قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2020 جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» اتتى جولداۋى شەڭبەرىندە بەرىلگەن تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا ازىرلەندى.
تۇجىرىمداما جوباسى الدىڭعى جىلدارى ىسكە اسىرىلعان جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى دامىتۋ جونىندەگى رەفورمالاردىڭ قيسىندى جالعاسى بولىپ تابىلادى. تۇجىرىمدامامەن ۇسىنىلاتىن شارالار ەل وڭىرلەرىنىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق مىندەتتەرىنە سايكەس كەلەدى، سونداي-اق تۇرعىندار مەن تۇتاستاي مەملەكەتتىڭ مۇددەلەرىنە جاۋاپ بەرەدى.
جوبا شەڭبەرىندە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جۇيەسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋگە جانە تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان جاڭا تاسىلدەر قالىپتاستىرىلدى.
جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ جاڭا مودەلى بەس ءتۇيىندى قاعيدات نەگىزىندە قالىپتاستىرىلاتىن بولادى.
ءبىرىنشى. ازاماتتاردىڭ شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىنە قاتىسۋى.
ەكىنشى. جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىن سايلاۋ.
ءۇشىنشى. ۇيىمداستىرۋشىلىق، ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق ماسەلەلەردى شەشۋدەگى جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ دەربەستىگى.
ءتورتىنشى. مەملەكەتتىك ورگاندار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ قىزمەتىنىڭ ناقتى فۋنكتسيونالدىق شەكارالارى.
بەسىنشى. جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ تۇرعىندار الدىنداعى اشىقتىعى مەن ەسەپتىلىگى.
ازاماتتاردى مەملەكەتتىك باسقارۋ جانە شەشىمدەر قابىلداۋ پروتسەستەرىنە بەلسەندى تارتۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى جەرلەردە اكىمدەردى تىكەلەي سايلاۋدى ەنگىزۋ جونىندەگى شارالار كوزدەلگەن.
اعىمداعى جىلعى مامىردا قابىلدانعان زاڭدارعا سايكەس وسى جىلعى شىلدەدەن باستاپ اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ باستالدى.
ۇمىتكەرلەرگە قويىلاتىن نەگىزگى تالاپ - جاسى 25 جاستان تومەن ەمەس، سونداي-اق مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ وسى ساناتىنىڭ بىلىكتىلىك تالاپتارىنا سايكەس كەلۋى كەرەك.
كانديداتتاردى ۇسىنۋدىڭ ەكى نەگىزگى ءادىسى انىقتالدى – ساياسي پارتيالاردان جانە ءوزىن-ءوزى ۇسىنۋ تارتىبىمەن. وسى باعىت شەڭبەرىندەگى كەلەسى قادام 2024 جىلدان باستاپ اۋدان اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋىن ەنگىزۋ بولىپ تابىلادى.
تۇجىرىمداما جوباسىندا العاش رەت جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ينستيتۋتتارىن ناقتى ءبولۋ قاجەتتىگى كوزدەلگەن. بۇل ءۇشىن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ تۋرالى جاڭا زاڭ ازىرلەنەدى، وندا جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قۇرىلىمى، قالىپتاستىرۋ ءتارتىبى جانە وكىلەتتىكتەرى ايقىندالادى.
ودان ءارى ورتالىقسىزداندىرۋ جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ پارمەندى جۇيەسىن قۇرۋ ءۇشىن باسقارۋ دەڭگەيلەرى اراسىندا فۋنكتسيالار مەن وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ جانە ولاردىڭ قايتالانۋىن بولعىزباۋ جونىندەگى شارالار كوزدەلگەن.
بەرىلەتىن وكىلەتتىكتەر ولاردى ءتيىمدى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قاجەتتى رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى.
ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا جەرگىلىكتى ماڭىزى بار نەعۇرلىم ماڭىزدى ماسەلەلەر بويىنشا شەشىمدەر قابىلداۋعا تۇرعىنداردىڭ تىكەلەي قاتىسۋى كوزدەلەدى. اتاپ ايتقاندا، بۇل ەلدى مەكەندەردىڭ مارتەبەسىن، اتاۋىن جانە شەكاراسىن وزگەرتۋ، جەرگىلىكتى قوعامداستىقتىڭ باسىم مىندەتتەرىن ايقىنداۋ ماسەلەلەرى.
اۋىلدىق وكىلدى ورگان – "كەڭەس" قۇرىلادى. كەڭەسكە جەرگىلىكتى قوعامداستىقتى دامىتۋ جوسپارى مەن بيۋدجەتتى بەكىتۋ جانە ونىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ، اۋىلدىق دەڭگەيدە سالىق مولشەرلەمەلەرىنىڭ مولشەرىن رەتتەۋ، سونداي-اق اۋىلداردى اباتتاندىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وكىلەتتىكتەر بەرىلەتىن بولادى.
جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا اۋىلدىق وكرۋگتەر اكىمدەرى اپپاراتتارى قايتا ۇيىمداستىرىلادى.
بۇگىنگى تاڭدا اۋىلدىق وكرۋگ اكىمى اپپاراتىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە قويىلاتىن تالاپتار ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتكەرلەرىنە قويىلاتىن تالاپتارعا ۇقساس.
بۇدان باسقا، اكىمدى قوسا العاندا، 3-5 ادامنان تۇراتىن اپپاراتتاردىڭ شتات سانىنىڭ بەلگىلەنگەن ليميتتەرى تۇرعىندارمەن ءتيىستى دەڭگەيدە جۇمىس جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى.
وسىعان بايلانىستى، حالىقارالىق پراكتيكانى ەسكەرە وتىرىپ، پيلوتتىق جوبا شەڭبەرىندە باسقارۋدىڭ جاڭا ۇيىمدىق-قۇقىقتىق نىسانى – "جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ اكىمشىلىگى"ەنگىزىلەتىن بولادى.
اكىمشىلىكتىڭ كادر قۇرامىن قالىپتاستىرۋ جەكە ءتارتىپ بويىنشا جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى. بۇل پەرسونالدى باسقارۋدىڭ يكەمدى جۇيەسىن ەنگىزۋگە، سونداي-اق ازاماتتاردىڭ جايلىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قوسىمشا جۇمىس تۇرلەرىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر تىزبەسى، قىزمەتكەرلەردى جالداۋ جانە ەڭبەكاقى مولشەرىن ايقىنداۋ ماسەلەلەرى كەڭەسپەن رەتتەلەتىن بولادى.
اۋىلدا ولاردى ۇسىناتىن كاسىپكەرلەر بولماعان جاعدايدا اقىلى قىزمەت كورسەتۋگە بولادى. پيلوتتىق جوبا وڭ ناتيجە بەرگەن جاعدايدا جاڭا ۇيىمدىق-قۇقىقتىق نىسان بۇكىل ەل بويىنشا كەڭەيتىلەتىن بولادى.
جەرگىلىكتى ماڭىزى بار ماسەلەلەردى ساپالى شەشۋ ءماسليحاتتار جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىنە دە بايلانىستى. وسىعان بايلانىستى ولاردىڭ ءرولى كۇشەيتىلەدى.
ماسەلەن، 2022 جىلدان باستاپ وبلىستار، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار جانە استانا ءماسليحاتتارىنىڭ تۇراقتى كوميسسيالارى توراعالارىنىڭ بوساتىلعان ەكى لاۋازىمى ەنگىزىلەدى.
ءماسليحات حاتشىسىنىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا وعان ءماسليحات سەسسياسى توراعاسىنىڭ وكىلەتتىگى بەرىلەتىن بولادى.
انىقتاما: ءتيىستى زاڭعا مەملەكەت باسشىسى 30 ماۋسىمدا قول قويدى، بۇدان ءارى ءماسليحاتتاردىڭ حاتشىلارى «جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ تۋرالى جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ تۋرالى» زاڭداردىڭ جوبالارىن ازىرلەۋ شەڭبەرىندە ماسليحاتتاردىڭ توراعالارى بولىپ قايتا اتالاتىن بولادى.
بۇگىنگى تاڭدا ءتورتىنشى دەڭگەيدەگى بيۋدجەتتىڭ ۇزاق مەرزىمدى قارجىلاندىرىلماۋى بايقالادى. مەنشىكتى كىرىستەر بيۋدجەتتىڭ وسى دەڭگەيىندەگى شىعىستاردىڭ تەك 13,4% - ءىن جابادى.
وسىعان بايلانىستى، 2022 جىلدان باستاپ اۋىل دەڭگەيىنە سالىقتار مەن تولەمدەردىڭ قوسىمشا ءتورت ءتۇرىن بەرۋ كوزدەلگەن: بىرىڭعاي جەر سالىعى; جەر ۋچاسكەلەرىن پايدالانعانى ءۇشىن تولەم، ولاردى ساتۋدان تۇسەتىن تۇسىمدەر جانە ولاردى جالداۋ قۇقىعىن ساتقانى ءۇشىن تولەم.
2023 جىلى تاعى دا بىرقاتار سالىقتار مەن تولەمدەردى بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. اتاپ ايتقاندا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستەن تۇسەتىن كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعىن وبلىس، اۋدان جانە اۋىل اراسىندا ءبولۋ كوزدەلەتىن بولادى.
بيۋدجەتتىك باعدارلامالاردى ىرىلەندىرۋ، ەسەپتەر سانىن قىسقارتۋ، بيزنەس-پروتسەستەردى وڭتايلاندىرۋ جانە سالىق سالىناتىن بازانى كەڭەيتۋدى ىنتالاندىرۋ تەتىگىن ەنگىزۋ جولىمەن بيۋدجەتتىڭ ءتورتىنشى دەڭگەيىن قالىپتاستىرۋ جانە اتقارۋ ءتارتىبىن ەداۋىر وڭايلاتۋ جوسپارلانۋدا.
فيسكالدىق ورتالىقسىزداندىرۋ بويىنشا شارالار قابىلداۋ ناتيجەسىندە 2025 جىلى اۋىلدىق وكرۋگتەر بيۋدجەتىنىڭ ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتۋىنىڭ 35% -كە دەيىن ءوسۋى كۇتىلۋدە.
«حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى اياسىندا حالىقتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن جەدەل شەشۋ ماقساتىندا قوعام مەن مەملەكەت اراسىنداعى كەرى بايلانىستى ارتتىرۋ شارالارى قاراستىرىلعان.
ماسەلەن، ازاماتتار مەن ءماسليحات دەپۋتاتتارىنا جەرگىلىكتى ماڭىزى بار ماسەلەلەر جانە جالپى ءوڭىردى دامىتۋ بويىنشا پەتيتسيا جاساۋ قۇقىعىن بەرۋ ۇسىنىلادى.
وتكەن جىلى پيلوتتىق رەجيمدە نۇر-سۇلتان، الماتى، شىمكەنت قالالارىندا جانە بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا «حالىقتىق قاتىسۋ بيۋدجەتى» قۇرالى ءساتتى ەنگىزىلدى، ول ازاماتتاردىڭ بيۋدجەت پروتسەسىنە كەڭەيتىلگەن قاتىسۋىن كوزدەيدى.
2,3 ملرد.تەڭگە سوماسىنا اۋلالار مەن سپورت الاڭدارىن اباتتاندىرۋ بويىنشا 81 جوبا ىسكە اسىرىلدى.
پيلوتتىق جوبانىڭ وڭ ناتيجەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، «حالىقتىق قاتىسۋ بيۋدجەتى» شەڭبەرىندە جوبالاردى قارجىلاندىرۋ كولەمىن 10 ەسە ۇلعايتۋ كوزدەلىپ وتىر.
سونىمەن قاتار، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردى بەكىتۋ پروتسەسىنە باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ماقساتىندا ينفراقۇرىلىمدىق جانە الەۋمەتتىك باستامالارعا ارنالعان شىعىستار بويىنشا ونلاين-سۇراۋلاردى قولدانۋدى قوسا العاندا، قوعامدىق ساراپتامالاردى ەنگىزۋ كوزدەلەدى.
بۇل شارالار حالىقتىڭ ناقتى قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرۋگە جانە ازاماتتاردىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ورگاندارىنا سەنىم دەڭگەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدەگى جەرگىلىكتى ينفراقۇرىلىم نىساندارىنىڭ كوپ بولىگى، ياعني جولدار، سۋمەن جابدىقتاۋ، سۋ بۇرۋ جانە ەلەكترمەن جابدىقتاۋ جەلىلەرى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ بالانسىنا ءتيىستى تۇردە قويىلماعان.
بۇل اكىمدىكتەر اتالعان نىساندارعا اعىمداعى جانە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىن ءاردايىم جەدەل جۇرگىزە المايتىندىعىنا الىپ كەلەدى. ءوز كەزەگىندە، بۇل ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى.
وسى ماسەلەلەردى جەرگىلىكتى دەڭگەيدە شەشۋ ءۇشىن تۇجىرىمداما جوباسىندا جەرگىلىكتى بيۋدجەت شىعىستارىن ۇتىمدى ءبولۋدى ارتتىرۋعا جانە كوممۋنالدىق مەنشىك نىساندارىن ءتيىمدى پايدالانۋعا باعىتتالعان شارالار كوزدەلگەن.
ءبىرىنشى. وڭايلاتىلعان تارتىپپەن تىركەلمەگەن كوممۋنالدىق مەنشىك نىساندارىن (ونىڭ ىشىندە يەسىز اكتيۆتەردى) تۇگەندەۋ جانە ەسەپكە قويۋ.
ەكىنشى. اۋىلدىق وكرۋگ اكىمىنە «كەڭەس» - پەن بىرلەسىپ جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ كوممۋنالدىق مەنشىگىنە بەرۋگە جاتاتىن مۇلىك تۇرلەرىن ايقىنداۋ قۇقىعىن بەرۋ.
ءۇشىنشى. اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردەگى الەۋمەتتىك وبەكتىلەردى جوبالاۋعا ارنالعان شىعىستاردى ازايتۋ ءۇشىن ۇلگىلىك جوبالاۋ-سمەتالىق قۇجاتتاما ازىرلەنەتىن بولادى.
ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتەر مەن الەۋمەتتىك يگىلىكتەرگە تەڭ قول جەتكىزۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ەلدىڭ اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىسىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى شارالار كوزدەلەدى.
وسىلايشا، قالىپتاسىپ كەلە جاتقان ترەندتەردى ەسكەرە وتىرىپ، جەكەلەگەن ءىرى اۋىلداردىڭ (حالقى 10 مىڭ ادامنان استام) جانە شاعىن قالالاردىڭ (حالقى 10 مىڭ ادامنان كەم) مارتەبەسىن قايتا قاراۋ ماسەلەسى وزەكتى بولىپ وتىر.
وسىعان بايلانىستى، اۋداندىق جانە اۋىلدىق دەڭگەيلەردە اكىمشىلىك ءبولۋدىڭ جاڭا ستاندارتتارى ازىرلەنەتىن بولادى.
قالىپتاستىرىلعان ستاندارتتاردىڭ نەگىزىندە ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە دەموگرافيالىق ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ، ەلدى مەكەندەردى بىرىكتىرۋ جانە ىرىلەندىرۋ، قايتا باعىندىرۋ جانە ولاردىڭ مارتەبەسىن وزگەرتۋ جونىندە كەشەندى جۇمىس جۇرگىزىلەتىن بولادى.
ەلدى مەكەندەردىڭ شەكارالارى مەن مارتەبەسىنە قاتىستى بارلىق وزگەرىستەر مىندەتتى تۇردە جەرگىلىكتى قوعامداستىقپەن كەلىسىلەتىن بولادى.
ايتىلعان شارالاردى ساپالى ىسكە اسىرۋ 2025 جىلعا قاراي ۋاقىت سىن-قاتەرلەرىنە جاۋاپ بەرەتىن جانە "حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت"تۇجىرىمداماسىنا سايكەس ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ مۇددەلەرىن تولىققاندى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ جاڭا مودەلىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
