Qazaq atauynyŋ alybyna ainalǧan Momyşūlyn tanymaityn «qazaq» kemde kem. Qaharly jüzı qairattai ūlt ekenımızdı «ūly» sözın pämiläsına alǧaş bop jalǧatqannan-aq baiqauǧa bolady.
Baukeŋe batyly jetıp, sūhbbattasqan, şerın şyǧarǧan, şekten aspai sūraq qoiǧan ekı qazaq jurnalistı bar. Bırı jetı minutta jetken Janbolat Aupbaev bolsa, bırı äz Äzılhan. Ekı myqtynyŋ alypqa qoiǧan bırdei bır sūraǧy bar:
«Batyrsyz ba?»
Bauke: «Qyryq jyl qyrǧynnan tırı qalǧan adammyn. Elımızdıŋ talai saŋlaq batyrlarynyŋ, aqyldy erlerınıŋ qaza tapqanyn kördım. Menen artyq, menen batyl, menen aqyldy jıgıtterdıŋ ölıp ketken öz közımmen kördım».
Baukeŋnıŋ būl jauaby jıgıttıŋ maqtanu men madaqqa jaqyn bolmauyna şaqyrady. Boiynda qaisarlyq bar är qazaq jıgıtı batyl ärı aqyldy. Bıraq batyrmyn deuı sol ekı qasietınen jūrdai qylady…
Oǧan deiıngı kelgen jurnalisterdıŋ olqylyqtaryn ortaǧa salsaq:
- Şaşy ūzyn jıgıttı jaqtyrmai, «qatyn syndy» dep ataǧany
- «Soǧysta qinaldyŋyz ba?» dep sūraq qoiǧan jurnalistı bäkısımen qualaǧany.
Bız būdan ne ūǧamyz? Sūhbatqa bararda sūraǧymyzdy san oqyp, saptaudan ötkızu kerek. Sūraq – jurnalistıŋ bolmysy. Jauap – eŋbegınıŋ jemısı.
Momyşūlynyŋ maqtauǧa tūrarlyq maŋyzdy da mändı äŋgımesın tyŋdap, mardymdy eŋbek jazuǧa joldama alǧan Äzılhan Nūrşaiyqovtyŋ jurnalistık şeberlıgıne syn joq. Sūhbat-dialog retınde jazylǧan būl şyǧarma köptıŋ köŋılınen şyqty. Zymyrandai öte şyǧatyn ǧūmyrdyŋ zūlmat uaqytyn sözben surettegen ekı myqtyny, bır arnada toǧystyrǧan kartina.
Sapaly sūhbattyŋ basty obektısı saliqaly äŋgıme. Tört jüz betten tūratyn tuyndydan jetpıs bes jyldyq tarih tarauymen tanysamyz. Nūrşaiyqov şyǧarmasy qaharmannyŋ şyrmauda qalǧan kezı men şyŋǧa şyqqan uaqytynan syr şertedı.
Är baspadan denesıne diktofonyn tyqqan jurnalister Momyşūlynyŋ degbırın qaşyrǧan edı. «Aida marş» degen aiqai aranyna tüsken talai jurnaliske Äzılhan ülgı. Tūiyq kısını taǧylymdy sūraqtarymen täntı ettı. On jurnalist kep aşa almaǧan obrazyn on ekı saǧatta surettegen avtorǧa oqyrman da oŋ baǧasyn berdı. On ekı saǧatqa sozylǧan äŋgıme keiın jalǧasyn tauyp, bes jylǧa ūlasady.
Abyz adamnyŋ aqiqatyn aŋyz etken avtordyŋ tört sūraǧy qatty ūnady. Berılgen jauap ta Baukeŋnen qalǧan bolaşaqqa önege.
«Ūstazyna şäkırtı şariǧat aitpaidy» degen ūstanymmen sypaiy ötken būl sūhbatta ekeu ara ūqsas bır närse bar.
Soǧys körınısı.
«Soldattyŋ saǧynyşy, ata-ananyŋ qaiǧysy bärınıŋ basynan öttı. Bıraq eŋsemız el üşın edı».
- «Ottan ūşqan ūşqyn tärızdı auyzyŋyzdan şyqqan teŋeulerge taŋ qalamyn. Sifrlardy öleŋdei qyp qalai jattap alǧansyz? – Komplimenttı qatyndar jaqsy köredı. Äskeri akademiiada leksiia oqyǧan adammyn. Tüsınıktı me?»
Avtordyŋ osy sūraǧy mamandyǧyma maŋyzdy. Jurnalistıŋ är sözı ısımen bailanysty bolu keregın ūqtyrdy. Pätualy, dūrys äŋgımenı qūrastyra almaitynymyz qūrtady. Oǧan oqymaitynymyz kınälı. Qazaq ädebietınıŋ tarmaǧy san tarau. Türlı termindı bız sekıldı tıldı köp qajet etetın maman ielerı qoldanbasa, qara halyq qaidan bıledı? Batyldyǧyn söz etıp, batyrlyǧyn moiyndamaǧan Baukeŋ de tıldı tırı kezınde qatty qūrmettegen adam. Kürmeuınen şyqqan är sözınde zıl men «bıl» bar. Al avtordyŋ asqan şeberlıgı: qarapaiym sūraq arqyly tıl tazalyǧyna arqau bolǧan jaǧdaidy bılıp aluy.
- «Qazır elde sızdıŋ qūrmetıŋızge qoiylǧan Bauyrjan esımdı balalar köp. Qandai tılek aitasyz? – Esımım orystyŋ İvany siiaqty bop bara jatyr eken ǧoi. Ärine, äzılım. Barlyq Bauyrjandardyŋ ışındegı nömırı bırınşı men bolsam, qalǧan Bauyrjandar azamat bop ösıŋder, menen asyp ketseŋder, oǧan ökpe joq».
Avtordyŋ sūraǧy bügın men keleşektı ūştastyryp tūr. Bauyrjan esımı qazır ekınıŋ bırınde bar. Bodan uaqytyndaǧy Bauyrjannyŋ bolaşaq Bauyrjandarǧa aitqan önegesı däl osy kıtapta keŋınen jazylǧan. 2020 jyldyŋ esım qoiu statistikasyna süienetın bolsaq, trendte Bauyrjan aty da bar. Tüp maǧynasy «tuǧan tuys, aǧaiynǧa jan tänımen kömektesıp, jaqsy körsın, bauyrmal bolsyn». Batyrǧa būl esımdı adam emes, qūdaidyŋ özı qoiǧandai. Bauyrmaldyǧy tek tuǧan tuyspen şektelmei, tuǧan jerge, elge ūlasqandyǧy ūlt azamaty ekendıgınıŋ aiqyn dälelı.
- «Sız qandai adamdardy qadırleisız, qandai adamdy jek köresız? – Ardaqty anany qadırleimın. Ary bar azamatty ardaqtaimyn. Maŋǧazsynǧan aǧany ūnatpaimyn. Sız danyşpansyz dep közge maqtap, kölgırsitın ınını jek köremın. Şyn dos syrtyŋnan maqtaidy. Äieldıŋ saiqaly bırdı ǧana arbaidy, ädebiet saiqalynyŋ myŋǧa ziiany tiedı. Tüsınıktı me saǧan»?
Sūraq pen jauapty talqylaudyŋ qajetı joq. Jalǧan ömırdı jalǧan ıs äreketter men aldamşy, aramza oilarmen lastaǧan adamdarǧa qajet jauap. Ananyŋ qadırı qai kezde de qūndy. Ardyŋ tazalyǧy men boiǧa ūiattyŋ ūialaǧany ötırık maqtanşaqtyq pen kölgırsitın ädettı joiady. Baukeŋnıŋ «ädebiet saiqalynyŋ myŋǧa ziiany tiedı» degen sözı qazırgı qoǧamnyŋ būlyŋǧyr ainasyn surettep tūrǧandai. Būl oiǧa arqau bolǧan avtordyŋ sūraǧyna jeke alǧys aitamyn.
Köbı kıtap oqymaidy. Ülkenderden estitın söz osy. Qatelık kımnen, qaidan kettı? Avtor da kıtap ta köp, oqyrman az. Nege?
Menıŋ jauabym: Kıtap jazu maşyǧyn üirenıp ap, million tabudy közdeitın avtorlardyŋ kesırınen qoǧam özımşıldıkpen özgerude. Ädebiettı oqityndardyŋ qarasy azaiǧan. Barlyǧy «aqşanyŋ syry, qalai baiuǧa bolady, özıŋdı qūrmette, damu» taqyrybyndaǧy motivasiialyq janrdy oqidy. Bälkım, dūrys bolar. Alaida, boidaǧy adamgerşılıktı aqşaǧa aiyrbastaityn kıtaptardyŋ bıreuıne paidasy tise myŋǧa ziiany tiedı. Öitken, boidan adamdyq ketse, baryŋnan ne qaiyr?…
- «Bauke, äielderıŋız, özıŋızge ömır serık bolǧan jeŋgeiler jaiynda bırdeŋe demeisız be? – Qai äielge qalai üilengenın, nege ajyrasqanyn saǧan qandai aqymaq erkek aityp beredı dep oilaisyŋ. Äieldı qorlaǧan erkektı ömır ökınışsız jıbermeidı. Öitkenı, äiel – ömırdıŋ anasy. Menıŋ közım osyǧan jettı. Tüsındıŋ be»?
Bır sūraq arqyly bükıl jurnalisterdıŋ qatelıgın aiqyndap tūr. Jeke ömır dep aty aityp tūrǧandai, ol jasyryn bolu kerek. Al bız kep, är adamnan äielın ne küieuın sūrap, sūraq astyna alamyz. Basty qatelık osy. Sary basylym jazbalary halyqtyŋ sūranysyna ie. Öitkenı, ösekke qūmarmyz.
«Jūmysy joqtyq, tamaǧy toqtyq, azdyrar adam balasyn».
PS: Tört jüz bet kıtaptan tört qana sūraqty talqyladyŋ ba dep söge körmeŋız. Tört sūraq türtkıl dünienı sipattap tūr. Bırı otbasylyq, bırı mamandyq, bırı adamdyq, bırı bolaşaqqa önege.
Ömırdıŋ özı men üşın däl osy tört taraudan tūratyn sekıldı. Mamandyq – nanym, adamdyq – barym, otbasym – bailyǧym, önegem – är basqan qadamym.
Sūraq pen jauaptan tūratyn tar dünienıŋ däm tūzyn keltırıp, bır Bauyrjandy bar qazaqqa ülgı etken Äzaǧama är kez basymdy iemın!
Inju ÖMIRZAQ,
"Adyrna" ūlttyq portaly
