Qazaqstannyŋ tarihy men mädenietı köp ǧasyrlar boiy islam dınımen bailanysa damyp keledı. İslam dını qazaq halqynyŋ özındık ruhaniiaty men mädenietınıŋ qalyptasuyndaǧy negızgı qainarlardyŋ bırı bolyp tabylady. Qazaq halqynyŋ arǧy tegı bolyp esepteletın köne türkıler islamnyŋ qalyptasuy men köptegen jetıstıkterıne öz ülesterın qosty.
İslam dını adamzat tarihy men örkenietıne airyqşa üles qosqany mälım. Būl dınnıŋ qanaty jaiylǧan jerlerınde ärdaiym ǧylym men bılım damyp, adamzat adamgarşılık pen parasattyŋ şyŋyn tu etken, qūlazyǧan dalany susyndatyp, bükıl tırşılık iesıne män bergen. Qazaq ta özındık tılı, tereŋ tamyrly tarihy, ruhani quat alar qūndylyqtary bar tektı halyq
Jalpy menıŋ oiymşa dın bar jerde bereke, senım yntymaq beibıtşılık bırlestık, barşasyn atap aitqanda adam boiynan adamgerşılık qasiet tabylady dep oilaimyn. Nege? Öitkenı sary uaiymnan, qara öaiǧydan adamdy saqtap qalatyn närseol erteŋgı künge senım. Iаǧni dını bar adam tıregı bar adam dep aitsaq dūrys bolar. Jalpy endı dın bar jerde barşa jaqsylyq bar dep jatyrmyz. Endı bız dındı odan ärmen qalai keŋınen jaia alamyz?
Közıŋdı aş, oian qazaq, köter basty,
Ötkızbei qaraŋǧyda beker jasty.
Jer kettı, dın naşarlap, hal aram bop,
Qaraǧym, endı jatu jaramas-ty.
(M.Dulatov, «Oian, qazaq»),– dep ata babalarymyz osy mäselenı aldyn ala bılıp äreket jasaǧan. Jäne osy ūly ıstı bız jalǧastyruymyz qajet.
Toi dep şaşyldy, as dep şaşyldy, ar, bılım dep däulet şaşarǧa qai qazaqtyŋ qairaty jetedı?! Dep tereŋ oi tastap bılımdı dındı jaiuǧa jany qazaq balasyn namysyn odan saiyn köterıp jıgerlendırdı. Sonyŋ yqpalyma qazırgı taŋda köptegen dıni oqu oryndary onymen qosa äsem meşıtter boi köterıp kele jatyr.
Atap aitar bolsam. Qazırgı taŋda elımızde dıni bılım aluǧa jan-jaqty mümkındık qarastyrylǧan. Oqyp, bılımnıŋ mol mūrasyna kenelem degen janǧa qai salada da mamandar daiarlaityn oqu oryndary jetkılıktı.
Elımızde alty joǧary oqu ornynyŋ arnaiy kafedralarynda dıntanuşy mamandar daiarlanady. Olarǧa dınder tarihy men teoriiasy, memlekettık-dıni qatynastar, jaŋa dıni qozǧalystar men dıni ahual mäselelerı jan-jaqty oqytylady.
Täuelsızdıgımızben bırge jandanǧan dıntanu ǧylymynyŋ özındık erekşelıkterı, ozyq täjıribesımen qatar qoǧamdaǧy özektı mäselelerı de aiqyndala tüstı.
Tıptı, elımızdegı dästürlı dınder jönınde maǧlūmattar, olardyŋ paida boluy, damuy turaly aqparattar jalpyǧa bırdei bılım beretın orta mektepten bastap, barlyq bılım beru mekemelerınde qoǧamdyq pänder aiasynda oqytylyp keledı. Sonymen qatar, «Dıntanu» pänı taŋdau kursy retınde elımızdıŋ barlyq joǧary oqu oryndarynyŋ baǧdarlamalaryna engızılgen.
Elımızde «Dıntanu», «Teologiia» jäne «İslamtanu» mamandyǧyna memleket tarapynan grant bölınıp, oqytu üderısı jolǧa qoiylǧan. Mäselen bır ǧana Nūr-Mübarak Egipet islam mädenietı universitetı – joǧary bılımdı imamdar, islamtanu, dıntanu, teologiia, ekı şet tılı (arab-aǧylşyn, aǧylşyn-arab tılderı) mamandaryn daiyndaityn bıregei joǧary oqu orny. Orta eseppen alǧanda, 2018-2019 oqu jylynda elımızde 367 dın mamany bıtırgen, onyŋ ışınde dıntanuşy – 172, islamtanuşy – 179, teolog – 16.
İslamtanu mamandyǧy – qoǧam tynyştyǧy. Ǧalymdarymyz, dınnen habary bar jandar köbeigen saiyn el ışınde nasihat tereŋdeitını sözsız. Bılımdıler qatary artqan saiyn elımızde beleŋ alǧan destruktivtı dıni aǧymdardyŋ keleŋsız äreketterı de joiyla bastaidy. Osylaişa jaqsylyq saltanat qūrady. Tıptı jat aǧymnyŋ jetegınde ketkender de aqiqatqa moiyn būrary sözsız.
Nūrdäulet AMANKELDI,
äl-Farabi atyndaǧy QazŪU-dyŋ
3-kurs studentı
