Halqymyz “Áke – asqar taý”, “Áke kórgen oq jonar” dep beker aıtpaǵan ǵoı. Balanyń tulǵa, azamat bolyp qalyptasýy otbasynan, ata-ana tárbıesinen bastalady.
Bizdiń ákemiz 40 jyldan astam ýaqyt oqý-aǵartý salasynda qyzmet etip, birneshe býyn shákirt tárbıelegen ulaǵatty ustaz, Qazaqstan Respýblıkasy Aǵartý isiniń úzdigi. Jas urpaqqa bilimmen qatar tárbıe berý, olardyń boıyna adamgershilik dánin egý, bolashaqqa baǵdar berý, qamqorlyq jasaý – bul Ákemizdiń ómirlik ustanymy edi.
Jaqsy ustaz bolyp qalyptasý úshin pedagogıkalyq oqý ornyn támamdaý, sirá, jetkiliksiz. Ol úshin ustaz bolamyn degen jannyń júreginde jas urpaqqa degen qamqorlyq, olardyń bolashaqtaryna degen alańdaýshylyq pen súıikti iske degen qulshynys bolýy shart shyǵar... 50-jyldardyń orta sheninde Qazaqtyń qara shańyraǵy – Abaı atyndaǵy Pedagogıkalyq ınstıtýttan túlep ushqan talapty da talantty jas ustaz sol sátten bastap uzaq jyldar boıy temirjol mektepterinde shákirtterdi tól tilimiz ben ádebıetimizdiń qaınarynan sýsyndatyp, tereń bilim men tálim-tárbıe berdi. Munyń jandy dáleli – kúni búginge deıin ákemizdi erekshe yqylaspen saǵyna eske alatyn shákirtteriniń estelikteri der edim...
Biz úshin Jákim Qońqaıuly – eń aldymen asqar taý Áke, boı túzep, úlgi alar ónegeli de parasatty tulǵa... Ákemizdiń boıyndaǵy asyl qasıetter jary men balalaryn ǵana emes, búkil týǵan-týystary, kórshi-kólemi men quda-jekjattaryn súısindirmeı qoımaıtyn. Qansha bilimdar, ómirden kórgen-túıgeni, izdenip oqyǵany kóp bolǵanymen, Ákemiz eshqashanda “men bilem”-ge salynbaıtyn. Óz pikirin ornymen, baıypty ǵana kórkem tilmen órnektep jetkizetin edi. Tabıǵatynan óte qarapaıym jan ózi otyrǵan ortada ózine qatysty sál maqtaý sóz aıtylsa bolǵany, áńgime arqaýyn basqa arnaǵa burýshy edi.
Otbasynda Ákemiz balalaryna da, nemerelerine da birde-bir ret daýys kóterip kórgen emes. Bárimizdi alaqanyna salyp “aınalaıyn” dep álpeshtep, aıalap ósirdi. Ol kisi balanyń da, úlkenniń de jan-dúnıesin jaqsy baǵdarlaı biletin. Kemshilikti kórse, adamnyń namysyna tımeı, maıdalap qana jetkizetin. Biraq sol bir eskertýdiń ózi endi ondaı kemshilik jibermeý kerektigin myqtap uqtyratyn.
Kishkene kezden bastap Ákemiz balalarymen úlken adamdarsha sóılesip, bizdiń oı-pikirimizdi surap otyratyn. Munyń syry, menińshe, bizdi óz pikirin jasqanbaı, erkin jetkizetin, ózine-ózi senimdi tulǵa retinde qalyptastyrǵysy kelgendiginen dep bilemin. Bala kezde “negesh” bolyp, kóp suraq jaýdyratyn sátterde de jumysbastylyǵyna qaramaı, birde-bir suraǵymyzdy jaýapsyz qaldyrmaı, búge-shigesine sheıin túsindirýshi edi. Ákemiz balanyń bilýge, oqýǵa degen qyzyǵýshylyǵy sóndirip almaı, qaıta tutandyra túsý qajettigin anyq biletin. Ákemiz “Asyl tastan, aqyl jastan” degen naqyldy jıi qaıtalap otyratyn, ári úıge kelgen jas býynmen qyzyǵa pikirlesetin.
Kezinde Ákemizdiń ǵylymdaǵy izdenisterin baǵalaǵan ustazdary, ony Máskeý ýnıversıtetiniń aspırantýrasyna usynǵan edi. Alaıda, bolashaq urpaq tárbıesin óziniń ǵylymı mansabynan joǵary sanaǵan Ákemiz bul usynystan bas tartqan edi. Biraq balalarynyń oqý-bilimge, ǵylymǵa degen talpynystaryn árdaıym qoldap otyrdy. Balalary jazǵan ǵylymı jumystar men maqalalardyń da alǵashqy synshysy ózi bolatyn. Tórt balasy tórt túrli salanyń mamany bolǵanymen, tanymy keń, bilimdar Áke árqaısysyna aqylyn aıtyp, baǵyt berip otyrdy. Keshki beste ishiletin shaı – bizdiń otbasynyń bas qosyp, pikirlesetin, kórkem shyǵarmalar men maqalalar taldaıtyn, árqaısymyzdy alańdatatyn máselelermen bólisetin keremet sát edi...
Ákemizdiń parasattylyǵy, zııalylyǵy, adamgershiligi men kishipeıildiligi onyń adamdarmen qarym-qatynasynan da kórinip turatyn. Ákemiz ben Anamyzdyń syılastyǵy –qazirgi jastarǵa úlgi-ónege bolarlyq model dese de artyq emes. Balalaryn “Ákelerińdi qurmetteńder, syılańdar” dep ósirgen, jaǵdaıyn jasap báıek bolǵan Anamyzdy Ákemiz bir sát te atymen atamaı, “Bıke” dep erkeletip ótti. Anamyzdyń sál syrqattanǵany Ákemizdi árdaıym qatty alańdatatyn. Al balalarynyń biri syrqattansa bolǵany, “Senderdiń tabandaryńa kirgen shege meniń mańdaıyma qadalsyn”, - dep janymyzdan bir sát te shyqpaı, basymyzdy ustap, duǵa-tilekterin aıtyp otyrýshy edi. Týǵan-týys, kórshi-kólemniń, qudalarynyń amandyǵyn surasyp, árdaıym syılastyqta ómir súretin jan edi... Sodan da bolar, Ákemizdi búginde biz ǵana emes, qanshama halyq izdep, saǵynyp otyr...
Asqar taýdyń bıiktigi alystaǵan saıyn asqaqtaı túser demekshi, búginde ortamyzda bolmaǵanymen, Ákemizdiń qaldyrǵan óshpes izi, aıtqan aqyly men ósıetteri, kórsetken úlgileri bizdiń bárimizdiń jadymyzda máńgige saqtalary sózsiz... Abaı atamyzdyń “Óldi deýge sııa ma oılańdarshy, Ólmeıtuǵyn artyna sóz qaldyrǵan” degen óleń joldary osyndaı ónegeli ómir ıesi, adamgershilik qasıetterdi boıyna jınaǵan aqyldy da parasatty tulǵa, zııaly azamat, otbasy tiregi, máýeli báıterek, janashyr Áke, ardaqty Ata, kórgeni men túıgeni mol aqylshy aqsaqal Jákim Qońqaıulyna arnalǵandaı. Janyńyz jannatta bolsyn, Asyl Áke... Biz Sizdi kún saıyn saǵynamyz, dáriger sózine senbeı, kele me dep telmirip kútken kúnderimiz de az bolmady... Sizge degen bizdiń balalyq mahabbatymyz, alǵysymyz ben saǵynyshymyz sheksiz, ony sózben aıtyp jetkizý múmkin emes... Sizdi árdaıym maqtan tutamyz... úlgi alamyz... Sizdeı Ákemiz bolǵandyǵyna Alla-taǵalaǵa myń da bir alǵys aıtamyz... Biz de Sizdiń artqan úmitińizdi aqtap, atyńyzǵa laıyq bolýǵa tyrysyp baǵamyz...
Qyzy Ásel JÁKIM,
fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty, Aberdın ýnıversıtetiniń (Ulybrıtanııa) doktoranty
