قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىس مينيسترلىگى ەل تاۋەلسىزدىگى مەن تىنىشتىعىنا كەپىلدىك بولاتىن ماڭىزدى ورگان. ونىڭ اتقارعان ءاربىر جۇمىسى مەن قابىلداعان شەشىمى مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. قر قورعانىس مينيسترلىگى ەلباسى جارلىعىمەن 1992 جىلى 7 مامىردا قۇرىلعان بولاتىن. ەندى عانا اياق باسقان ەلگە سەنىمدى اسكەري قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن قۇرۋ ماڭىزدى ەدى. جوعارى باس قولباسشىلىقتى ن.ءا.نازارباەۆ ءوز قولىنا الدى، تۇڭعىش قورعانىس مينيسترىنە ساعادات نۇرماعانبەتوۆ تاعايىندالعان بولاتىن. كەڭەس وداعىنىڭ قالدىعىنان قۇرالعان مينيسترلىك جاڭاشىلدىقتى، ەل قورعانى بولار اسكەري-تەحنيكالار جوندەۋدى قاجەت ەتىپ تۇرعان ەدى. 2000 جىلى جاسالعان ەسەپ بويىنشا سپاسك اسكەري بازاسىندا 1515 تانكنىڭ 34-ءى عانا ىسكە جارامدى بولعانى ناقتى دەرەك. 1999 جىلدان باستاپ قانا قارۋلى كۇشتەردى جاساقتاۋدا رەفورمالار جاسالا باستادى. تاۋەلسىز مەملەكەتىمىز العاشقى تىنىسىن العان ساتتەن بەرى ءتورت دوكترينا قابىلدانىپتى، بارلىعى ۇلت قاۋىپسىزدىگىنە ارنالعان. ۇكىمەتتىڭ 2001 جىلعى 16 تامىزداعى قاۋلىسىنا سايكەس جاڭا ەرەجە بەكىتىلدى. ەرەجە بويىنشا مينيسترلىك قورعانىس سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى جانە قر قارۋلى كۇشتەرىن باسقاراتىن ورگان بولىپ بەكىتىلدى. مينيسترلىكتىڭ نەگىزگى مىندەتى: مەملەكەتتىڭ اسكەري ساياساتىنا ۇسىنىستار ازىرلەۋگە قاتىسۋ; قر اسكەري بيۋدجەتىنىڭ جوباسى جونىندە ۇسىنىستار ازىرلەۋ; اسكەري-ساياسي جاعدايعا باعا بەرۋ، قر قاۋىپسىزدىگىنە تونەتىن ىقتيمال قاتەردىڭ سيپاتى مەن دارەجەسىن ايقىنداۋ; اسكەري-تەحنيكالىق جانە اسكەري-ەكونوميكالىق ساياساتتى جۇرگىزۋدە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋگە قاتىسۋ; قارۋلى كۇشتەردەگى مەملەكەتتىك قۇپيالاردى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋ; قارۋلى شابۋىلدى بولدىرماۋ; اسكەري قىزمەتكەرلەردىڭ، ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ; قارۋ-جاراق جانە باسقا دا ماتەريالداردىڭ قورلارىن جيناقتاۋ مەن ورنالاستىرۋ جانە ت.س.س. ايتا بەرسەك تولىپ جاتىر، بۇل مينيسترلىكتىڭ مويىنىنا ىلگەن جۇگى اۋىر. ۇكىمەتتىڭ 2002 جىلى 14 ماۋسىمداعى جارلىعى بويىنشا «قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قۇرلىق اسكەرلەرى باس قولباسشىسىنىڭ باسقارماسى» قۇرىلدى.
ەلباسىنىڭ 2003 جىلعى 7 مامىرداعى جارلىعىمەن قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قۇرىلىمى بەكىتىلدى. مينيسترلىك بىرنەشە ورگاندارعا ءبولىنىپ، ءار ورگاننىڭ ناقتى اتقاراتىن مىندەتى شەشىلدى. 2009 جىلدىڭ قورتىندىسى بويىنشا قازاقستان قورعانىس ماسەلەسىندە تمد ەلدەرى اراسىندا ۇزدىك ۇشتىككە ەنگەن ەكەن.
قازاقستان قازىردە كوپتەگەن ەلدەرمەن اسكەري بايلانىسىن نىعايتقان. وعان دالەل بىرلەسكەن جاتتىعۋ ويىندارى، اسكەري جارىستار مەن بىرلەسكەن وپەراتسيالار. قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى تمد شەكاراسىن قورعاۋعا ات سالىسقان ەكەن. سونىمەن قاتار تاجىك-اۋعان شەكاراسىن قورعاۋعا 9500-دەن استام سارباز قاتىسقان. 2005-2008 جىلدارى «قازبات» باتالونى يراك جەرىن مينادان تازارتۋدا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قول سوزعان ەدى. بۇۇ-مەن بىرلەسكەن بىتىمگەرلىك ميسسيالارىنا قاتىسۋ جىل سايىن وتكىزىلىپ جاتىر.
وقۋ-جاتتىعۋلارى اسكەردى شىڭداۋعا، جىلدام شەشىم قابىلداۋعا، ارەكەت ەتۋگە تاربيەلەۋدە تاپتىرماس پراكتيكالىق ساباق. قازاقستان اسكەرى ءوز ىشىندەگى وقۋ-جاتتىعۋلارىنان بولەك، بىرلەسكەن وقۋ-جاتتىعۋلارىن وتكىزىپ وتىرادى. ول ەلدەردىڭ تىزىمىندە رەسەي، ينديا، پاكىستان جانە كوپتەگەن ەلدەر بار. مىسالى، «مىزعىماس باۋىرلاستىق – 2016» جيىنىندا ارمەنيا، بەلارۋس، قازاقستان، قىرعىزستان، رەسەي، تاجىكستان ەلدەرى بوي كورسەتتى. ال 2017 جىلى بولسا قازاقستان مەن اقش-تىڭ اسكەري ينجەنەرلەرى بىرلەسكەن جاتتىعۋلار وتكىزدى. ءۇندىستاندا 2019 جىلى «قازيند» بىرلەسكەن وقۋ-جاتتىعۋلارى ءوتتى. سونىمەن قاتار جىل سايىن «بەيبىت ميسسيا» سەكىلدى جاتتىعۋلار مەن اسكەري مانەۆرلار ءوتىپ تۇرادى.
قازاقستان قورعانىس سالاسى بويىنشا حالىقارالىق بايلانىستارعا اشىق. بەيبىت ساياسات ۇستانىپ كەلە جاتىر. جاسالىنىپ جاتقان ءىس-شارالار مەن جيىنداردا بەلسەندى. ماسەلەن، نۇر-سۇلتان قالاسىندا 2016 جىلى «KADEX-2016» حالىقارالىق قارۋ-جاراق كورمەسى وتكەن بولاتىن. كورمەنىڭ اۋماعى 90000 شارشى مەتردى قۇراعان. شەت مەملەكەتتەردەن 40 دەلەگاتسيا، اسكەري تەحنيكا شىعاراتىن 350 كومپانيا قاتىستى. وسى كورمەدە العاش رەت قازاقستاندا قۇراستىرىلعان «ارلان» اتتى بروندالعان ماشينا مەن «بارىس» بروندى ترانسپورتەرى، جاڭارتىلعان T-72A تانكتەرى سەكىلدى تەحنيكالار كورسەتىلدى. وسى شارا اياسىندا «قازتەحنولوگيالار» كومپانياسى پاترون زاۋىتىنىڭ ونىمدەرىن جەتكىزۋ جايلى ءباا، ۇلىبريتانيا، بولگاريامەن ءۇش مەموراندۋمعا قول قويعان ەدى. سونداي-اق، اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنە ارنالعان زىمىران-ارتيللەريالىق كورابلدى ساتىپ الۋ جونىندە «ديارسان» تۇرىك كومپانياسىمەن كەلىسىمشارت جاسالدى. جانە وسى 2016 جىلى قاراعاندى وبلىسىندا «التىن ۇكى» مەرگەندەر جارىسى وتكەن ەدى، وندا الەمنىڭ 7 ەلىنەن 19 مەرگەندەر كومانداسى باق سىناسقان. ال 2015 جىلى ءدال وسى سايىستا قازاقستاننىڭ ارنايى ماقساتتاعى بولىمشەلەرى التىن كۋبوكتى يەلەنگەن. وسى سەكىلدى جىل سايىن وتەتىن حالىقارالىق اسكەري ويىنداردا قازاقستان الدىڭعى ورىنداردى قانجىعاسىنا بايلاۋمەن كەلەدى. مىسالى، «اۆيادارتس»، «ارميا»، «دۇنيەجۇزىلىك اسكەري قىسقى ويىندار»، «تەڭىز كۋبوگى» سەكىلدى ويىنداردان اسكەرىمىز الدا. وتكەن جىلدارى قازاقستان وڭتۇستىك ازيا، تۋركيا، وڭتۇستىك كورەيا، ۇلىبريتانيا، مالايزيا ەلدەرىمەن اسكەري ىنتىماقتاستىعىن جەتىلدىرۋمەن اينالىستى.
قازىر قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى رەسەي، بەلارۋس، تۇركيا، وڭتۇستىك افريكا، يزرايل، قىتاي، اقش، فرانتسيا سەكىلدى ەلدەردىڭ تەحنيكالارىن قولدانىپ ءجۇر. دەرەكتەر قارۋلى كۇشتەرىمىزدى زاماناۋي قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتۋ ويداعىداي ىسكە اسقانىن كورسەتەدى. زىمىراندىق جانە ارتيللەريالىق كەمەلەر، پيلوتسىز بارلاۋ اپپاراتتارى جانە ولارعا قارسى تۇراتىن قۇرىلعىلار، بايلانىس قۇرالدارى، وپتيكالىق قاراۋ قۇرىلعىلارى، اۆتوموبيلدەر جانە ءتۇرلى قارۋ-جاراقتار قازاقستان اسكەرىنە تيەسىلى. جالپى قارۋ-جاراقپەن، تەحنيكامەن اسكەردى قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، قورعانىسىمىزدى ەسەلەتەمىز. قازاقستان 2016 جىلى رەسەيدەن ءتورت مي-35 تىكۇشاعىن ساتىپ العان بولاتىن. مۇنداي تولىقتىرۋلار بيۋدجەتكە قاراي جىل سايىن بولىپ وتىرادى. ال وتكەن جىلى 370-تەن استام اسكەري تەحنيكا ساتىپ الىنعان، 200-دەن استامى جوندەۋدەن وتكەن. ۇشاقتار، دروندار، راديولوكاتسيالىق ستانتسيالار جانە ت.ب زاماۋي تەحنيكالار الىنعان. 2021 جىلى قازاقستاننىڭ اۋە كۇشتەرى L-39 ۇشاقتارىمەن تولىقتى. بيىلعى جىلعى قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ بيۋدجەتى 315,4 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى، بۇل قارۋ-جاراقتى جابدىقتاۋ، اسكەردى تاماقتاندىرۋ سەكىلدى شىعىندارعا ارنالعان. قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى كوتەرىلىپ، بيىل مينيسترلىكتە جيىن ءوتتى. گەنەرال-لەيتەنانت نۇرلان ەرمەكباەۆتىڭ باسشىلىعىمەن وتكەن جينالىستا قازاقستاننىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋ ماسەلەسى، تاعى دا باسقا وزەكتى تاقىرىپتار قوزعالدى. وتىرىستىڭ قورتىندىسى بويىنشا مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارعا ۇسىنىستار ازىرلەندى.
«تسيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا قازاقستان اسكەرىن تسيفرلاندىرۋ دا ءجۇرىپ جاتىر. بۇل ارينە، بۇگىنگى ءتورتىنشى يندۋستريالىق رەۆوليۋتسيا زامانىندا ماڭىزدى ءارى جۇزەگە اسۋى مىندەتتى قۇبىلىس.
جانە 2017 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قاراعاندىدا العاشقى پاترون زاۋىتى اشىلعان بولاتىن. بۇل زاۋىتتىڭ جىلىنا وتىز ميلليون وق-ءدارى شىعاراتىن قاۋقارى بار. زاۋىت قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرى مەن وزگە دە اسكەري ورىنداردى پاتروندارمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر.
قازاقستان بيىلعى جىلدىڭ دەرەكتەرى بويىنشا الەم ەلدەرى اراسىندا اسكەري قۋاتتىلىق كاتەگورياسى بويىنشا 62-ورىندا. ماتەريالدىق-تەحنيكالىق الەۋەتى جاعىنان قازاقستاندا 238 ۇشاق، 300 تانك، 1200 برونوتەحنيكا، 5 پورت جانە ساۋدا تەرمينالى، 124 ساۋدا فلوتى، 96 اۋەجاي، 80 جويعىش ۇشاق، 75 تىكۇشاق بار. رەيتينگكە تيەسىلى دەرەك بويىنشا، ەلىمىزدە 167 مىڭ اسكەري قىزمەتكەر بار.
اۋعان رەسپۋبليكاسىندا شيەلەنىسكەن احۋالعا بايلانىستى قارۋلى كۇشتەردە قىراعىلىقتى كۇشەيتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان بولاتىن. بۇكىل ەل نازارى يسلام مەملەكەتىندە بولعاندا، ويدا جوقتا جامبىلداعى جارىلىسقا تاپ بولدىق. ارىس قالاسى مەن جامبىل وبلىسىندا بولعان جارىدىستارعا قاراپ، قورعانىس ماسەلەسىندە ولقىلىقتاردىڭ بار ەكەندىگىن بايقايمىز. ارىس قالاسىندا بولعان جارىلىستا ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسىن سىنعا الىپ، نۇرلان ەرمەكباەۆقا قاتاڭ سوگىس جاريالاعان ەدى. الايدا ەكى جىل وتكەندە وقيعا تاعى دا قايتالانىپ وتىر. ال 29 تامىز ازا تۇتۋ كۇنى بولىپ جاريالاندى.
2020 جىلى ەلدى-مەكەندەرگە تاقاۋ قويمالاردان 20 مىڭ توننادان اسا وق-ءدارى شىعارىلىپ، ەلدەگى بارلىق قويمالاردا قاتاڭ تەكسەرۋ جۇرگىزىلگەن بولاتىن. جانە بار نىسانداردا قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋ ۇسىنىلعان ەكەن. وكىنىشكە وراي، بۇل شارالار جەتكىلىكسىز بولعان سەكىلدى. مينيستر وتستاۆكاعا كەتەتىنىن مالىمدەگەنىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك. الايدا، مۇنىمەن ماسەلە شەشىلەدى مە؟
ءابلازىموۆا مارجان
