Destruktivtı dıni aǧymdar halyqqa zaŋsyz öz üstemdıgın jürgızgısı keledı

  Qazırgı taŋda ǧylym men tehnologiialardyŋ qarqyndy damuy aqparattyq jäne mediakeŋıstıktıŋ qūrylymdaryn kürdelı oiyndar alaŋyna ainaldyrdy. Nätijesınde kez kelgen qoǧamdyq pıkırdıŋ qalyptasuyna bügınde ǧalamtordy paidalanatyn milliondaǧan adamdardyŋ belsendılıgı yqpal etıp keledı. Ökınışke orai mūndai belsendılerdıŋ arasynda ekstremistık jäne terroristık ūiymdardan qūralǧan destruktivtı küşter osy keŋıstıktıŋ barlyq mümkındıkterın öz qyzmetınde oŋtaily paidalanyp otyr. Aqparat almasudyŋ är türlı zamanaui tetıkterın şeber qoldanatyn destruktivtı aǧym ideologtary oqu, hat almasu, beine jäne audio materialdar arqyly radikaldy közqarastardy taratuda. Mazmūny jäne ışkı mänı bırdei materialdar san-aluan joldarmen, är qily formada ǧalamtor paidalanuşylardyŋ sanasyna qūiylyp keledı. Dınnıŋ adam sanasyna yqpal etudegı äleuetı joǧary. Osyǧan orai terıs piǧyldy halyqaralyq ūiymdardyŋ media-studiialary jäne basqa da aqparattyq nasihat qūraldary ärtürlı qarjylyq közder arqyly molynan qarjylandyrylyp otyr. Az uaqyt aralyǧynda destruktivtı ideialardy taratu arqyly tūraqty bırtūtas memlekettı soǧys alaŋyna ainaldyryp, eldı ydyratyp jıberuge bolatynyn Liviia, Siriia, İrak jäne Iemen elderınıŋ taǧdyrynan aiqyn köruge bolady. Destruktivtı jäne ekstremistık toptar tarapynan jürgızılıp otyrǧan keŋ kölemdı nasihat jūmystarynyŋ maqsaty ortaq – ärbır şaŋyraqta öşpendilik pen alauyzdyq otyn tūtatu jäne qoǧamdaǧy auyzbırşılıktı joiu, sol arqyly memlekettiŋ ūlttyq qauıpsizdigı men qorǧanys qabiletine nūqsan keltirıp, eldıŋ konstitusiialyq qūrylysy men aumaǧynyŋ tūtastyǧyn būzu. Bügıngı künde statistikalyq mälımetter boiynşa dınge qyzyǧuşylyq bıldırgen azamattardyŋ 73% qajettı maǧlūmattardy ǧalamtor jelısınen ızdeitının «Qazaqstan Respublikasyndaǧy terrorizm jäne ekstremizm mäselelerın zertteu ortalyǧy» qoǧamdyq qory habarlady. Būl körsetkış elımızdegı jastardyŋ basym bölıgı dıni sauatyn eŋ aldymen ǧalamtorda aşatynyn körsetedı.Iаǧni qazırgı ǧalamtor saittary, videohostingter, äleumettık paraqşalar, blog-platformalar jäne basqa da bailanystyruşy mass-media qūraldary älemde jaŋa mümkındıktermen qatar, jaŋa qauıpterdıŋ tuyndauyna septıgın tigızude. Destruktivtı dıni aǧymdar barlyq tarihi kezeŋderde qoǧamdy ydyratuşy qūral retınde öz belsendılıgın joǧaltpaǧan.Saiasi müddeler men qarjyny maqsat etken dıni aǧymdar bügınde tehnologiianyŋ jetıstıkterı arqyly prozelitistık äreketterın jahandyq deŋgeide jüzege asyruǧa qol jetkızdı.Solardyŋ ışınde salafizm ideologiiasyna negızdelgen Qazaqstanda tyiym salynǧan «İGİL», «al-Kaida» sekıldı halyqaralyq ekstremistık ūiymdar qajettı qarjylyq jäne adam resurstarymen jabdyqtalǧan, transūlttyq deŋgeide qanatyn keŋ jaiǧan derbes jüiege ainalyp otyr. Jahandanu kezeŋınde ǧalamtor jäne äleumettık jelılerdı belsendı paidalanyp, dünienıŋ är jerınde tūraqtylyqtyŋ būzyluyna ärekettengen mūndai toptar dın atyn bürkenıp, özderın şariǧattyŋ zaŋdaryna negızdelgen memleket qūruşy küşter retınde jarnamalauda. Kez kelgen terıs piǧyldy dıni top közdegenıne tez jetu üşın ärı qataryn jaŋa adepttermen tolyqtyru üşın özınıŋ şynaiy maqsatyn jasyruǧa jäne zūlymdyqtaryn aqtauǧa tyrysatyny belgılı. Osyǧan orai destruktivtı aǧym ökılderı öz uaǧyzdarynda būrmalanǧan är türlı dıni däieksözderdı keltıre otyryp, özderınıŋ jolyn ädıl ärı aqiqat etıp körsetkısı keledı. Alaida beibıtşılık pen bauyrmaldylyqqa ündeitın şynaiy dıni senımde adamdarǧa zūlymdyq pen ädıletsızdık tanytuǧa, naqaqtan jan iesın öltıruge jol berılmeidı. Būl qaǧidattar kielı kıtaptarda taiǧa taŋba basqandai jazylǧan. Radikaldy dıni ūiymdardyŋ ideologiiasyn şynaiy dıni senımmen bailanystyruǧa bolmaitynyn mynadai aiyrmaşylyqtardan köruge bolady: - destruktivtı aǧymdar ymyraǧa kelmeidı jäne özge dın ökılderımen özara kelısım ornatu mäselesın joqqa şyǧarady; - destruktivtı top ideologtary adamdar arasynda ornyqqan bauyrlastyq, dostyq, tuystyq jäne otbasylyq qatynastardy būzuǧa ündeidı; - radikaldy top müşelerı maqsattaryna jetu üşın dınde tyiym salynǧan äreketterdı jasaudan taiynbaidy, tıptı köptegen beikünä adamdar men emissarlardy, sonyŋ ışınde BAQ ökılderı men elşılerdı jazyqsyz öltırude; - radikaldy aǧymdar saiasi jäne qarjylyq müddeler üşın memlekettıŋ tūraqtylyǧy men tūtastyǧyn būzuǧa, jergılıktı halyqqa zaŋsyz öz üstemdıgı men bilıgın jürgızuge ärekettenedı; - dıni zaŋnamalarda bekıtılgen normalardy saqtamai öz näpsılerıne erıp, qylmystyq jazany jüzege asyrady. Destruktivtı ūiymdar jürgızıp jatqan qyzmet şynaiy dınnıŋ qaǧidalary men ūstanymdaryna tolyǧymen qaişy keledı. Sondyqtan mūndai ūiymdardyŋ äreketterı dınge, dındarlar qauymyna jäne jalpy adamzatqa qarsy jürgızılıp jatqan qylmys retınde baǧalanady. Destruktivtı dıni aǧymdar öz qataryn meilınşe köp adammen tolyqtyruǧa asyǧady. Sol üşın mūndai ūiymdardyŋ ökılderı arbau jūmystarynda ötırık aitu, mälımettı būrmalap jetkızu, arnaiy psihologiialyq aila-täsılder qoldanu sekıldı joldarmen neofitterdıŋ sanasyna yqpal etedı. Terıs piǧyldy ūiymdar qoǧamǧa özderın dıni, emdık, sauyqtyru, mädeni, saiasi nemese bılım beru ortalyqtary retınde körsetuge ärekettenıp, jaqtastarynyŋ sanyn köbeituge tyrysady. Adam sanasyn ulaityn destruktivtı ūiymdardyŋ basty qaupı – būl ortaǧa senım bılıdırıp kelgen adamnyŋ derbes oilana alu, syn közben qarau, öz betınşe şeşım şyǧara alu, qalaǧan ömır saltyn taŋdau qabıletterıne şekteu qoiylady. Iаǧni azamattyŋ jeke bas bostandyǧy men qūqyqtaryna qol sūǧu oryn alady. Destruktivtı toptyŋ müşelıgıne kıru barysynda tūlǧa är türlı psihologiialyq kezeŋderden ötedı. Būl kezeŋderde adam qate dıni ūstanymdardy şynaiy senım retınde qabyldaidy. Ol kezeŋderdı şartty türde törtke bölıp qarastyruǧa bolady: 1) alǧaşqy bailanys ornatu kezeŋı adamnyŋ jalǧan dıni aǧym ökılderımen tanysuymen bastalady. Osy kezde radikaldy ideologtar öz ūstanymyn taŋu üşın būrmalanǧan aqparattardy ūsynyp, qyzmetın adal ärı dūrys dep körsetedı. Prozelitistık maqsatta psihologiialyq yqpal etu tetıkterın qoldanady.Bastapqy kezeŋde ideologtar arbalatyn adamnyŋ boiynda dınge qyzyǧuşylyqty oiatu üşın özderınıŋ dıni senımge berıktıgın, ärqaşan kömek körsetuge daiyn ekenın däleldeuge tyrysady. Osylaişa dostyq bailanysty ornatqan adammen tyǧyz qarym-qatynas jasaudy qolǧa alady. 2) ekınşı kezeŋde adam arbauşylarǧa tolyqqandy senım bıldırıp, neofit retınde dıni ūiymnyŋ müşelıgıne kıredı. Osy kezde ideologtar neofitke «bızdıŋ ūstanatyn dıni senımımız ǧana aqiqat», al «şynaiy baqytqa tek top ışınde ǧana qol jetkızuge bolady» degen oilardy taŋady. Sondai-aq osy kezde neofit basqa joldarmen keletın aqparattardan oqşaulanyp, oi-örısı, sanasy ideologtar körsetken baǧytpen qalyptasa bastaidy.Nätijesınde ideolog jeke ömırın tolyqqandy baqylauǧa alǧan neofittıŋ ärbır qadamyn baǧalai otyryp, onyŋ kez kelgen mäselede aqyl-keŋes sūraityn ūstazyna ainalady. 3) būl kezeŋde destruktivtı top ışınde psihologiialyq öŋdeuden ötken, syrtqy aqparattyq jäne äleumettık bailanystardan oqşaulanǧan adam top müşelerıne bauyr basyp, özınıŋ ömırın tolyǧymen osy toptyŋ müddesıne arnauǧa daiyn bolady. Destruktivtı toptan tys tūrǧan tuysqandardyŋ, qoǧamnyŋ, memlekettıŋ barlyǧy arbaudan ötken adam üşın jat bolyp keledı. Ondai adam toptaǧy adamdardy ǧana özıne şynaiy dos tūtyp, ūiymdaǧy basşysynyŋ ämırıne közsız boisūnady. 4) soŋǧy kezeŋde ideologtardyŋ yqpalymen adamnyŋ ömırge jäne ainalasyndaǧylarǧa qatysty ūstanymdar qalyptasady. Özgelerdı özınen artyq körgen adamǧa jalǧan senımge negızdelgen ideialar men közqarastar taŋylyp, mūndai adam ūiymnyŋ müddesı üşın özınıŋ janyn da, malyn da qūrban etuge daiyn tūrady. Kez kelgen dıni aǧymnyŋ destruktivtılıgı onyŋ maqsattarynan jäne ıs-äreketınıŋ nätijesınen aŋǧarylady. Terıs piǧyldy aǧymnyŋ arbauyna tüsken adamnyŋ jeke ömırınıŋ deŋgeiı, sondai-aq onyŋ äleumettık, fizikalyq, ekonomikalyq, ruhani jäne moraldyq jaǧdaiy būzylady. Sonyŋ saldarynan otbasy men qoǧam zardap şegıp, memlekettıŋ qauıpsızdıgıne nūqsan keledı. Ūlttyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu men eldegı dıni salany retteu mäselelerı Qazaqstannyŋ memlekettık saiasatynyŋ basty baǧyttarynyŋ bırı bolyp tabylady. Sondyqtan qazırgı taŋda Elbasymyzdyŋ  jürgızıp jatqan sarabdal saiasatynyŋ arqasynda, sondai-aq memlekettık organdar men qoǧamdyq instituttardyŋ bırlese üilesımdı jasap jatqan jūmystardyŋ nätijesınde eldegı dıni ahualdyŋ tūraqtylyǧy saqtalyp keledı. Memleket basşysynyŋ nūsqamalaryn oryndau aiasynda terroristık qaterlerdı beitaraptandyruǧa arnalǧan Qazaqstannyŋ jeke derbes jüiesı qūryldy ärı ol jyl saiyn jetıldırılu üstınde. Elımızde ekstremizm jäne terrorizmge qarsy ıs-qimylǧa qatysty bırşama täjıribe men bılıktılık bazasy jinaqtaldy. Ol eŋ aldymen aldyn alu şaralaryn jürgızu, halyqtyŋ dıni-qūqyqtyq sauattylyǧyn arttyru, türlı radikaldy ideologiialardyŋ yqpalyna tötep beretın immunitettı qalyptastyru jūmystarynan tūrady. Būl oraida dästürlı dıni-ruhani qūndylyqtardyŋ ūlttyŋ bolaşaǧyn qūruda yqpaldy faktor ekenın ūmytpauymyz qajet.Qazaq halqynyŋ ūlttyq mädenietı men ruhaniiaty, ömırlık ūstanymdary men salt-dästürlerı, oilary men közqarasy, dünietanymy osy dınnıŋ qūndylyqtarymen sabaqtasa qalyptasty. Sondyqtan şetten kelgen terıs piǧyldy küşterdıŋ yqpalyna tötep beretın eŋ tiımdı jol – Elbasynyŋ taiauda jaryq körgen «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» atty maqalasynda atap körsetılgendei ūlttyq kodty, ūlttyq qūndylyqtardy, eldık maqsat pen memlekettıŋ ūlttyq qūrylymyn, qazaq elınıŋ tarihi mūralaryn jaŋǧyrtu bolyp tabylady. Jahandyq deŋgeide äreket etetın destruktivtı aǧymdardyŋ yqpalymen küreste qoǧamda ūlttyq jäne dıni-ruhani qūndylyqtardy keŋınen nasihattau arqyly ǧana bız bügıngı qoǧamdy jäne keleşek ūrpaqty jat ideologiialardyŋ kerı äserınen qorǧaudy qamtamasyz ete alamyz. M.J.Muslimov, QR DIAQM DIK «Dın mäselelerı jönındegı ǧylymi-zertteu jäne taldau ortalyǧy» RMM Dıni bırlestıkterdı zertteu bölımınıŋ jetekşı ǧylymi qyzmetkerı