Qazaqstan Respýblıkasynda jergilikti ózin-ózi basqarýdy damytýdyń 2025 jylǵa deıingi tujyrymdamasy Memleket basshysynyń 2020 jylǵy 1 qyrkúıektegi «Jańa jaǵdaıdaǵy Qazaqstan: is-qımyl kezeńi» atty Joldaýy sheńberinde berilgen tapsyrmasyn oryndaý maqsatynda ázirlendi.
Tujyrymdama jobasy aldyńǵy jyldary iske asyrylǵan jergilikti ózin-ózi basqarýdy damytý jónindegi reformalardyń qısyndy jalǵasy bolyp tabylady. Tujyrymdamamen usynylatyn sharalar el óńirleriniń ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýynyń strategııalyq mindetterine sáıkes keledi, sondaı-aq turǵyndar men tutastaı memlekettiń múddelerine jaýap beredi.
Joba sheńberinde jergilikti ózin-ózi basqarý júıesin odan ári jetildirýge jáne tıimdiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan jańa tásilder qalyptastyryldy.
Jergilikti ózin-ózi basqarýdyń jańa modeli bes túıindi qaǵıdat negizinde qalyptastyrylatyn bolady.
Birinshi. Azamattardyń sheshim qabyldaý proesine qatysýy.
Ekinshi. Jergilikti ózin-ózi basqarý organdaryn saılaý.
Úshinshi. Uıymdastyrýshylyq, ekonomıkalyq jáne qarjylyq máselelerdi sheshýdegi jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynyń derbestigi.
Tórtinshi. Memlekettik organdar men jergilikti ózin-ózi basqarý qyzmetiniń naqty fýnkıonaldyq shekaralary.
Besinshi. Jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynyń turǵyndar aldyndaǵy ashyqtyǵy men eseptiligi.
Azamattardy memlekettik basqarý jáne sheshimder qabyldaý proesterine belsendi tartý úshin jergilikti jerlerde ákimderdi tikeleı saılaýdy engizý jónindegi sharalar kózdelgen.
Aǵymdaǵy jylǵy mamyrda qabyldanǵan zańdarǵa sáıkes osy jylǵy shildeden bastap aýyl ákimderin tikeleı saılaý bastaldy.
Úmitkerlerge qoıylatyn negizgi talap - jasy 25 jastan tómen emes, sondaı-aq memlekettik qyzmetshiniń osy sanatynyń biliktilik talaptaryna sáıkes kelýi kerek.
Kandıdattardy usynýdyń eki negizgi ádisi anyqtaldy – saıası partııalardan jáne ózin-ózi usyný tártibimen. Osy baǵyt sheńberindegi kelesi qadam 2024 jyldan bastap aýdan ákimderin tikeleı saılaýyn engizý bolyp tabylady.
Tujyrymdama jobasynda alǵash ret jergilikti memlekettik basqarý jáne jergilikti ózin-ózi basqarý ınstıtýttaryn naqty bólý qajettigi kózdelgen. Bul úshin jergilikti ózin-ózi basqarý týraly jańa zań ázirlenedi, onda jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynyń qurylymy, qalyptastyrý tártibi jáne ókilettikteri aıqyndalady.
Odan ári ortalyqsyzdandyrý jáne jergilikti ózin-ózi basqarýdyń pármendi júıesin qurý úshin basqarý deńgeıleri arasynda fýnkııalar men ókilettikterdi qaıta bólý jáne olardyń qaıtalanýyn bolǵyzbaý jónindegi sharalar kózdelgen.
Beriletin ókilettikter olardy tıimdi iske asyrý úshin qajetti resýrstarmen qamtamasyz etiletin bolady.
Azamattyq belsendilikti yntalandyrý maqsatynda jergilikti mańyzy bar neǵurlym mańyzdy máseleler boıynsha sheshimder qabyldaýǵa turǵyndardyń tikeleı qatysýy kózdeledi. Atap aıtqanda, bul eldi mekenderdiń mártebesin, ataýyn jáne shekarasyn ózgertý, jergilikti qoǵamdastyqtyń basym mindetterin aıqyndaý máseleleri.
Aýyldyq ókildi organ – "Keńes" qurylady. Keńeske jergilikti qoǵamdastyqty damytý jospary men bıýdjetti bekitý jáne onyń oryndalýyn baqylaý, aýyldyq deńgeıde salyq mólsherlemeleriniń mólsherin retteý, sondaı-aq aýyldardy abattandyrý máseleleri boıynsha ókilettikter beriletin bolady.
Jergilikti atqarýshy organdar jumysynyń tıimdiligin arttyrý maqsatynda aýyldyq okrýgter ákimderi apparattary qaıta uıymdastyrylady.
Búgingi tańda aýyldyq okrýg ákimi apparatynyń qyzmetkerlerine qoıylatyn talaptar ortalyq memlekettik organdardyń qyzmetkerlerine qoıylatyn talaptarǵa uqsas.
Budan basqa, ákimdi qosa alǵanda, 3-5 adamnan turatyn apparattardyń shtat sanynyń belgilengen lımıtteri turǵyndarmen tıisti deńgeıde jumys júrgizýge múmkindik bermeıdi.
Osyǵan baılanysty, halyqaralyq praktıkany eskere otyryp, pılottyq joba sheńberinde basqarýdyń jańa uıymdyq-quqyqtyq nysany – "jergilikti ózin-ózi basqarý ákimshiligi"engiziletin bolady.
Ákimshiliktiń kadr quramyn qalyptastyrý jeke tártip boıynsha júzege asyrylatyn bolady. Bul personaldy basqarýdyń ıkemdi júıesin engizýge, sondaı-aq azamattardyń jaılylyǵyn qamtamasyz etý úshin qosymsha jumys túrlerin júzege asyrýǵa múmkindik beredi.
Kórsetiletin qyzmetter tizbesi, qyzmetkerlerdi jaldaý jáne eńbekaqy mólsherin aıqyndaý máseleleri Keńespen retteletin bolady.
Aýylda olardy usynatyn kásipkerler bolmaǵan jaǵdaıda aqyly qyzmet kórsetýge bolady. Pılottyq joba oń nátıje bergen jaǵdaıda jańa uıymdyq-quqyqtyq nysan búkil el boıynsha keńeıtiletin bolady.
Jergilikti mańyzy bar máselelerdi sapaly sheshý máslıhattar jumysynyń tıimdiligine de baılanysty. Osyǵan baılanysty olardyń róli kúsheıtiledi.
Máselen, 2022 jyldan bastap oblystar, respýblıkalyq mańyzy bar qalalar jáne astana máslıhattarynyń turaqty komıssııalary tóraǵalarynyń bosatylǵan eki laýazymy engiziledi.
Máslıhat hatshysynyń mártebesin arttyrý maqsatynda oǵan máslıhat sessııasy tóraǵasynyń ókilettigi beriletin bolady.
Anyqtama: tıisti zańǵa Memleket basshysy 30 maýsymda qol qoıdy, budan ári máslıhattardyń hatshylary «jergilikti memlekettik basqarý týraly jáne jergilikti ózin-ózi basqarý týraly» Zańdardyń jobalaryn ázirleý sheńberinde maslıhattardyń tóraǵalary bolyp qaıta atalatyn bolady.
Búgingi tańda tórtinshi deńgeıdegi bıýdjettiń uzaq merzimdi qarjylandyrylmaýy baıqalady. Menshikti kirister bıýdjettiń osy deńgeıindegi shyǵystardyń tek 13,4% - in jabady.
Osyǵan baılanysty, 2022 jyldan bastap aýyl deńgeıine salyqtar men tólemderdiń qosymsha tórt túrin berý kózdelgen: biryńǵaı jer salyǵy; jer ýchaskelerin paıdalanǵany úshin tólem, olardy satýdan túsetin túsimder jáne olardy jaldaý quqyǵyn satqany úshin tólem.
2023 jyly taǵy da birqatar salyqtar men tólemderdi berý josparlanyp otyr. Atap aıtqanda, shaǵyn jáne orta bıznesten túsetin korporatıvtik tabys salyǵyn oblys, aýdan jáne aýyl arasynda bólý kózdeletin bolady.
Bıýdjettik baǵdarlamalardy irilendirý, esepter sanyn qysqartý, bıznes-proesterdi ońtaılandyrý jáne salyq salynatyn bazany keńeıtýdi yntalandyrý tetigin engizý jolymen bıýdjettiń tórtinshi deńgeıin qalyptastyrý jáne atqarý tártibin edáýir ońaılatý josparlanýda.
Fıskaldyq ortalyqsyzdandyrý boıynsha sharalar qabyldaý nátıjesinde 2025 jyly aýyldyq okrýgter bıýdjetiniń ózin-ózi qamtamasyz etýiniń 35% -ke deıin ósýi kútilýde.
«Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasy aıasynda halyqtyń ózekti máselelerin jedel sheshý maqsatynda qoǵam men memleket arasyndaǵy keri baılanysty arttyrý sharalary qarastyrylǵan.
Máselen, azamattar men máslıhat depýtattaryna jergilikti mańyzy bar máseleler jáne jalpy óńirdi damytý boıynsha petıııa jasaý quqyǵyn berý usynylady.
Ótken jyly pılottyq rejımde Nur-Sultan, Almaty, Shymkent qalalarynda jáne barlyq oblys ortalyqtarynda «halyqtyq qatysý bıýdjeti» quraly sátti engizildi, ol azamattardyń bıýdjet proesine keńeıtilgen qatysýyn kózdeıdi.
2,3 mlrd.teńge somasyna aýlalar men sport alańdaryn abattandyrý boıynsha 81 joba iske asyryldy.
Pılottyq jobanyń oń nátıjelerin eskere otyryp, «halyqtyq qatysý bıýdjeti» sheńberinde jobalardy qarjylandyrý kólemin 10 ese ulǵaıtý kózdelip otyr.
Sonymen qatar, jergilikti bıýdjetterdi bekitý proesine baqylaýdy kúsheıtý maqsatynda ınfraqurylymdyq jáne áleýmettik bastamalarǵa arnalǵan shyǵystar boıynsha onlaın-suraýlardy qoldanýdy qosa alǵanda, qoǵamdyq saraptamalardy engizý kózdeledi.
Bul sharalar halyqtyń naqty qajettilikterin eskerýge jáne azamattardyń jergilikti atqarýshy bılik organdaryna senim deńgeıin arttyrýǵa múmkindik beredi.
Búgingi tańda elimizdegi jergilikti ınfraqurylym nysandarynyń kóp bóligi, ıaǵnı joldar, sýmen jabdyqtaý, sý burý jáne elektrmen jabdyqtaý jelileri jergilikti atqarýshy organdardyń balansyna tıisti túrde qoıylmaǵan.
Bul ákimdikter atalǵan nysandarǵa aǵymdaǵy jáne kúrdeli jóndeý jumystaryn árdaıym jedel júrgize almaıtyndyǵyna alyp keledi. Óz kezeginde, bul azamattardyń áleýmettik ál-aýqatyna tikeleı áser etedi.
Osy máselelerdi jergilikti deńgeıde sheshý úshin Tujyrymdama jobasynda jergilikti bıýdjet shyǵystaryn utymdy bólýdi arttyrýǵa jáne kommýnaldyq menshik nysandaryn tıimdi paıdalanýǵa baǵyttalǵan sharalar kózdelgen.
Birinshi. Ońaılatylǵan tártippen tirkelmegen kommýnaldyq menshik nysandaryn (onyń ishinde ıesiz aktıvterdi) túgendeý jáne esepke qoıý.
Ekinshi. Aýyldyq okrýg ákimine «Keńes» - pen birlesip jergilikti ózin-ózi basqarýdyń kommýnaldyq menshigine berýge jatatyn múlik túrlerin aıqyndaý quqyǵyn berý.
Úshinshi. Aýyldyq eldi mekenderdegi áleýmettik obektilerdi jobalaýǵa arnalǵan shyǵystardy azaıtý úshin úlgilik jobalaý-smetalyq qujattama ázirlenetin bolady.
Azamattardyń memlekettik qyzmetter men áleýmettik ıgilikterge teń qol jetkizýin qamtamasyz etý maqsatynda eldiń ákimshilik-aýmaqtyq qurylysyn jetildirý jónindegi sharalar kózdeledi.
Osylaısha, qalyptasyp kele jatqan trendterdi eskere otyryp, jekelegen iri aýyldardyń (halqy 10 myń adamnan astam) jáne shaǵyn qalalardyń (halqy 10 myń adamnan kem) mártebesin qaıta qaraý máselesi ózekti bolyp otyr.
Osyǵan baılanysty, aýdandyq jáne aýyldyq deńgeılerde ákimshilik bólýdiń jańa standarttary ázirlenetin bolady.
Qalyptastyrylǵan standarttardyń negizinde ekonomıkalyq, áleýmettik jáne demografııalyq erekshelikterdi eskere otyryp, eldi mekenderdi biriktirý jáne irilendirý, qaıta baǵyndyrý jáne olardyń mártebesin ózgertý jóninde keshendi jumys júrgiziletin bolady.
Eldi mekenderdiń shekaralary men mártebesine qatysty barlyq ózgerister mindetti túrde jergilikti qoǵamdastyqpen kelisiletin bolady.
Aıtylǵan sharalardy sapaly iske asyrý 2025 jylǵa qaraı ýaqyt syn-qaterlerine jaýap beretin jáne "halyq únine qulaq asatyn memleket"tujyrymdamasyna sáıkes bizdiń azamattarymyzdyń múddelerin tolyqqandy iske asyrýǵa baǵyttalǵan jergilikti ózin-ózi basqarýdyń jańa modelin qalyptastyrýǵa múmkindik beredi.
«Adyrna» ulttyq portaly
