Qazybek bı babamyzdyń týǵanyna – 350 jyl tolýyna oraı «Qazdaýysty Qazybek bı jolymen: babalarǵa taǵzym!» atty halyqaralyq avtokerýen jolǵa shyqqany muqym elge belgili. Avtokerýenniń maqsaty – Qazdaýysty Qazybek bıdiń rýhyna taǵzym etý, sapar kezinde qala jáne eldi mekenderde mádenı is-sharalardy uıymdastyrý, bıdiń ómiri men memlekettik saıası qyzmetin halyq arasynda keńinen nasıhattaý. Avtokerýen Egindibulaq selosy – Qarqaraly qalasy – Botaqara kenti – Qaraǵandy qalasy – Atasý kenti– Jezqazǵan qalasy – Sátbaev qalasy – Ulytaý aýdany – Qyzylorda qalasy – Arystan Bab kesenesi – Túrkistan qalasy–Tashkent qalasy– Naýaı qalasy– Shymkent qalasy – Taraz qalasy – Balqash qalasy – Aqtoǵaı aýdany – Aqsý-Aıýly kenti – Qaraǵandy qalasynda aıaqtalady. Avtokerýen quramyna: tanymal óner jáne qoǵam qaıratkerleri, Qazdaýysty Qazybek bıdiń urpaǵy, tarıhshylar, jas aqyndar, jýrnalıster, dástúrli ánshiler, kúıshiler engen. Barlyǵy 28 adam bar.
Osy jerde oılanyp qalasyń. Kerýendegi otyz shaqty adamnyń alaýlatyp, jalaýlatyp baba qorymdaryna, kesenelerine, eskertkishteriniń aldyna baryp, zııarat etip, azǵantaı jurtty jınap alyp, mıtıng jasaǵanyn aqparat kózderinen oqyp otyrmyz. Úsh júzdiń basyn qosqan Áıteke bı jáne Tóle bılerdiń basynda zııarat jasaǵan tilekteri qabyl bolsyn! Biraq at tóbelindeı adamdardyń kóne tarıhı eskertkishin aralamas buryn polıgonnan, jumyssyzdyqtan zardap shekken toı ıesi - Qazybek bı baba jurtynda qalǵan qarashaǵa qoldaý kórsetkeni durys edi. Kerýen osy joldardy júrip ótti deıik, odan halyqqa ne keldi?
Qazybek bıdiń qara qyldy qaq jaryp aıtqan sheshendik sózderin jurt endi ǵana tanyp, bilip otyrǵan joq. Úsh jarym ǵasyr boıy babadan búgingi urpaqqa jetip otyrǵan bıdiń ómiri men memlekettik saıası qyzmetin el aralap, at tóbelindeı jınalǵan qaýymǵa nasıhattap jatyrmyz degeni aqylǵa qonymsyz. Qazirgi zamanda eldiń bári saýatty.
Bul toıda negizigi nysanǵa – bı babanyń ata qonysyn alý kerek edi. Osynshama qyrýar qarjyǵa Egindibulaq selosyna qoldaý kórsetý jaǵyn qarastyrý kerek edi. Polıgonnan zardap shekken dimkás adamdar kóp. Aýrýhanasyn jóndep, aýyldarǵa baratyn joldardy qalpyna keltirip, kóptiń batasyna bólengeni durys bolatyn edi.
Egindibulaq mańaıyndaǵy keıbir aýyldaǵy mektepter jabylyp qaldy. Sonyń biri qoǵam qaıratkeri Nyǵmet Nurmaqovtyń týǵan aýylyndaǵy mektep. Buǵan deıin mektepte ustaz bolyp, jan baǵyp júrgen ustazdar jumyssyz qaldy. Balalaryn amalsyz aýdan ortalyǵy bolmasa qaladaǵy týǵan-týystarynyń qolyna jiberip otyrǵan ata-analar qamqorlyqqa zárý. Eldiń báriniń qoly oqý grantyna jete bermeıdi. Mektepti jaqsyǵa bitirse de grantqa ilige almaı, aqyly oqýǵa túsýge ata-anasynyń jaǵdaıy jetpeı qalǵan qanshama jastar bar. 44 mıllıon teńgeniń tym bolmasa, 10 mıllıonyna baba topyraǵyndaǵy turmys jaǵdaıy shekteýli, múgedek jandardyń balasyn aqyly oqý ornyna tym bolmaǵanda bir jyl bolsa da oqytyp berse nur ústine nur bolar edi. Bolamyn degen balanyń baǵy janar edi.
QAZDAÝYSTY QAZYBEK BI: «SÓZDIŃ ATASY – BIRLIK, ANASY – ShYNDYQ
«Rýhanı jańǵyrý» degenimiz jabylyp qalyp, óship bara jatqan qazaqtyń úshem bıiniń biri - Qazybek bı atyndaǵy aýdandy qaıta ashyp, tamyryna qan júgirtý. Osy joly bı baba urpaqtary Úkimetten úlken úmit kútti. Memleket hatshysy G. Ábdihalyqova halyq aldyna shyqqanda jergilikti jurt bir jaqsy habar jetkizedi dep qulaqtaryn túrgen. Bul másele jóninde tis jarmaǵanda aldyńǵy jaqta otyrǵan qarııalar qup-qý bolyp, taıaqtaryna súıenip otyryp qaldy. Sóz sóılegen qoǵam qaıratkeri, depýtattar da el tilegine ún qospady. Tek, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ártisi Kenjeǵalı Myrjyqbaı ǵana aýdan qaıtadan ashylsa nur ústine nur bolady degen izgi nıetin jetkizdi. Osy topyraqtyń týmasy Ǵalııa Maýsymbaeva:
- Bəri ótti, bəri ketti, eldiń kútken úmiti zor edi, biraq kóńil sý sepkendeı
Basyldy. Sebebi eshqandaı ózgeris bolmady, tek kezinde kóship ketken jan-jaqtaǵy aǵaıyn bir-birin kórip qaýyshty, týǵan jer topyraǵyna aýnap tarqasty. Shirkin, aýdan bolyp ashylsa qaıtyp keler edik degenderi de boldy...biraq bəri taz qalpyna qala berdi. Biz sııaqty qarapaıym halyq kıiz úılerdiń syrtynan júrip qana qyzyqtadyq, ary qaraı aıtpasa da túsinikti ǵoı..., - deıdi júregi qan jylap. Shynynda da jergilikti halyq ózderi tikken úıde syrttan kelgen qonaqtarǵa et asyp, shaı quıýdan bosamady. Aýyldastarymnyń amandyǵyn bileıin dep týǵan aýylym Nyǵmet Nurmaqov atyndaǵy aýyl tikken kıiz úıge bas suqqanmyn. Kıiz úıdiń syrtynda erler jaǵy aǵash butalap, áıelder qazannyń janynda kúıbińdep júr. Meni kórip qýanyp, «Alysqa uzama, qazir S.Seıfýllın atyndaǵy qazaq drama teatrynyń ártisteri osy jerden tústenedi.Solarmen birge bol» dep qonaqjaılyq tanytyp jatyr. Júzderinen jarqyraǵan nurly shýaq kórmedim. Qabaqtarynda kóleńke bar. Sebebi túsinikti boldy, aýyldaǵy mektep jabylyp qalǵan. Ondaǵy ustazdar jumyssyz qalǵan. Qoldaǵy malmen kún kórip otyr. Kisi kútýmen babasynyń toıyn qyzyqtaýǵa da ýaqyt joq. Sonda aýylǵa baba toıynan ne kórdim dep barady?! Úkimet, bılik basyndaǵylar baba topyraǵyna qandaı qýantarlyq habar ákeldi dep barady.?!
Endi bir jerde bireýler bı babanyń sýreti salynǵan bloknot, sheshendik sózderi jazylǵan shaǵyn kitapsha, kúntizbeni, bıge arnaıy shyǵarǵan jýrnaldardy satyp, saýdasyn qyzdyryp jatty. Egindibulaq jóninde jazylǵan enıklopedııa aqyly bolsa da qolǵa túspedi. Qara halyq qaraıyp turǵan baba eskertkishine qaraılaı qarap, «Áttegen – aı» dep kete bardy.
Sonda deımin, Qazybek bı babamyzdyń murasyn osylaı nasıhattaýymyz kerek pe?
Qazybek bı aýdanyn qaıta ashýdy suraǵan bı baba urpaqtarynyń ıaǵnı halyqtyń myna ótinishin kim qulaǵyna qystyrady eken?!
Juldyz TOIBEK,
Qaraǵandy
