Jyl basynan beri Qazaqstanda ınternet-alaıaqtyqtyń 17 myńnan astam jaǵdaıy tirkeldi. Sońǵy bes jylda bul qylmys túrinen keltirilgen shyǵyn kólemi shamamen 55 mıllıard teńgeni qurap otyr. Bul málimetterdi Ishki ister mınıstrligi Kıberqylmysqa qarsy kúres departamentiniń basshysy Jandos Súıinbaı keltirdi.
Web-alaıaqtar qoldanatyn aldaý tásilderi qandaı? Alaıaqtardyń qurbany bolmas úshin ne isteý kerek? Qazaqstan bankteri klıentterin qorǵaý boıynsha jumys júrgizip jatyr ma? Bul suraqtarǵa Kartalyq bıznes pen qashyqtan qyzmet kórsetý arnalaryn qoldaý baǵytynyń bas bankıri Andreı Revenkov pen kıberqaýipsizdik, IT jáne baılanys salasynyń sarapshysy Evgenıı Pıtolın jaýap berdi.
Áńgimelesý tásilderi ózgerip jatyr
Sarapshylardyń aıtýynsha, sońǵy jyldary kıberalaıaqtyqtyń jańa tásilderi paıda bolǵan joq. Ádette, adamdardy aldaý telefon arqyly qońyraý shalý nemese uıaly baılanys jelisi men messendjerlerden kelgen SMS habarlamalary túrinde júzege asady.
«2024 jylǵy negizgi ózgeris - “Úlken soqqy” senarııiniń paıda bolýy. Alaıaqtar jeke nemese bank derekterine qol jetkizý úshin jalǵan paraqsha jasap, ózderin kompanııa basshysy, áleýetti qurbanynyń jumys isteıtin kompanııasynyń nemese seriktes uıymynyń ókili, tipti belgili saıasatker, bıznesmen nemese shoý-bıznes juldyzy retinde tanystyrady. Odan keıin ártúrli tergeý júrgizilip jatqandyǵyn nemese basqa da máseleler týyndaǵanyn jetkizedi. Jábirlenýshige tergeý barysynda kómek kórsetý usynylady, biraq bárin qatań qupııada ustaý kerektigi eskertiledi. Áńgime barysynda SMS kodty aıtý suralady. Bul birinshi kezekte messendjerlerge, eGov.KZ akkaýntyna, bank shottaryna jáne basqa da mańyzdy qyzmetterge kirý almaý máselesin týyndatady»,— deıdi Evgenıı Pıtolın.
ForteBank ókiliniń aıtýynsha, buryn alaıaqtar áldekimderdiń shottan qarajat sheship alý úshin operaııalar júrgizip jatqany jaıly jıi aıtqan. Al bıyl aldaý tásilderi anaǵurlym tapqyr jáne jabyq bola bastady.
«Alaıaqtar bank klıentin qyzmetkerdiń kásibı biliktiligin tekserý, mobıldi telefon nómiriniń jaramdylyq merzimin uzartý, tanys adamǵa konkýrsta daýys berý syndy áreketterdi jasaýǵa shaqyryp júr. Iaǵnı, qazir klıenttiń is-áreketi qarjymen tikeleı baılanysty emes jaǵdaılar jıilep ketti. Sonymen qatar alaıaqtar jıi paıdalanatyn basqa da mysaldar bar. Olar — dárigerge jazylý, dosyńyzǵa WhatsApp arqyly daýys berýge kómektesý, qońyraý shalý nemese eseptik jazbany kútpegen jerden qalpyna keltirý, WhatsApp beıne qońyraýlary. Keıde jeke kásipkerlerdi nemese shot derektemelerin jalǵa berý jaǵdaılary kezdesip jatady. Olardy alaıaqtar zańsyz maqsatta paıdalanady»,—dep atap ótti Andreı Revenkov.
Mamannyń aıtýynsha, qandaı senarıı bolsa da basty ádis – áleýmettik ınjenerııa bolyp qala barady. Iaǵnı, aldymen adam zerttelip, sodan keıin «hakerleý» júrgiziledi. Muny arnaıy daıyndyqtan ótken adamdar júzege asyrady. Alaıaqtar psıhologııalyq daıyndyqqa ıe jáne jalpy mentalıtetti, sondaı-aq qazirgi tańda qurban bolyp otyrǵan jeke adamnyń erekshelikterin óte jaqsy biledi.
Alaıaqtarǵa qarsy turý joly bar ma?
Eki sarapshy da alaıaqtarǵa qarsy turýdyń negizgi quraly – bul adamnyń synı oılaýyn, qarjylyq saýattylyq pen qaýipsizdik týraly negizgi bilimin qalyptastyrý dep sanaıdy. Eger tulǵada qajet bilim bazasy bolsa, ol telefon arqyly ne aıtylatynyn jáne shottarynda ne bolyp jatqanyna analız júrgize alady. Sondaı-aq óz bankine qaıta qońyraý shalyp, máseleniń aq-qarasyn anyqtaıdy.
«Ekinshi shara – qarjy uıymdarynyń, baılanys operatorlarynyń, nesıelik tarıh bıýrolarynyń jáne quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerleriniń buzylǵan telefondar, bank rekvızıtteri, tutynýshy derekteri, nesıelik ótinimder týraly aqparat almasýda jedel árekettesýi»,—dep atap ótti bas bankır.
Onyń aıtýynsha, bankte klıentke tán ádettegi operaııalardy eskeretin jáne klıentke tán emes erekshe operaııalardy tekserýge jiberetin mamandandyrylǵan júıe engizilgen.
Kelesi kezekte osy operaııany taldaıtyn arnaıy daıyndalǵan qyzmetker klıentke qońyraý shalyp, onyń ne sebepti qomaqty somada aýdarym jasaǵanyn anyqtaıdy.
«Máselen, klıent jaqynda nesıe alyp, onyń barlyq somany buryn derekqorynda bolmaǵan shotta aýdarady. Bul jaǵdaıda tutynýshy páterdi jóndeýden ótkizip, jumysshylarǵa aqsha aýdaryp jatqanyn túsindiredi. Eger klıent Atyraýda, al aqsha alýshy Semeıde bolsa, bul — kúdikti jaǵdaı. Biz ony jeke sóılesý úshin bank bólimshesine shaqyramyz. Klıent fılıalǵa kelgen kezde úshinshi tulǵalardyń yqpalynda bolýy múmkin bolsa, onymen tájirıbeli qyzmetkerler jumystanady. Sońǵy oqıǵalardan mysal keltireıin. Jaqynda aýylsharýashylyq kásipornynyń basshysy arnaıy tehnıkany jalǵa alǵany úshin alaıaqtarǵa 8 mıllıon teńgege jýyq aqsha aýdarmaq boldy. Baqylaý qyzmetkerleriniń, keńse men qaýipsizdik qyzmetiniń belsendi qatysýynyń arqasynda jalaqy tóleýge arnalǵan aqshany alaıaqtardan saqtap qala aldyq»,—dep túsindirdi Andreı Revenkov.
ForteBank ókili jyl basynan beri bank tabysty kıberalaıaqtyq statıstıkasyn bes esege qysqarta alǵanyn atap ótti.
Nazarlaryńyzǵa alaıaqtardan qorǵanýǵa kómektesetin ForteBank usynǵan top-10 keńesti usynamyz.
1. Beıtanys siltemelerge ótpeńiz.
2. Beıtanys adamdardan kelgen beıneqońyraýlarǵa jaýap bermeńiz.
3. Jeke derekterdi qamtıtyn mańyzdy aqparatty messendjerlerde saqtamańyz.
4. Eger SMS habarlama arqyly kelgen kodtyń máni túsiniksiz bolsa, ony eshkimge jibermeńiz.
5. Sizden birdeńeni tezirek, shuǵyl túrde jasaýdy surasa, kerisinshe, toqtap, mán-jaıdy muqııat súzgiden ótkizińiz.
6. Eger sizge túsiniksiz jaǵdaı bolsa, tutqany qoıyńyz. Bank nemese sizben baılanysqysy kelgen basqa uıym ózdri qaıta qońyraý shalýlary qajet.
7. Eger alaıaqtar qońyraý shalyp jatqanyn túsinseńiz, áńgimeni jalǵastyrmańyz jáne ázildesýge tyryspańyz.
8. Kez kelgen bank operaııalaryn bilýi kerek.
9. Bankpen kelisimshart jasasqanda, ony muqııat oqyp shyǵyńyz. Jeke derekterdi, karta rekvızıtterin berý nemese jeke kásipkerlikti jalǵa berý syndy áreketterge tyıym salynǵan.
10. Alaıaqtar týystaryńyz ben jaqyndaryńyzǵa shuǵyl túrde aqsha kerek dep habarlasyp jatady. Bireýge kómektespes buryn, onymen baılanysyp, shyn máninde kómek qajet pe, joq pa, anyqtap alyńyz.
Bul keńester sizdiń jeke derekterińiz ben qarjylyq qaýipsizdigińizdi saqtaýǵa kómektesedi.
