جاپونيا تايۆاندى قىتايدىڭ ىقتيمال شابۋىلىنان قورعاۋدا امەريكامەن بىرگە جۇمىس ىستەيتىنىن مالىمدەدى جانە مۇنداي شابۋىلدى ءوز تەرريتورياسىنا شابۋىل جاساۋعا اكەلۋى مۇمكىن «ەكزيستەنتسيالدى قاۋىپ» دەپ سانايدى.
پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى تارو اسونىڭ مالىمدەمەسى توكيونىڭ پەكينگە دەگەن كوزقاراسىنىڭ وزگەرگەندىگىن كورسەتەدى. «ەگەر تايۆاندا توتەنشە جاعداي ورىن السا، بۇل جاپونيانىڭ ءومىر سۇرۋىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس»، - دەدى ول. «بۇل جاعدايدا جاپونيا مەن اقش تايۆاندى قورعاۋ ءۇشىن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولادى». جانە ول: «ءبىز بايسالدى ويلانۋىمىز كەرەك، ويتكەنى ءبىزدىڭ وكيناۆا پرەفەكتۋراسىنداعى ارالدار تايۆاننان كەيىنگى بولۋى مۇمكىن»، - دەپ قوستى.
تايۆاندى ءوزىنىڭ تەرريتورياسى دەپ سانايتىن بەيجىڭنەن جاۋاپ كەلدى. وتكەن اپتادا پرەزيدەنت سي ارالمەن «قايتا قوسىلۋدى» اياقتاۋعا ۋادە بەردى.
قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلى چجاو ليتسزيان اسونىڭ مالىمدەمەلەرىن «تۇبەگەيلى قاتە جانە قاۋىپتى» دەپ اتاپ، جاپونياعا قاتاڭ ديپلوماتيالىق نارازىلىق كەلدى دەپ مالىمدەدى. ول جاپونيا ءوزىنىڭ «قىتايعا قارسى سانسىز قىلمىستارىنان» ەشقاشان تاريحتان ساباق الماعانىن اتاپ ءوتتى.
چجاو قوستى: «قىتاي مۇنداي شابۋىلدارعا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق بىلدىرەدى جانە وعان قاتتى قارسى. قىتاي بۇگىندە بۇرىنعى قىتاي ەمەس. ءبىز تايۆان ماسەلەسىنە ەشكىمنىڭ ارالاسۋىنا جول بەرمەيمىز. قىتاي حالقىنىڭ مىقتى شەشىمىن، تەمىردەي ەرىك-جىگەرىن، قۋاتىن جانە ۇلتتىق ەگەمەندىكتى قولداۋ قابىلەتتىلىگىن ەشكىم باعالاي المايدى».
جاپونيا ونداعان جىلدار بويى بەيجىڭمەن قارسىلاسۋدان اۋلاق بولدى، بىراق قازىر ونىڭ كونسەرۆاتيۆتى ۇكىمەتى قىتايدىڭ تالاپشىلدىعىنا بارعان سايىن جاۋاپ بەرىپ، سوعىستان كەيىنگى پاتسيفيستىك كونستيتۋتسياسىنىڭ شەكارالارىن كۇشەيتىپ جاتىر. اسو - قىتايدىڭ تايۆانعا دەگەن نيەتتەرىنە الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن جانە قحر-نىڭ ارالدى كۇشپەن «بىرىكتىرۋ» كەز-كەلگەن ارەكەتىنە قارسى تۇرۋعا بەل بۋعان جاپوندىق كوشباسشىلار قاتارىنداعى ەڭ سوڭعى ادام. تايۆان - دامىپ كەلە جاتقان دەموكراتيا جانە قىتايدىڭ ۇلتشىل كۇشتەرى 1949 جىلى كوممۋنيستەردەن جەڭىلىپ، قاشىپ كەتكەننەن بەرى ءوزىن-ءوزى باسقارىپ كەلەدى.
امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ تايۆانمەن قاۋىپسىزدىك شارتى بار، بىراق ديپلوماتيالىق تۇرعىدان ول اياقتالماعان بولىپ قالادى. پاكت اقش تايۆانعا شابۋىل جاسالسا، ونى قورعايدى دەگەن كەپىلدىك بەرمەيدى، بىراق ءىس جۇزىندە ول قورعايدى دەپ سەنەدى. ۇلىبريتانيا دا قىتاي ەكسپانسيونيزمىنە الاڭداۋلى، ال كەشە ۇلىبريتانيانىڭ جاڭا اۋە كەمەسى - ەليزاۆەتا پاتشايىممەن ءۇندى-تىنىق مۇحيتىنا «ىقپال ەتۋ» ءۇشىن سۋەتس كانالى ارقىلى ءوتتى.
شەتەلدىك ۇكىمەتتەردىڭ كوپشىلىگى، سونىڭ ىشىندە جاپونيا تايۆاندى قىتايدىڭ ەگەمەندى بولىگى رەتىندە تانيدى. الايدا، باتىس ۇكىمەتتەرى «ءبىر قىتاي» ساياساتى بويىنشا قايتا بىرىگۋ كۇش قولدانباي ءوتۋى كەرەك دەپ تالاپ ەتەدى، ال پەكين بۇعان كەپىلدىك بەرۋدەن باس تارتتى.
وتكەن اپتادا قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ءجۇز جىلدىعىندا سويلەگەن سوزىندە توراعا سي تسزينپين: «ءبىز شەشىمدى ارەكەت ەتىپ، «تاۋەلسىز تايۆانعا»جەتۋ جولىنداعى بارلىق ارەكەتتەردى جوققا شىعارىپ، ۇلتتىق جاڭعىرۋدىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك» دەدى.
بۇعان دەيىن جاپونيانىڭ بيلەۋشى ليبەرالدى-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ ىقپالدى ساياساتكەرلەرى قىتايمەن ءوزارا ارەكەتتەسىپ وتىردى. الايدا سوڭعى جىلدارى ولار بەيجىڭنىڭ قازىرگى جاپونيا باسقارىپ وتىرعان شالعايداعى سەنكاكۋ ارالدارىنا دەگەن تالاپتارىنا اشۋلانعان كونسەرۆاتيۆتى سۇڭقارلاردىڭ كولەڭكەسىندە قالدى.
قىتايدىڭ جاعالاۋ كۇزەتى كەمەلەرى مەن اسكەري اۆياتسياسى جىل سايىن بەيجىڭ دياويۋ دەپ اتايتىن سەنكاكۋ ارحيپەلاگىنا جاقىندايدى. بىرنەشە جىلدان بەرى جاپونيا قىتايدىڭ قاۋىپ-قاتەرىنە قارسى تۇرۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ اسكەري كۇشتەرىن وكيناۆا ارالدارىنا ورنالاستىرىپ كەلەدى.
ناۋرىزدا اقش پەن جاپونيانىڭ قورعانىس مينيسترلەرى توكيودا وسىنداي جوعارى دەڭگەيدەگى ءبىرىنشى كەلىسىم - تايۆانعا قاتىستى جانجال تۋىنداعان جاعدايدا «تىعىز جۇمىس ىستەۋگە» كەلىستى. وتكەن ايدا جاپونيا قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ياسۋحيدە ناكاياما «ءبىر قىتاي» ساياساتىنا كۇمان كەلتىرىپ، جاپونيا مەن امەريكانىڭ تايۆاندى «قورعاۋى» كەرەكتىگىن باسا ايتتى.
امەريكانىڭ جاپونياعا سالعان سوعىستان كەيىنگى كونستيتۋتسياسى ەلدىڭ سوعىسۋىنا تىيىم سالادى. ءوزىن-ءوزى قورعاۋ كۇشتەرى دەپ اتالاتىن قورقىنىشتى كۇش بولعانىمەن، بىراق ولاردىڭ رەسمي ءرولى تەك جاپونيا ارالدارىن قورعاۋمەن عانا شەكتەلەدى. اسونىڭ «ەكزيستەنتسيالدى قاۋىپ» ءسوزى 2015 جىلى جاپونيانىڭ باسقا ەلگە قارۋلى شابۋىلعا، ەگەر ونىڭ ومىرىنە قاۋىپ توندىرسە، وعان جاۋاپ قايتارۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن زاڭنىڭ وزگەرۋىنە سىلتەمە جاسايدى.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
