Japonııa Taıvandy Qytaıdyń yqtımal shabýylynan qorǵaýda Amerıkamen birge jumys isteıtinin málimdedi jáne mundaı shabýyldy óz terrıtorııasyna shabýyl jasaýǵa ákelýi múmkin «ekzıstenıaldy qaýip» dep sanaıdy.
Premer-mınıstrdiń orynbasary Taro Asonyń málimdemesi Tokıonyń Pekınge degen kózqarasynyń ózgergendigin kórsetedi. «Eger Taıvanda tótenshe jaǵdaı oryn alsa, bul Japonııanyń ómir súrýine qaýip tóndirýi múmkin desek, artyq aıtqandyq emes», - dedi ol. «Bul jaǵdaıda Japonııa men AQSh Taıvandy qorǵaý úshin birlesip jumys isteýge májbúr bolady». Jáne ol: «Biz baısaldy oılanýymyz kerek, óıtkeni bizdiń Okınava prefektýrasyndaǵy araldar Taıvannan keıingi bolýy múmkin», - dep qosty.
Taıvandy óziniń terrıtorııasy dep sanaıtyn Beıjińnen jaýap keldi. Ótken aptada prezıdent Sı aralmen «qaıta qosylýdy» aıaqtaýǵa ýáde berdi.
Qytaı Syrtqy ister mınıstrliginiń ókili Chjao Lızıan Asonyń málimdemelerin «túbegeıli qate jáne qaýipti» dep atap, Japonııaǵa qatań dıplomatııalyq narazylyq keldi dep málimdedi. Ol Japonııa óziniń «Qytaıǵa qarsy sansyz qylmystarynan» eshqashan tarıhtan sabaq almaǵanyn atap ótti.
Chjao qosty: «Qytaı mundaı shabýyldarǵa úzildi-kesildi qarsylyq bildiredi jáne oǵan qatty qarsy. Qytaı búginde burynǵy Qytaı emes. Biz Taıvan máselesine eshkimniń aralasýyna jol bermeımiz. Qytaı halqynyń myqty sheshimin, temirdeı erik-jigerin, qýatyn jáne ulttyq egemendikti qoldaý qabilettiligin eshkim baǵalaı almaıdy».
Japonııa ondaǵan jyldar boıy Beıjińmen qarsylasýdan aýlaq boldy, biraq qazir onyń konservatıvti úkimeti Qytaıdyń talapshyldyǵyna barǵan saıyn jaýap berip, soǵystan keıingi paıfıstik konstıtýııasynyń shekaralaryn kúsheıtip jatyr. Aso - Qytaıdyń Taıvanǵa degen nıetterine alańdaýshylyq bildirgen jáne QHR-nyń araldy kúshpen «biriktirý» kez-kelgen áreketine qarsy turýǵa bel býǵan japondyq kóshbasshylar qataryndaǵy eń sońǵy adam. Taıvan - damyp kele jatqan demokratııa jáne Qytaıdyń ultshyl kúshteri 1949 jyly kommýnısterden jeńilip, qashyp ketkennen beri ózin-ózi basqaryp keledi.
Amerıka Qurama Shtattarynyń Taıvanmen qaýipsizdik sharty bar, biraq dıplomatııalyq turǵydan ol aıaqtalmaǵan bolyp qalady. Pakt AQSh Taıvanǵa shabýyl jasalsa, ony qorǵaıdy degen kepildik bermeıdi, biraq is júzinde ol qorǵaıdy dep senedi. Ulybrıtanııa da qytaı ekspansıonızmine alańdaýly, al keshe Ulybrıtanııanyń jańa áýe kemesi - Elızaveta patshaıymmen Úndi-Tynyq muhıtyna «yqpal etý» úshin Sýe kanaly arqyly ótti.
Sheteldik úkimetterdiń kópshiligi, sonyń ishinde Japonııa Taıvandy Qytaıdyń egemendi bóligi retinde tanıdy. Alaıda, Batys úkimetteri «bir Qytaı» saıasaty boıynsha qaıta birigý kúsh qoldanbaı ótýi kerek dep talap etedi, al Pekın buǵan kepildik berýden bas tartty.
Ótken aptada Qytaı Kommýnıstik partııasynyń júz jyldyǵynda sóılegen sózinde Tóraǵa Sı zınpın: «Biz sheshimdi áreket etip, «táýelsiz Taıvanǵa»jetý jolyndaǵy barlyq áreketterdi joqqa shyǵaryp, ulttyq jańǵyrýdyń jarqyn bolashaǵy úshin birlesip jumys isteýimiz kerek» dedi.
Buǵan deıin Japonııanyń bıleýshi lıberaldy-demokratııalyq partııasynyń yqpaldy saıasatkerleri Qytaımen ózara árekettesip otyrdy. Alaıda sońǵy jyldary olar Beıjińniń qazirgi Japonııa basqaryp otyrǵan shalǵaıdaǵy Senkaký araldaryna degen talaptaryna ashýlanǵan konservatıvti suńqarlardyń kóleńkesinde qaldy.
Qytaıdyń jaǵalaý kúzeti kemeleri men áskerı avıaııasy jyl saıyn Beıjiń Dıaoıý dep ataıtyn Senkaký arhıpelagyna jaqyndaıdy. Birneshe jyldan beri Japonııa Qytaıdyń qaýip-qaterine qarsy turý úshin óziniń áskerı kúshterin Okınava araldaryna ornalastyryp keledi.
Naýryzda AQSh pen Japonııanyń qorǵanys mınıstrleri Tokıoda osyndaı joǵary deńgeıdegi birinshi kelisim - Taıvanǵa qatysty janjal týyndaǵan jaǵdaıda «tyǵyz jumys isteýge» kelisti. Ótken aıda Japonııa qorǵanys mınıstriniń orynbasary Iasýhıde Nakaıama «bir Qytaı» saıasatyna kúmán keltirip, Japonııa men Amerıkanyń Taıvandy «qorǵaýy» kerektigin basa aıtty.
Amerıkanyń Japonııaǵa salǵan soǵystan keıingi konstıtýııasy eldiń soǵysýyna tyıym salady. Ózin-ózi qorǵaý kúshteri dep atalatyn qorqynyshty kúsh bolǵanymen, biraq olardyń resmı róli tek Japonııa araldaryn qorǵaýmen ǵana shekteledi. Asonyń «ekzıstenıaldy qaýip» sózi 2015 jyly Japonııanyń basqa elge qarýly shabýylǵa, eger onyń ómirine qaýip tóndirse, oǵan jaýap qaıtarýyna múmkindik beretin zańnyń ózgerýine silteme jasaıdy.
"Adyrna" ulttyq portaly
