Qazaqstan Respublikasynda jergılıktı özın-özı basqarudy damytudyŋ 2025 jylǧa deiıngı tūjyrymdamasy Memleket basşysynyŋ 2020 jylǧy 1 qyrküiektegı «Jaŋa jaǧdaidaǧy Qazaqstan: ıs-qimyl kezeŋı» atty Joldauy şeŋberınde berılgen tapsyrmasyn oryndau maqsatynda äzırlendı.
Tūjyrymdama jobasy aldyŋǧy jyldary ıske asyrylǧan jergılıktı özın-özı basqarudy damytu jönındegı reformalardyŋ qisyndy jalǧasy bolyp tabylady. Tūjyrymdamamen ūsynylatyn şaralar el öŋırlerınıŋ ekonomikalyq jäne äleumettık damuynyŋ strategiialyq mındetterıne säikes keledı, sondai-aq tūrǧyndar men tūtastai memlekettıŋ müddelerıne jauap beredı.
Joba şeŋberınde jergılıktı özın-özı basqaru jüiesın odan ärı jetıldıruge jäne tiımdılıgın arttyruǧa baǧyttalǧan jaŋa täsılder qalyptastyryldy.
Jergılıktı özın-özı basqarudyŋ jaŋa modelı bes tüiındı qaǧidat negızınde qalyptastyrylatyn bolady.
Bırınşı. Azamattardyŋ şeşım qabyldau prosesıne qatysuy. Ekınşı. Jergılıktı özın-özı basqaru organdaryn sailau. Üşınşı. Ūiymdastyruşylyq, ekonomikalyq jäne qarjylyq mäselelerdı şeşudegı jergılıktı özın-özı basqaru organdarynyŋ derbestıgı. Törtınşı. Memlekettık organdar men jergılıktı özın-özı basqaru qyzmetınıŋ naqty funksionaldyq şekaralary. Besınşı. Jergılıktı özın-özı basqaru organdarynyŋ tūrǧyndar aldyndaǧy aşyqtyǧy men eseptılıgı.Azamattardy memlekettık basqaru jäne şeşımder qabyldau prosesterıne belsendı tartu üşın jergılıktı jerlerde äkımderdı tıkelei sailaudy engızu jönındegı şaralar közdelgen. Aǧymdaǧy jylǧy mamyrda qabyldanǧan zaŋdarǧa säikes osy jylǧy şıldeden bastap auyl äkımderın tıkelei sailau bastaldy. Ümıtkerlerge qoiylatyn negızgı talap - jasy 25 jastan tömen emes, sondai-aq memlekettık qyzmetşınıŋ osy sanatynyŋ bılıktılık talaptaryna säikes keluı kerek. Kandidattardy ūsynudyŋ ekı negızgı ädısı anyqtaldy – saiasi partiialardan jäne özın-özı ūsynu tärtıbımen. Osy baǧyt şeŋberındegı kelesı qadam 2024 jyldan bastap audan äkımderın tıkelei sailauyn engızu bolyp tabylady. Tūjyrymdama jobasynda alǧaş ret jergılıktı memlekettık basqaru jäne jergılıktı özın-özı basqaru instituttaryn naqty bölu qajettıgı közdelgen. Būl üşın jergılıktı özın-özı basqaru turaly jaŋa zaŋ äzırlenedı, onda jergılıktı özın-özı basqaru organdarynyŋ qūrylymy, qalyptastyru tärtıbı jäne ökılettıkterı aiqyndalady. Odan ärı ortalyqsyzdandyru jäne jergılıktı özın-özı basqarudyŋ pärmendı jüiesın qūru üşın basqaru deŋgeilerı arasynda funksiialar men ökılettıkterdı qaita bölu jäne olardyŋ qaitalanuyn bolǧyzbau jönındegı şaralar közdelgen. Berıletın ökılettıkter olardy tiımdı ıske asyru üşın qajettı resurstarmen qamtamasyz etıletın bolady. Azamattyq belsendılıktı yntalandyru maqsatynda jergılıktı maŋyzy bar neǧūrlym maŋyzdy mäseleler boiynşa şeşımder qabyldauǧa tūrǧyndardyŋ tıkelei qatysuy közdeledı. Atap aitqanda, būl eldı mekenderdıŋ märtebesın, atauyn jäne şekarasyn özgertu, jergılıktı qoǧamdastyqtyŋ basym mındetterın aiqyndau mäselelerı. Auyldyq ökıldı organ – "Keŋes" qūrylady. Keŋeske jergılıktı qoǧamdastyqty damytu jospary men biudjettı bekıtu jäne onyŋ oryndaluyn baqylau, auyldyq deŋgeide salyq mölşerlemelerınıŋ mölşerın retteu, sondai-aq auyldardy abattandyru mäselelerı boiynşa ökılettıkter berıletın bolady. Jergılıktı atqaruşy organdar jūmysynyŋ tiımdılıgın arttyru maqsatynda auyldyq okrugter äkımderı apparattary qaita ūiymdastyrylady. Bügıngı taŋda auyldyq okrug äkımı apparatynyŋ qyzmetkerlerıne qoiylatyn talaptar ortalyq memlekettık organdardyŋ qyzmetkerlerıne qoiylatyn talaptarǧa ūqsas. Būdan basqa, äkımdı qosa alǧanda, 3-5 adamnan tūratyn apparattardyŋ ştat sanynyŋ belgılengen limitterı tūrǧyndarmen tiıstı deŋgeide jūmys jürgızuge mümkındık bermeidı. Osyǧan bailanysty, halyqaralyq praktikany eskere otyryp, pilottyq joba şeŋberınde basqarudyŋ jaŋa ūiymdyq-qūqyqtyq nysany – "jergılıktı özın-özı basqaru äkımşılıgı"engızıletın bolady. Äkımşılıktıŋ kadr qūramyn qalyptastyru jeke tärtıp boiynşa jüzege asyrylatyn bolady. Būl personaldy basqarudyŋ ikemdı jüiesın engızuge, sondai-aq azamattardyŋ jailylyǧyn qamtamasyz etu üşın qosymşa jūmys türlerın jüzege asyruǧa mümkındık beredı. Körsetıletın qyzmetter tızbesı, qyzmetkerlerdı jaldau jäne eŋbekaqy mölşerın aiqyndau mäselelerı Keŋespen retteletın bolady. Auylda olardy ūsynatyn käsıpkerler bolmaǧan jaǧdaida aqyly qyzmet körsetuge bolady. Pilottyq joba oŋ nätije bergen jaǧdaida jaŋa ūiymdyq-qūqyqtyq nysan bükıl el boiynşa keŋeitıletın bolady. Jergılıktı maŋyzy bar mäselelerdı sapaly şeşu mäslihattar jūmysynyŋ tiımdılıgıne de bailanysty. Osyǧan bailanysty olardyŋ rölı küşeitıledı. Mäselen, 2022 jyldan bastap oblystar, respublikalyq maŋyzy bar qalalar jäne astana mäslihattarynyŋ tūraqty komissiialary töraǧalarynyŋ bosatylǧan ekı lauazymy engızıledı. Mäslihat hatşysynyŋ märtebesın arttyru maqsatynda oǧan mäslihat sessiiasy töraǧasynyŋ ökılettıgı berıletın bolady. Anyqtama: tiıstı zaŋǧa Memleket basşysy 30 mausymda qol qoidy, būdan ärı mäslihattardyŋ hatşylary «jergılıktı memlekettık basqaru turaly jäne jergılıktı özın-özı basqaru turaly» Zaŋdardyŋ jobalaryn äzırleu şeŋberınde maslihattardyŋ töraǧalary bolyp qaita atalatyn bolady. Bügıngı taŋda törtınşı deŋgeidegı biudjettıŋ ūzaq merzımdı qarjylandyrylmauy baiqalady. Menşıktı kırıster biudjettıŋ osy deŋgeiındegı şyǧystardyŋ tek 13,4% - ın jabady. Osyǧan bailanysty, 2022 jyldan bastap auyl deŋgeiıne salyqtar men tölemderdıŋ qosymşa tört türın beru közdelgen: bıryŋǧai jer salyǧy; jer uchaskelerın paidalanǧany üşın tölem, olardy satudan tüsetın tüsımder jäne olardy jaldau qūqyǧyn satqany üşın tölem. 2023 jyly taǧy da bırqatar salyqtar men tölemderdı beru josparlanyp otyr. Atap aitqanda, şaǧyn jäne orta biznesten tüsetın korporativtık tabys salyǧyn oblys, audan jäne auyl arasynda bölu közdeletın bolady. Biudjettık baǧdarlamalardy ırılendıru, esepter sanyn qysqartu, biznes-prosesterdı oŋtailandyru jäne salyq salynatyn bazany keŋeitudı yntalandyru tetıgın engızu jolymen biudjettıŋ törtınşı deŋgeiın qalyptastyru jäne atqaru tärtıbın edäuır oŋailatu josparlanuda. Fiskaldyq ortalyqsyzdandyru boiynşa şaralar qabyldau nätijesınde 2025 jyly auyldyq okrugter biudjetınıŋ özın-özı qamtamasyz etuınıŋ 35% -ke deiın ösuı kütılude. «Halyq ünıne qūlaq asatyn memleket» tūjyrymdamasy aiasynda halyqtyŋ özektı mäselelerın jedel şeşu maqsatynda qoǧam men memleket arasyndaǧy kerı bailanysty arttyru şaralary qarastyrylǧan. Mäselen, azamattar men mäslihat deputattaryna jergılıktı maŋyzy bar mäseleler jäne jalpy öŋırdı damytu boiynşa petisiia jasau qūqyǧyn beru ūsynylady. Ötken jyly pilottyq rejimde Nūr-Sūltan, Almaty, Şymkent qalalarynda jäne barlyq oblys ortalyqtarynda «halyqtyq qatysu biudjetı» qūraly sättı engızıldı, ol azamattardyŋ biudjet prosesıne keŋeitılgen qatysuyn közdeidı. 2,3 mlrd.teŋge somasyna aulalar men sport alaŋdaryn abattandyru boiynşa 81 joba ıske asyryldy. Pilottyq jobanyŋ oŋ nätijelerın eskere otyryp, «halyqtyq qatysu biudjetı» şeŋberınde jobalardy qarjylandyru kölemın 10 ese ūlǧaitu közdelıp otyr. Sonymen qatar, jergılıktı biudjetterdı bekıtu prosesıne baqylaudy küşeitu maqsatynda infraqūrylymdyq jäne äleumettık bastamalarǧa arnalǧan şyǧystar boiynşa onlain-sūraulardy qoldanudy qosa alǧanda, qoǧamdyq saraptamalardy engızu közdeledı. Būl şaralar halyqtyŋ naqty qajettılıkterın eskeruge jäne azamattardyŋ jergılıktı atqaruşy bilık organdaryna senım deŋgeiın arttyruǧa mümkındık beredı. Bügıngı taŋda elımızdegı jergılıktı infraqūrylym nysandarynyŋ köp bölıgı, iaǧni joldar, sumen jabdyqtau, su būru jäne elektrmen jabdyqtau jelılerı jergılıktı atqaruşy organdardyŋ balansyna tiıstı türde qoiylmaǧan. Būl äkımdıkter atalǧan nysandarǧa aǧymdaǧy jäne kürdelı jöndeu jūmystaryn ärdaiym jedel jürgıze almaityndyǧyna alyp keledı. Öz kezegınde, būl azamattardyŋ äleumettık äl-auqatyna tıkelei äser etedı. Osy mäselelerdı jergılıktı deŋgeide şeşu üşın Tūjyrymdama jobasynda jergılıktı biudjet şyǧystaryn ūtymdy böludı arttyruǧa jäne kommunaldyq menşık nysandaryn tiımdı paidalanuǧa baǧyttalǧan şaralar közdelgen. Bırınşı. Oŋailatylǧan tärtıppen tırkelmegen kommunaldyq menşık nysandaryn (onyŋ ışınde iesız aktivterdı) tügendeu jäne esepke qoiu. Ekınşı. Auyldyq okrug äkımıne «Keŋes» - pen bırlesıp jergılıktı özın-özı basqarudyŋ kommunaldyq menşıgıne beruge jatatyn mülık türlerın aiqyndau qūqyǧyn beru. Üşınşı. Auyldyq eldı mekenderdegı äleumettık obektılerdı jobalauǧa arnalǧan şyǧystardy azaitu üşın ülgılık jobalau-smetalyq qūjattama äzırlenetın bolady. Azamattardyŋ memlekettık qyzmetter men äleumettık igılıkterge teŋ qol jetkızuın qamtamasyz etu maqsatynda eldıŋ äkımşılık-aumaqtyq qūrylysyn jetıldıru jönındegı şaralar közdeledı. Osylaişa, qalyptasyp kele jatqan trendterdı eskere otyryp, jekelegen ırı auyldardyŋ (halqy 10 myŋ adamnan astam) jäne şaǧyn qalalardyŋ (halqy 10 myŋ adamnan kem) märtebesın qaita qarau mäselesı özektı bolyp otyr. Osyǧan bailanysty, audandyq jäne auyldyq deŋgeilerde äkımşılık böludıŋ jaŋa standarttary äzırlenetın bolady. Qalyptastyrylǧan standarttardyŋ negızınde ekonomikalyq, äleumettık jäne demografiialyq erekşelıkterdı eskere otyryp, eldı mekenderdı bırıktıru jäne ırılendıru, qaita baǧyndyru jäne olardyŋ märtebesın özgertu jönınde keşendı jūmys jürgızıletın bolady. Eldı mekenderdıŋ şekaralary men märtebesıne qatysty barlyq özgerıster mındettı türde jergılıktı qoǧamdastyqpen kelısıletın bolady. Aitylǧan şaralardy sapaly ıske asyru 2025 jylǧa qarai uaqyt syn-qaterlerıne jauap beretın jäne "halyq ünıne qūlaq asatyn memleket"tūjyrymdamasyna säikes bızdıŋ azamattarymyzdyŋ müddelerın tolyqqandy ıske asyruǧa baǧyttalǧan jergılıktı özın-özı basqarudyŋ jaŋa modelın qalyptastyruǧa mümkındık beredı.
«Adyrna» ūlttyq portaly
