Qazaqstan Respýblıkasynyń qorǵanys mınıstrligi el táýelsizdigi men tynyshtyǵyna kepildik bolatyn mańyzdy organ. Onyń atqarǵan árbir jumysy men qabyldaǵan sheshimi memleketimizdiń bolashaǵyna tikeleı áser etedi. QR Qorǵanys mınıstrligi Elbasy jarlyǵymen 1992 jyly 7 mamyrda qurylǵan bolatyn. Endi ǵana aıaq basqan elge senimdi áskerı qaýipsizdik júıesin qurý mańyzdy edi. Joǵary bas qolbasshylyqty N.Á.Nazarbaev óz qolyna aldy, tuńǵysh qorǵanys mınıstrine Saǵadat Nurmaǵanbetov taǵaıyndalǵan bolatyn. Keńes Odaǵynyń qaldyǵynan quralǵan mınıstrlik jańashyldyqty, el qorǵany bolar áskerı-tehnıkalar jóndeýdi qajet etip turǵan edi. 2000 jyly jasalǵan esep boıynsha Spask áskerı bazasynda 1515 tankniń 34-i ǵana iske jaramdy bolǵany naqty derek. 1999 jyldan bastap qana Qarýly Kúshterdi jasaqtaýda reformalar jasala bastady. Táýelsiz memleketimiz alǵashqy tynysyn alǵan sátten beri tórt doktrına qabyldanypty, barlyǵy ult qaýipsizdigine arnalǵan. Úkimettiń 2001 jylǵy 16 tamyzdaǵy qaýlysyna sáıkes jańa ereje bekitildi. Ereje boıynsha mınıstrlik qorǵanys salasyndaǵy memlekettik saıasatty jáne QR Qarýly kúshterin basqaratyn organ bolyp bekitildi. Mınıstrliktiń negizgi mindeti: memlekettiń áskerı saıasatyna usynystar ázirleýge qatysý; QR áskerı bıýdjetiniń jobasy jóninde usynystar ázirleý; áskerı-saıası jaǵdaıǵa baǵa berý, QR qaýipsizdigine tónetin yqtımal qaterdiń sıpaty men dárejesin aıqyndaý; áskerı-tehnıkalyq jáne áskerı-ekonomıkalyq saıasatty júrgizýde Ulttyq qaýipsizdik tujyrymdamasyn ázirleýge qatysý; Qarýly kúshterdegi memlekettik qupııalardy qorǵaýdy qamtamasyz etý; qarýly shabýyldy boldyrmaý; áskerı qyzmetkerlerdiń, azamattardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý; qarý-jaraq jáne basqa da materıaldardyń qorlaryn jınaqtaý men ornalastyrý jáne t.s.s. Aıta bersek tolyp jatyr, bul mınıstrliktiń moıynyna ilgen júgi aýyr. Úkimettiń 2002 jyly 14 maýsymdaǵy jarlyǵy boıynsha «QR Qarýly Kúshteriniń Qurlyq áskerleri bas qolbasshysynyń basqarmasy» quryldy.
Elbasynyń 2003 jylǵy 7 mamyrdaǵy jarlyǵymen QR qarýly kúshteriniń qurylymy bekitildi. Mınıstrlik birneshe organdarǵa bólinip, ár organnyń naqty atqaratyn mindeti sheshildi. 2009 jyldyń qortyndysy boıynsha Qazaqstan qorǵanys máselesinde TMD elderi arasynda úzdik úshtikke engen eken.
Qazaqstan qazirde kóptegen eldermen áskerı baılanysyn nyǵaıtqan. Oǵan dálel birlesken jattyǵý oıyndary, áskerı jarystar men birlesken operaııalar. Qazaqstan Qarýly kúshteri TMD shekarasyn qorǵaýǵa at salysqan eken. Sonymen qatar tájik-aýǵan shekarasyn qorǵaýǵa 9500-den astam sarbaz qatysqan. 2005-2008 jyldary «Qazbat» batalony Irak jerin mınadan tazartýda alǵashqylardyń biri bolyp qol sozǵan edi. BUU-men birlesken bitimgerlik mıssııalaryna qatysý jyl saıyn ótkizilip jatyr.
Oqý-jattyǵýlary áskerdi shyńdaýǵa, jyldam sheshim qabyldaýǵa, áreket etýge tárbıeleýde taptyrmas praktıkalyq sabaq. Qazaqstan áskeri óz ishindegi oqý-jattyǵýlarynan bólek, birlesken oqý-jattyǵýlaryn ótkizip otyrady. Ol elderdiń tiziminde Reseı, Indııa, Pákistan jáne kóptegen elder bar. Mysaly, «Myzǵymas baýyrlastyq – 2016» jıynynda Armenııa, Belarýs, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Reseı, Tájikstan elderi boı kórsetti. Al 2017 jyly bolsa Qazaqstan men AQSh-tyń áskerı ınjenerleri birlesken jattyǵýlar ótkizdi. Úndistanda 2019 jyly «QazInd» birlesken oqý-jattyǵýlary ótti. Sonymen qatar jyl saıyn «Beıbit mıssııa» sekildi jattyǵýlar men áskerı manevrlar ótip turady.
Qazaqstan qorǵanys salasy boıynsha halyqaralyq baılanystarǵa ashyq. Beıbit saıasat ustanyp kele jatyr. Jasalynyp jatqan is-sharalar men jıyndarda belsendi. Máselen, Nur-Sultan qalasynda 2016 jyly «KADEX-2016» Halyqaralyq qarý-jaraq kórmesi ótken bolatyn. Kórmeniń aýmaǵy 90000 sharshy metrdi quraǵan. Shet memleketterden 40 delegaııa, áskerı tehnıka shyǵaratyn 350 kompanııa qatysty. Osy kórmede alǵash ret Qazaqstanda qurastyrylǵan «Arlan» atty brondalǵan mashına men «Barys» brondy transporteri, jańartylǵan T-72A tankteri sekildi tehnıkalar kórsetildi. Osy shara aıasynda «Qaztehnologııalar» kompanııasy patron zaýytynyń ónimderin jetkizý jaıly BAÁ, Ulybrıtanııa, Bolgarııamen úsh memorandýmǵa qol qoıǵan edi. Sondaı-aq, Áskerı-teńiz kúshterine arnalǵan zymyran-artıllerııalyq korabldi satyp alý jóninde «Dıarsan» túrik kompanııasymen kelisimshart jasaldy. Jáne osy 2016 jyly Qaraǵandy oblysynda «Altyn úki» mergender jarysy ótken edi, onda álemniń 7 elinen 19 mergender komandasy baq synasqan. Al 2015 jyly dál osy saıysta Qazaqstannyń arnaıy maqsattaǵy bólimsheleri altyn kýbokty ıelengen. Osy sekildi jyl saıyn ótetin halyqaralyq áskerı oıyndarda Qazaqstan aldyńǵy oryndardy qanjyǵasyna baılaýmen keledi. Mysaly, «Avıadarts», «Armııa», «Dúnıejúzilik áskerı qysqy oıyndar», «Teńiz kýbogy» sekildi oıyndardan áskerimiz alda. Ótken jyldary Qazaqstan Ońtústik Azııa, Týrkııa, Ońtústik Koreıa, Ulybrıtanııa, Malaızııa elderimen áskerı yntymaqtastyǵyn jetildirýmen aınalysty.
Qazir Qazaqstan qarýly kúshteri Reseı, Belarýs, Túrkııa, Ońtústik Afrıka, Izraıl, Qytaı, AQSh, Franııa sekildi elderdiń tehnıkalaryn qoldanyp júr. Derekter Qarýly Kúshterimizdi zamanaýı qarý-jaraqpen qamtamasyz etý oıdaǵydaı iske asqanyn kórsetedi. Zymyrandyq jáne artıllerııalyq kemeler, pılotsyz barlaý apparattary jáne olarǵa qarsy turatyn qurylǵylar, baılanys quraldary, optıkalyq qaraý qurylǵylary, avtomobılder jáne túrli qarý-jaraqtar Qazaqstan áskerine tıesili. Jalpy qarý-jaraqpen, tehnıkamen áskerdi qamtamasyz ete otyryp, qorǵanysymyzdy eseletemiz. Qazaqstan 2016 jyly Reseıden tórt Mı-35 tikushaǵyn satyp alǵan bolatyn. Mundaı tolyqtyrýlar bıýdjetke qaraı jyl saıyn bolyp otyrady. Al ótken jyly 370-ten astam áskerı tehnıka satyp alynǵan, 200-den astamy jóndeýden ótken. Ushaqtar, drondar, radıolokaııalyq stanııalar jáne t.b zamaýı tehnıkalar alynǵan. 2021 jyly Qazaqstannyń áýe kúshteri L-39 ushaqtarymen tolyqty. Bıylǵy jylǵy QR Qarýly Kúshteriniń bıýdjeti 315,4 mlrd teńgeni quraıdy, bul qarý-jaraqty jabdyqtaý, áskerdi tamaqtandyrý sekildi shyǵyndarǵa arnalǵan. Qarý-jaraqpen qamtamasyz etý máselesi kóterilip, bıyl mınıstrlikte jıyn ótti. General-leıtenant Nurlan Ermekbaevtyń basshylyǵymen ótken jınalysta Qazaqstannyń qorǵanys qabiletin nyǵaıtý máselesi, taǵy da basqa ózekti taqyryptar qozǵaldy. Otyrystyń qortyndysy boıynsha múddeli memlekettik organdarǵa usynystar ázirlendi.
«ıfrlyq Qazaqstan» baǵdarlamasy aıasynda Qazaqstan áskerin ıfrlandyrý da júrip jatyr. Bul árıne, búgingi tórtinshi ındýstrııalyq revolıýııa zamanynda mańyzdy ári júzege asýy mindetti qubylys.
Jáne 2017 jyldyń jeltoqsan aıynda Qaraǵandyda alǵashqy patron zaýyty ashylǵan bolatyn. Bul zaýyttyń jylyna otyz mıllıon oq-dári shyǵaratyn qaýqary bar. Zaýyt Qazaqstannyń Qarýly kúshteri men ózge de áskerı oryndardy patrondarmen qamtamasyz etip otyr.
Qazaqstan bıylǵy jyldyń derekteri boıynsha álem elderi arasynda áskerı qýattylyq kategorııasy boıynsha 62-orynda. Materıaldyq-tehnıkalyq áleýeti jaǵynan Qazaqstanda 238 ushaq, 300 tank, 1200 bronotehnıka, 5 port jáne saýda termınaly, 124 saýda floty, 96 áýejaı, 80 joıǵysh ushaq, 75 tikushaq bar. Reıtıngke tıesili derek boıynsha, elimizde 167 myń áskerı qyzmetker bar.
Aýǵan Respýblıkasynda shıelenisken ahýalǵa baılanysty Qarýly kúshterde qyraǵylyqty kúsheıtý týraly sheshim qabyldanǵan bolatyn. Búkil el nazary Islam memleketinde bolǵanda, oıda joqta Jambyldaǵy jarylysqa tap boldyq. Arys qalasy men Jambyl oblysynda bolǵan jarydystarǵa qarap, qorǵanys máselesinde olqylyqtardyń bar ekendigin baıqaımyz. Arys qalasynda bolǵan jarylysta el prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Qorǵanys mınıstrliginiń jumysyn synǵa alyp, Nurlan Ermekbaevqa qatań sógis jarııalaǵan edi. Alaıda eki jyl ótkende oqıǵa taǵy da qaıtalanyp otyr. Al 29 tamyz aza tutý kúni bolyp jarııalandy.
2020 jyly eldi-mekenderge taqaý qoımalardan 20 myń tonnadan asa oq-dári shyǵarylyp, eldegi barlyq qoımalarda qatań tekserý júrgizilgen bolatyn. Jáne bar nysandarda qaýipsizdikti kúsheıtý usynylǵan eken. Ókinishke oraı, bul sharalar jetkiliksiz bolǵan sekildi. Mınıstr otstavkaǵa ketetinin málimdegenin esterińizge sala keteıik. Alaıda, munymen másele sheshiledi me?
Áblázimova Marjan
