǵan emespin.
Keıinnen bárimiz mektep bitirip, jan-jaqqa oqýǵa túsip kettik. Uldar úılendi, qyzdar turmysqa shyqtyq, otbasyly, balaly boldyq.
Áli esimde, Sátbaı úılengende aýylda úlken toı boldy.
Bizdi Dámesh apaı shaqyryp alyp:
«Qurdastaryńnyń toıyn ózderiń júrgizińder» dedi. Toıdyń tamasha ótkeni shyǵar, kelgen qonaqtardyń barlyǵy rızashylyǵyn bildirip jatty. Aıta ketkenimiz abzal, qatar oqyǵan qyz-jigitter bir-birimizge shynaıy bolǵan edik. Qashanda bir-birimizdiń jetistigimizge qýandyq. Syrttaı tilekshi boldyq. Turmaǵambet aýylynyń 1966 jylǵy qyz-jigitteri osyndaı qasıetimen erekshelenetin.
.. Qazaqtyń «Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersiń» degen sózi ras. Qarapaıym aýyldan shyqqan qaǵylez ul jastaıynan bilimge qushtarlyǵyn kórsetti.
Aldymen Jambyl gıdromelıoratıvtik-qurylys ınstıtýtynyń Qyzylorda fılıalyn bitirdi. Odan keıin Máskeý qalasyndaǵy V.P.Gorıachkın atyndaǵy aýyl sharýashylyǵy óndirisi ınjenerleri ınstıtýtynyń (qazirgi agroınjenerlik ýnıversıteti) aspırantýrasynda bilimin shyńdady.
Osylaısha ǵylym jolyna túsip, keıinnen tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty ataǵyn qorǵap shyqty. Al beride Almaty qalasynda
«Qazaq aýyl sharýashylyǵyn mehanıkalandyrý» ǵylymı-óndiristik ortalyǵynda ǵalym doktory atandy.
Sátbaı eńbek jolyn 1990 jyly Y. Jaqaev atyndaǵy Qyzylorda agroónerkásip óndirisi ınjenerleri ınstıtýtynda bastady.
Ol qazir Qorqyt Ata atyndaǵy Qyzylorda ýnıversıteti atalady. Joǵary oqý ornynda «Mashına-traktor parkin paıdalaný» kafedrasynyń aǵa oqytýshysy qyzmetine qabyldandǵan ol 1996-1999 jyldarda atalǵan kafedranyń meńgerýshisi boldy.
Odan keıin 1999-2004 jyldarda fakýltet dekany atansa, 2005 jyldan qaıtadan burynǵy kafedrasyna basshylyq jasady. Uzaq jyldar boıy jastarǵa «Mashına paıdalaný jáne Avtokólikterdi paıdalaný» taqyrybynda dáris berdi.
Sátbaı jastarǵa únemi aqyl-keńesin aıamaıtyn. Ǵylym jolyna qadam basqan kóptegen azamattarǵa jol kórsetti. Nátıjesinde 3 ǵylym kandıdatyn daıyndap shyǵardy. Al 4 ǵylym kandıdatynyń jumysyna baǵyt-baǵdar berdi.
Odan keıingi ýaqytta 2 aspırant pen 5 izdenýshige jetekshilik jasady. Eseli eńbektiń arqasynda 2004 jyly «QR ǵylymynyń damýyna sińirgen eńbegi úshin» medalimen marapattaldy. 2007 jyly QR «Joǵary oqý ornynyń úzdik oqytýshysy» ataǵyna ıe boldy. Óziniń ǵylym jolynda 2 kitap, 10 oqý-ádistemelik qural, 100-den astam maqala, 7 ónertapqyshtyq jobaǵa avtorlyq jáne aldyn-ala patent aldy.
Árıne, biz Sátbaıdyń ómir jolyn úsh-tórt aýyz sózge syıdyra almaımyz. Onyń ǵylym jolyndaǵy izdenisteri men eńbekteri ońaılyqpen kelgen joq. Bul baǵytta ǵıbraty mol ǵalym san jyldar boıy tynymsyz ter tókti. Onyń qıyn jolyn ózi ǵana túsinip, ózi ǵana biler. Sátbaı tárbıelep shyǵarǵan azamattardyń aldy ǵalym bolyp, ustaz eńbegin tolyqtaı aqtap shyqty.
Ol áýletine, aǵaıyn-týǵanyna qımas baýyr, qudaı qosqan qosaǵyna aıaýly jar, balalaryna asyl áke bola bildi.
Sátbaıdyń ómirden ótkenin estigende birden esime ustazym, Sátbaıdyń úlken apaıy – Dámesh apaı tústi.
Kózbe-kóz kórip kóńil aıta almaǵandyqtan, ol kisige zamanaýı qural - telefon arqyly kóńil aıttym.
Elge barǵanda, áýlettiń shańyraǵyna kirip shyǵamyn.
Iá, qashanda adamgershiliktiń bıiginde turǵan dosymyzdyń aty ólmeıdi.
Qazaqta «Jaqsynyń aty ólmeıdi, ǵalymnyń haty ólmeıdi» degen ǵıbratty sóz bar. Bul naqyl – Sátbaıdyń ǵıbratty ómir jolyna aıtylǵan sóz dep sanaımyn.
Láıle DÁÝLET,
«Altyn Alqa» ıegeri, Almaty qalasy, Áýezov aýdanyna qarasty kópbalaly januıalar odaǵynyń múshesi
