D. A. Qonaev öz sözınde «Ömır degen osy, bügın bar, erteŋ joqsyŋ. Sen kettı eken dep ömır - özen aǧysyn özgertpeidı” dep aitqan edı. Al därıgerlerdıŋ aituynşa, qarttyqqa jetu men ūzaq ömır süru üşın adamdar öz densaulyǧyna bala kezınen sanaly türde qarauy kerek: temekı şeguden, alkogoldı ışımdık ışuden aulaq jäne fizikalyq tūrǧydan belsendı, salauatty ömır saltyn ūstanuy qajet. Alaida, sız qazır bala bolmasaŋyz da, ömırıŋızdı maksimumǧa deiın ūzartqyŋyz kelse, kelesı keŋester sız üşın özektı bolady.
Brest ortalyq audanynyŋ №2 därıhanasy sız üşın ūzaq ömır sürudıŋ 10 maŋyzdy qūpiiasyn daiyndady. Olar densaulyq pen fizikalyq tonnyŋ joǧary deŋgeiın qalyptastyratyn dūrys ädetter. Adam qalai oilasa, solai ol özın sezınedı degen eskı ereje älı de jūmys ısteidı.
- Rejim. Bır ǧajaby, adam densaulyǧyn tüzegısı kelgende, dūrys ūiqy jäne demalys rejimı bar oryndarǧa, mäselen: sanatoriiler, arnaiy kestemen jūmys ısteitın demalys oryndary men pansionattarǧa barǧany abzal.
- Azyq-tülık. Kündelıktı tamaq rasiony qalypty boluy kerek. Iаǧni, ışektıŋ jaqsy jūmys jasauy üşın kündelıktı ışıp jürgen taǧamdaryŋyzdyŋ qūramynda vitaminder men mineraldar, köp qanyqpaǧan mai qyşqyldary (skumbriia, sardina, losos, tunsa, zyǧyr tūqymdary, künjıt tūqymdary, jaŋǧaqtar men tūqymdar, zäitün maiy, avokado), aşytylǧan süt taǧamdary boluy kerek.
- Oilau äreketı. Belsendı intellektualdy ömır – eŋ äuelı ikemdılık pen oilaudyŋ adekvattylyǧyn ūzaq uaqyt saqtaudy qajet etedı.
- Köterıŋkı köŋıl-küi. Ömırdıŋ qiyndyqtaryna tözudı jeŋıldetetın optimizm.
- Şyǧarmaşylyq, hobbi nemese jai ǧana süiıktı ıs-äreketter psihikalyq belsendılık pen psihologiialyq jaǧdaiǧa jaǧymdy äser etedı.
- Ūiqy. Kumuliativtı ūiqynyŋ bolmauy densaulyqqa kerı äser etedı. Adam sergek jäne jıgerlı bolu üşın kem degende 6-8 saǧat ūiqy qajet.
- Jaman ädetterden aulaq bolu. Jaman ädetterden arylu üşın myŋ qyryq syltau aityp, altyn uaqytyŋyzdy tärık etpeŋız. Ūzaq merzımde terıs ıs-äreketter jasau densaulyq aqaularyn tudyrady jäne bolaşaqta odan arylu müldem qiyndai beredı. Sol sebeptı, ädetke ainalyp bara jatqanyn sezgen sätten-aq, artqa şegıne berıŋız.
- Fizikalyq belsendılık. Jaiau seruendeu jäne basqa da fizikalyq jattyǧular bükıl kün üşın sergektık pen jaqsy köŋıl-küi syilaidy. Oŋai bolu üşın sızge eŋ köp rahat äkeletın ärı yŋǧaily jattyǧu türın taŋdaŋyz.
- Demalys. Şarşap-şaldyǧyp jürıp jūmysty aiaqtauǧa tyrysudyŋ qajetı joq. Densaulyǧyŋyzǧa ziian keltırmeu üşın kışkene bolsa da tynyǧyp, özıŋızdı özge de dünielermen alaŋdatqan paidaly.
- Jaǧymdy, köŋıldı jäne tabysty adamdarmen qarym-qatynas, är jaŋa künnen rahat alu mümkındıgın molaita tüsetını anyq. Sol sebeptı ainalaŋyzdaǧy adamdardyŋ da mınezıne män berıŋız.
Dina LİTPİN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
