1999 jyly 18-jastaǵy jańa zelandııalyq Pıter Bek óz jasyndaǵy bozbalalar istemeıtin qadamǵa bardy. Ony kórgen kórshileri jyndy, al týystary esinen aýysqan deıtin. Úıiniń janyndaǵy kishkentaı saraıdyń ishine zerthana jasap, onda ǵarysh kemesiniń qozǵaltqyshyn jáne janarmaı jasap shyǵýǵa kiristi. Árıne, onyń josparyna eshkim senbedi. Álem derjavalarynyń qolynan áreń keletin ǵarysh kemesiniń qozǵaltqyshyn bozbala qalaı jasasyn dedi kóbisi. Eldiń oıy Pıterdi qyzyqtyrǵan emes. Ol svarkaǵa kıetin qorǵanysh kaskasyn kıip, ústin túrli ellofanmen orap, óz zerthanasynda jumysyn jasaı berdi. Kúnderdiń bir kúninde kórshileri men týystary tańdanystan aýyzdaryn ashyp qaldy. Jańaǵy ózderi senbegen, kúlki etken Pıter velosıpedke kishkentaı ǵarysh kemesiniń qozǵaltqyshyn qoıyp, saǵatyna 150 shaqyrym jyldamdyqpen zymyrap júrdi.
Ol buǵan deıin de adam sengisiz áreketterge barǵan bolatyn. 15 jasynda alıýmınııden velosıped jasap, 16 jasynda 300 dollarǵa eski, shirigen Austin Mini kóligin satyp alyp, qalpyna keltirgen-di.
Pıter óz qabiletine qaramastan ózine saı emes jumystardy uzaq istegen. Týalet tazalap, pıa tasyp, túrli kólik jóndeý ortalyqtarynda qyzmet etti. Al keshkisin jumystan kelgennen keıin, óz qyzyǵýshylyǵy boıynsha ǵarysh kemesiniń qozǵaltqyshtaryn jasaýmen aınalysty. Osylaısha kún ótkizýmen boldy.
2006 jyly Pıtekeńniń kelinshegi AQSh-qa bir aıǵa jumysqa shaqyrylady. Pıter bul múmkindik dep oılady. Sóıtip ekeýi AQSh-qa keldi. Pıter osy aralyqta NASA, Boeing, Rocketdyne syndy ǵarysh pen áýe keńistigin baǵyndyrǵan kompanııalarǵa kirip shyqty. Maqsaty jumys tabý bolatyn. Biraq ony eshkim jumysqa ala qoımady. Al Pıter bolsa olardyń jumys isteý ádisin eskirgen dep baǵalady. Onyń oıynsha ǵaryshty baǵyndyryp, adamzatqa qoljetimdi, ortaq etý úshin ǵarysh kemeleri ushýǵa arzan, júk tasýǵa tıimdi bolýy kerek.
"Adamzat ǵaryshty tolyq ıgere almaıdy, eger zymyrandar jeńil bolyp, kún saıyn ushyp turmasa", - dedi Pıter. Dedi de, Jańa Zelandııaǵa qaıta oralyp, óziniń kompanııasyn qurýdy bastady. Kompanııa búginde kópshilikke belgili Rocket Lab. Sonymen ol AQSh-tan kelip, qyzý jumysyn bastap ketti. Arnaıy maketteri men bozbala shaǵyndaǵy zerthanasyn aıtyp, el úkimetine kirdi. Qyzyq, biraq olar Pıterge senim artyp, zerthana taýyp berdi. Onyń aqysyn ózderi tóledi. Bizde bireý solaı barsa, qalaı bolar eken? Jaraıdy, ol basqa áńgime.
Endi ol óz zerthanasyna joǵary tehnologııa negizinde jasalǵan apparattardy alýǵa demeýshi izdedi. Birde teledıdardan ǵarysh álemine qyzyǵatyn Mark Rokettiń suhbatyn kórip qalady. Mark mıllıarder bolatyn. Ol Pıterge kómektesýge kelisti. Sóıtip Pıter 2009 jyly alǵashqy zymyranyn jasap, ony "Atea-1" dep atady. "Atea" Jańa Zelandııanyń tıtýldy halqy maorılerdiń tilinde "ǵarysh" degen maǵynany bildiredi. Zymyran bar, demeýshi tabyldy, endi ushyratyn jer kerek boldy. Jerdi jergilikti baı, Maıkl Feı berýge kelisti. Tek bir ǵana sharty boldy. Zymyran ǵaryshqa alyp ushatyn júkti Maıkldyń ózi tańdaıdy. Ol júk retinde shujyqty tańdady. "Ǵaryshqa baryp kelgen shujyqty jegim keldi" dedi keıinnen bir suhbatynda ol. Alǵashqy synaq sátti ótti. "Biz ǵaryshtamyz, Jańa Zelandııa" dep aıǵaılap jiberdi Pıter.
Sodan beri on jyldan astam ýaqyt ótti. Búginde saraıda bastalǵan bala armany, álemdik deńgeıdegi kompanııalardyń birine aınaldy. Onyń tabysy 1 mlrd dollardan asty. Mysaly SpaceX kompanııasy ǵaryshqa ushý úshin 50 mln dollar, al Rocket Lab – 5 mln dollar suraıdy. On ese az. Árıne, biraq Rocket Labtyń ǵaryshqa aparar júgi de birneshe ese az bolyp keledi. Pıter Bek qurǵan Rocket Lab kompanııasynyń bas shtab páteri AQSh-tyń Hantıngton-Bıchynda ornalasqan. Ol jer ınvestıııa tartýǵa tıimdi.
Pıterdiń oıynsha adamzattyń bárine ǵarysh qoljetimdi bolýǵa az qaldy. Endi iri ǵarysh aılaqtary kerek bolmaı qalýy da múmkin. Rocket Lab kompanııasy da Ilon Mask sııaqty birneshe márte qoldanýǵa bolatyn zymyrandardy synaqtan ótkizip jatyr.
Ashat QASENǴALI,
"Adyrna" ulttyq portaly
