Qazirgi tańda ǵylym men tehnologııalardyń qarqyndy damýy aqparattyq jáne medıakeńistiktiń qurylymdaryn kúrdeli oıyndar alańyna aınaldyrdy. Nátıjesinde kez kelgen qoǵamdyq pikirdiń qalyptasýyna búginde ǵalamtordy paıdalanatyn mıllıondaǵan adamdardyń belsendiligi yqpal etip keledi. Ókinishke oraı mundaı belsendilerdiń arasynda ekstremıstik jáne terrorıstik uıymdardan quralǵan destrýktıvti kúshter osy keńistiktiń barlyq múmkindikterin óz qyzmetinde ońtaıly paıdalanyp otyr. Aqparat almasýdyń ár túrli zamanaýı tetikterin sheber qoldanatyn destrýktıvti aǵym ıdeologtary oqý, hat almasý, beıne jáne aýdıo materıaldar arqyly radıkaldy kózqarastardy taratýda. Mazmuny jáne ishki máni birdeı materıaldar san-alýan joldarmen, ár qıly formada ǵalamtor paıdalanýshylardyń sanasyna quıylyp keledi.
Dinniń adam sanasyna yqpal etýdegi áleýeti joǵary. Osyǵan oraı teris pıǵyldy halyqaralyq uıymdardyń medıa-stýdııalary jáne basqa da aqparattyq nasıhat quraldary ártúrli qarjylyq kózder arqyly molynan qarjylandyrylyp otyr. Az ýaqyt aralyǵynda destrýktıvti ıdeıalardy taratý arqyly turaqty birtutas memleketti soǵys alańyna aınaldyryp, eldi ydyratyp jiberýge bolatynyn Lıvııa, Sırııa, Irak jáne Iemen elderiniń taǵdyrynan aıqyn kórýge bolady.
Destrýktıvti jáne ekstremıstik toptar tarapynan júrgizilip otyrǵan keń kólemdi nasıhat jumystarynyń maqsaty ortaq – árbir shańyraqta óshpendilik pen alaýyzdyq otyn tutatý jáne qoǵamdaǵy aýyzbirshilikti joıý, sol arqyly memlekettiń ulttyq qaýipsizdigi men qorǵanys qabiletine nuqsan keltirip, eldiń konstıtýııalyq qurylysy men aýmaǵynyń tutastyǵyn buzý.
Búgingi kúnde statıstıkalyq málimetter boıynsha dinge qyzyǵýshylyq bildirgen azamattardyń 73% qajetti maǵlumattardy ǵalamtor jelisinen izdeıtinin «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy terrorızm jáne ekstremızm máselelerin zertteý ortalyǵy» qoǵamdyq qory habarlady. Bul kórsetkish elimizdegi jastardyń basym bóligi dinı saýatyn eń aldymen ǵalamtorda ashatynyn kórsetedi.Iaǵnı qazirgi ǵalamtor saıttary, vıdeohostıngter, áleýmettik paraqshalar, blog-platformalar jáne basqa da baılanystyrýshy mass-medıa quraldary álemde jańa múmkindiktermen qatar, jańa qaýipterdiń týyndaýyna septigin tıgizýde.
Destrýktıvti dinı aǵymdar barlyq tarıhı kezeńderde qoǵamdy ydyratýshy qural retinde óz belsendiligin joǵaltpaǵan.Saıası múddeler men qarjyny maqsat etken dinı aǵymdar búginde tehnologııanyń jetistikteri arqyly prozelıtıstik áreketterin jahandyq deńgeıde júzege asyrýǵa qol jetkizdi.Solardyń ishinde salafızm ıdeologııasyna negizdelgen Qazaqstanda tyıym salynǵan «IGIL», «al-Kaıda» sekildi halyqaralyq ekstremıstik uıymdar qajetti qarjylyq jáne adam resýrstarymen jabdyqtalǵan, transulttyq deńgeıde qanatyn keń jaıǵan derbes júıege aınalyp otyr. Jahandaný kezeńinde ǵalamtor jáne áleýmettik jelilerdi belsendi paıdalanyp, dúnıeniń ár jerinde turaqtylyqtyń buzylýyna árekettengen mundaı toptar din atyn búrkenip, ózderin sharıǵattyń zańdaryna negizdelgen memleket qurýshy kúshter retinde jarnamalaýda.
Kez kelgen teris pıǵyldy dinı top kózdegenine tez jetý úshin ári qataryn jańa adepttermen tolyqtyrý úshin óziniń shynaıy maqsatyn jasyrýǵa jáne zulymdyqtaryn aqtaýǵa tyrysatyny belgili. Osyǵan oraı destrýktıvti aǵym ókilderi óz ýaǵyzdarynda burmalanǵan ár túrli dinı dáıeksózderdi keltire otyryp, ózderiniń jolyn ádil ári aqıqat etip kórsetkisi keledi. Alaıda beıbitshilik pen baýyrmaldylyqqa úndeıtin shynaıy dinı senimde adamdarǵa zulymdyq pen ádiletsizdik tanytýǵa, naqaqtan jan ıesin óltirýge jol berilmeıdi. Bul qaǵıdattar kıeli kitaptarda taıǵa tańba basqandaı jazylǵan.
Radıkaldy dinı uıymdardyń ıdeologııasyn shynaıy dinı senimmen baılanystyrýǵa bolmaıtynyn mynadaı aıyrmashylyqtardan kórýge bolady:
- destrýktıvti aǵymdar ymyraǵa kelmeıdi jáne ózge din ókilderimen ózara kelisim ornatý máselesin joqqa shyǵarady;
- destrýktıvti top ıdeologtary adamdar arasynda ornyqqan baýyrlastyq, dostyq, týystyq jáne otbasylyq qatynastardy buzýǵa úndeıdi;
- radıkaldy top músheleri maqsattaryna jetý úshin dinde tyıym salynǵan áreketterdi jasaýdan taıynbaıdy, tipti kóptegen beıkúná adamdar men emıssarlardy, sonyń ishinde BAQ ókilderi men elshilerdi jazyqsyz óltirýde;
- radıkaldy aǵymdar saıası jáne qarjylyq múddeler úshin memlekettiń turaqtylyǵy men tutastyǵyn buzýǵa, jergilikti halyqqa zańsyz óz ústemdigi men bıligin júrgizýge árekettenedi;
- dinı zańnamalarda bekitilgen normalardy saqtamaı óz nápsilerine erip, qylmystyq jazany júzege asyrady.
Destrýktıvti uıymdar júrgizip jatqan qyzmet shynaıy dinniń qaǵıdalary men ustanymdaryna tolyǵymen qaıshy keledi. Sondyqtan mundaı uıymdardyń áreketteri dinge, dindarlar qaýymyna jáne jalpy adamzatqa qarsy júrgizilip jatqan qylmys retinde baǵalanady.
Destrýktıvti dinı aǵymdar óz qataryn meılinshe kóp adammen tolyqtyrýǵa asyǵady. Sol úshin mundaı uıymdardyń ókilderi arbaý jumystarynda ótirik aıtý, málimetti burmalap jetkizý, arnaıy psıhologııalyq aıla-tásilder qoldaný sekildi joldarmen neofıtterdiń sanasyna yqpal etedi. Teris pıǵyldy uıymdar qoǵamǵa ózderin dinı, emdik, saýyqtyrý, mádenı, saıası nemese bilim berý ortalyqtary retinde kórsetýge árekettenip, jaqtastarynyń sanyn kóbeıtýge tyrysady.
Adam sanasyn ýlaıtyn destrýktıvti uıymdardyń basty qaýpi – bul ortaǵa senim bilidirip kelgen adamnyń derbes oılana alý, syn kózben qaraý, óz betinshe sheshim shyǵara alý, qalaǵan ómir saltyn tańdaý qabiletterine shekteý qoıylady. Iaǵnı azamattyń jeke bas bostandyǵy men quqyqtaryna qol suǵý oryn alady.
Destrýktıvti toptyń músheligine kirý barysynda tulǵa ár túrli psıhologııalyq kezeńderden ótedi. Bul kezeńderde adam qate dinı ustanymdardy shynaıy senim retinde qabyldaıdy. Ol kezeńderdi shartty túrde tórtke bólip qarastyrýǵa bolady:
1) alǵashqy baılanys ornatý kezeńi adamnyń jalǵan dinı aǵym ókilderimen tanysýymen bastalady. Osy kezde radıkaldy ıdeologtar óz ustanymyn tańý úshin burmalanǵan aqparattardy usynyp, qyzmetin adal ári durys dep kórsetedi. Prozelıtıstik maqsatta psıhologııalyq yqpal etý tetikterin qoldanady.Bastapqy kezeńde ıdeologtar arbalatyn adamnyń boıynda dinge qyzyǵýshylyqty oıatý úshin ózderiniń dinı senimge beriktigin, árqashan kómek kórsetýge daıyn ekenin dáleldeýge tyrysady. Osylaısha dostyq baılanysty ornatqan adammen tyǵyz qarym-qatynas jasaýdy qolǵa alady.
2) ekinshi kezeńde adam arbaýshylarǵa tolyqqandy senim bildirip, neofıt retinde dinı uıymnyń músheligine kiredi. Osy kezde ıdeologtar neofıtke «bizdiń ustanatyn dinı senimimiz ǵana aqıqat», al «shynaıy baqytqa tek top ishinde ǵana qol jetkizýge bolady» degen oılardy tańady. Sondaı-aq osy kezde neofıt basqa joldarmen keletin aqparattardan oqshaýlanyp, oı-órisi, sanasy ıdeologtar kórsetken baǵytpen qalyptasa bastaıdy.Nátıjesinde ıdeolog jeke ómirin tolyqqandy baqylaýǵa alǵan neofıttiń árbir qadamyn baǵalaı otyryp, onyń kez kelgen máselede aqyl-keńes suraıtyn ustazyna aınalady.
3) bul kezeńde destrýktıvti top ishinde psıhologııalyq óńdeýden ótken, syrtqy aqparattyq jáne áleýmettik baılanystardan oqshaýlanǵan adam top múshelerine baýyr basyp, óziniń ómirin tolyǵymen osy toptyń múddesine arnaýǵa daıyn bolady. Destrýktıvti toptan tys turǵan týysqandardyń, qoǵamnyń, memlekettiń barlyǵy arbaýdan ótken adam úshin jat bolyp keledi. Ondaı adam toptaǵy adamdardy ǵana ózine shynaıy dos tutyp, uıymdaǵy basshysynyń ámirine kózsiz boısunady.
4) sońǵy kezeńde ıdeologtardyń yqpalymen adamnyń ómirge jáne aınalasyndaǵylarǵa qatysty ustanymdar qalyptasady. Ózgelerdi ózinen artyq kórgen adamǵa jalǵan senimge negizdelgen ıdeıalar men kózqarastar tańylyp, mundaı adam uıymnyń múddesi úshin óziniń janyn da, malyn da qurban etýge daıyn turady.
Kez kelgen dinı aǵymnyń destrýktıvtiligi onyń maqsattarynan jáne is-áreketiniń nátıjesinen ańǵarylady. Teris pıǵyldy aǵymnyń arbaýyna túsken adamnyń jeke ómiriniń deńgeıi, sondaı-aq onyń áleýmettik, fızıkalyq, ekonomıkalyq, rýhanı jáne moraldyq jaǵdaıy buzylady. Sonyń saldarynan otbasy men qoǵam zardap shegip, memlekettiń qaýipsizdigine nuqsan keledi.
Ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý men eldegi dinı salany retteý máseleleri Qazaqstannyń memlekettik saıasatynyń basty baǵyttarynyń biri bolyp tabylady. Sondyqtan qazirgi tańda Elbasymyzdyń júrgizip jatqan sarabdal saıasatynyń arqasynda, sondaı-aq memlekettik organdar men qoǵamdyq ınstıtýttardyń birlese úılesimdi jasap jatqan jumystardyń nátıjesinde eldegi dinı ahýaldyń turaqtylyǵy saqtalyp keledi.
Memleket basshysynyń nusqamalaryn oryndaý aıasynda terrorıstik qaterlerdi beıtaraptandyrýǵa arnalǵan Qazaqstannyń jeke derbes júıesi quryldy ári ol jyl saıyn jetildirilý ústinde. Elimizde ekstremızm jáne terrorızmge qarsy is-qımylǵa qatysty birshama tájirıbe men biliktilik bazasy jınaqtaldy. Ol eń aldymen aldyn alý sharalaryn júrgizý, halyqtyń dinı-quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý, túrli radıkaldy ıdeologııalardyń yqpalyna tótep beretin ımmýnıtetti qalyptastyrý jumystarynan turady.
Bul oraıda dástúrli dinı-rýhanı qundylyqtardyń ulttyń bolashaǵyn qurýda yqpaldy faktor ekenin umytpaýymyz qajet.Qazaq halqynyń ulttyq mádenıeti men rýhanııaty, ómirlik ustanymdary men salt-dástúrleri, oılary men kózqarasy, dúnıetanymy osy dinniń qundylyqtarymen sabaqtasa qalyptasty. Sondyqtan shetten kelgen teris pıǵyldy kúshterdiń yqpalyna tótep beretin eń tıimdi jol – Elbasynyń taıaýda jaryq kórgen «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasynda atap kórsetilgendeı ulttyq kodty, ulttyq qundylyqtardy, eldik maqsat pen memlekettiń ulttyq qurylymyn, qazaq eliniń tarıhı muralaryn jańǵyrtý bolyp tabylady.
Jahandyq deńgeıde áreket etetin destrýktıvti aǵymdardyń yqpalymen kúreste qoǵamda ulttyq jáne dinı-rýhanı qundylyqtardy keńinen nasıhattaý arqyly ǵana biz búgingi qoǵamdy jáne keleshek urpaqty jat ıdeologııalardyń keri áserinen qorǵaýdy qamtamasyz ete alamyz.
M.J.Mýslımov, QR DIAQM DIK «Din máseleleri jónindegi ǵylymı-zertteý jáne taldaý ortalyǵy» RMM Dinı birlestikterdi zertteý bóliminiń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri
