Saiyn dalasynyŋ tasyna jan bıtıp, atyraby es jiǧan qasiettı mekennıŋ azat bolyp, egemendıktıŋ tuyn jelbıretkenıne 30 jyl.
Alǧaşqy da ırgetasy qalanyp, artynan ūlttyŋ keregesı keŋge jaiylǧan Täuelsız memlekettıŋ şaŋyraǧy biıktep, örkendeu jolyna aiaq basty.
200 jyl patşalyq bilıktıŋ qysymyn körıp, 70 jyldan astam sovettık bilıktıŋ koloniiasynda bolǧan elımız barlyǧyna şydap baqty. Jalpy alǧanda 300 jylǧa sozylǧan keŋestık jüie qazaqty bary men narynan aiyrǧany jasyryn emes. Endı erıne qaita qonǧan ūlt, egemendık jyldarynda basynan ötkergen mehnatty ǧūmyr jolyn qaitadan şegendeuge kırıstı.
Alataudyŋ bökterınde ötken «Täuelsızdık bärınen qymbat» atty halyqaralyq ǧylymi konferensiia sonyŋ aişyqty dälelı.
Alqaly jiyn, QR Tūŋǧyş Prezidentınıŋ «Atameken» tarihi-mädeni ortalyǧynda ötkızıldı. Atalmyş şaranyŋ bastau aluyna Almaty oblysynyŋ jastar saiasaty mäselelerı basqarmasy mūryndyq boldy.
Onlain konferensiiaǧa Türgen Dugai, Nazira Kurbanova syndy şeteldık tarihşylar qatysty. Bas qosuda otandyq ǧalymdar, Äuezhan Şaşaev pen Arman Jūmadılovtarda töbe körsettı.
Al, jas buynnyŋ atynan jazuşy, ädebiet synşysy-Eldos Toqtarbai mınberden tabyldy. Ǧylymi otyrystyŋ älqisasy «tarihqa bet būru arqyly, örkeniettıŋ örıne süireitın ruhaniiattyŋ deŋgeiın arttyru kerek» degen tolǧamdy oi örbıtuden bastaldy.
«Qoǧam men qūndylyq», «baǧdar men beles», « tanym men talǧam» jaiynda pıkır almasqan ǧalymdar, «ūlttyq sanadan, memlekettık sanaǧa ötetın uaqyt keldı»,-dep jas ūrpaqtyŋ jadyna, arda alaştyŋ azamatynyŋ beiqamdyq tanytudan alşaq boluy tiıs ekenın taǧy da qūia tüstı.
Mūnysynan, eŋ äuelı, «memlekettık ıspen ainalysu kerek» degen jazylmaǧan zaŋdylyqty ūǧuǧa bolady. Ärine, tektı el qaşanda tegeurındı ıstermen ainalysyp keledı. Degenmen, tarihtan attap alty qūrlyqty baǧyndyram deu, bos äure ekenı dausyz. Döŋgelek üstelge jiylǧan qauymnyŋ aitqany da osy oiǧa para-par keldı.
Osy oraida, kökeige erıksız, «sözdıŋ eŋ ūlysy, eŋ sipattysy – tarih» degen Ahmet Baitūrsynūlynyŋ oramdy oiy oralady. Rasynda, qoinauyna qanşama syr men sansyz sūraqtardy ala ketken, tarihta qaşalǧan är ıstıŋ qazırgı qoǧam üşın orny erek boluy şart. Bızdıŋ tektılıgımızdıŋ de dälelı, tarihymyzda jatyr emes pe? Ǧalymdar, «tarihty jazbaityn adam joq» destı. Şynymen qolǧa qalam alǧannyŋ, tom-tom kıtapqa arqa süiegen azamattyŋ barlyǧy, keşegı ötken däuırdı bügıngı tarih dep jazatyny bar-dy. Onyŋ estı adamnyŋ esınde qalyp, jüregınen oryn alyp jatqany neǧaibyl. Sondyqtanda bolar, mamandardyŋ «tarihi kıtap, qoldanbaly sipatqa ainaluy tiıs» deuı de.
Jiynda söz alǧan, jas jazuşy Eldos Toqtarbai «Alaş kegın qaitaru- oqu, toqu» dep toǧyz auyz sözdıŋ tobyqtai tüiının keltırdı. Kelısbeske bolmas, al ıske tatyr ılım alu üşın jüielı, däiektı derekköz kerek. Osy oraida, älgınde ǧana aitylǧan «kıtaptyŋ qoldanbaly sipatqa auysuy tiıs» degen tūjyrymǧa qaita ainalyp, bas ūratynymyz jasyryn emes.
Bır-bırımen «tonnyŋ ışkı bauyndai» qabysyp jatqan tarih pen bılım, bügıngı azat eldıŋ atyn asqaqtatyp, jasyn bäigege qosqanda alamanda at ozdyryp keluıne sep bolar basty qūral ekenın moiyndaityn sät keldı. Būl da, maŋyzy bölek, ǧylymi konferensiiada däleldendı.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev:«Otanǧa degen adaldyqtyŋ formulasy aiqyn. Būl – töl tarihyŋdy bılu» dep qadap aitqan. Prezidenttıŋ pıkırın, jetekşı ǧylymi qyzmetker Arman Jūmadılov «öz tılımızben, öz tarihymyzben alysatyn jalǧyz halyq, ol-bız» dep tolyqtyra tüstı.
Tektı halqymyz, «Ötken tarihyŋdy bılmei, bolaşaǧyŋdy boljai almaisyŋ» degen söz bar. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Ūly dalanyŋ jetı qyry» atty maqalasynda şejıremız ben taǧylymdarymyz tarqatylyp aitylǧan edı. Osy baǧytta ärı qarai jūmys jalǧasuda. Būl da, alqaly jiynda aityldy.
Al, jas buynnyŋ atynan jazuşy, ädebiet synşysy-Eldos Toqtarbai mınberden tabyldy. Ǧylymi otyrystyŋ älqisasy «tarihqa bet būru arqyly, örkeniettıŋ örıne süireitın ruhaniiattyŋ deŋgeiın arttyru kerek» degen tolǧamdy oi örbıtuden bastaldy.
«Qoǧam men qūndylyq», «baǧdar men beles», « tanym men talǧam» jaiynda pıkır almasqan ǧalymdar, «ūlttyq sanadan, memlekettık sanaǧa ötetın uaqyt keldı»,-dep jas ūrpaqtyŋ jadyna, arda alaştyŋ azamatynyŋ beiqamdyq tanytudan alşaq boluy tiıs ekenın taǧy da qūia tüstı.
Mūnysynan, eŋ äuelı, «memlekettık ıspen ainalysu kerek» degen jazylmaǧan zaŋdylyqty ūǧuǧa bolady. Ärine, tektı el qaşanda tegeurındı ıstermen ainalysyp keledı. Degenmen, tarihtan attap alty qūrlyqty baǧyndyram deu, bos äure ekenı dausyz. Döŋgelek üstelge jiylǧan qauymnyŋ aitqany da osy oiǧa para-par keldı.
Osy oraida, kökeige erıksız, «sözdıŋ eŋ ūlysy, eŋ sipattysy – tarih» degen Ahmet Baitūrsynūlynyŋ oramdy oiy oralady. Rasynda, qoinauyna qanşama syr men sansyz sūraqtardy ala ketken, tarihta qaşalǧan är ıstıŋ qazırgı qoǧam üşın orny erek boluy şart. Bızdıŋ tektılıgımızdıŋ de dälelı, tarihymyzda jatyr emes pe? Ǧalymdar, «tarihty jazbaityn adam joq» destı. Şynymen qolǧa qalam alǧannyŋ, tom-tom kıtapqa arqa süiegen azamattyŋ barlyǧy, keşegı ötken däuırdı bügıngı tarih dep jazatyny bar-dy. Onyŋ estı adamnyŋ esınde qalyp, jüregınen oryn alyp jatqany neǧaibyl. Sondyqtanda bolar, mamandardyŋ «tarihi kıtap, qoldanbaly sipatqa ainaluy tiıs» deuı de.
Jiynda söz alǧan, jas jazuşy Eldos Toqtarbai «Alaş kegın qaitaru- oqu, toqu» dep toǧyz auyz sözdıŋ tobyqtai tüiının keltırdı. Kelısbeske bolmas, al ıske tatyr ılım alu üşın jüielı, däiektı derekköz kerek. Osy oraida, älgınde ǧana aitylǧan «kıtaptyŋ qoldanbaly sipatqa auysuy tiıs» degen tūjyrymǧa qaita ainalyp, bas ūratynymyz jasyryn emes.
Bır-bırımen «tonnyŋ ışkı bauyndai» qabysyp jatqan tarih pen bılım, bügıngı azat eldıŋ atyn asqaqtatyp, jasyn bäigege qosqanda alamanda at ozdyryp keluıne sep bolar basty qūral ekenın moiyndaityn sät keldı. Būl da, maŋyzy bölek, ǧylymi konferensiiada däleldendı.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev:«Otanǧa degen adaldyqtyŋ formulasy aiqyn. Būl – töl tarihyŋdy bılu» dep qadap aitqan. Prezidenttıŋ pıkırın, jetekşı ǧylymi qyzmetker Arman Jūmadılov «öz tılımızben, öz tarihymyzben alysatyn jalǧyz halyq, ol-bız» dep tolyqtyra tüstı.
Tektı halqymyz, «Ötken tarihyŋdy bılmei, bolaşaǧyŋdy boljai almaisyŋ» degen söz bar. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Ūly dalanyŋ jetı qyry» atty maqalasynda şejıremız ben taǧylymdarymyz tarqatylyp aitylǧan edı. Osy baǧytta ärı qarai jūmys jalǧasuda. Būl da, alqaly jiynda aityldy.
«Tūŋǧyş Prezidenttıŋ atalmyş maqalasynda «Ūly dalanyŋ ūly esımderı» baǧytyna basymdyq berılgen bolatyn. Osynyŋ aiasynda Ş. Ualihanov atyndaǧy Tarih jäne etnologiia institutynda «Ūly dalanyŋ ūly esımderı» degen joba jasalyndy. Ol ensiklopediialyq- aǧartu saiabaǧy bolmaq. Negızgı mındetı – bükıl tarihymyzdy barşa adamzat balasyna paş etu. Būl jobaǧa, elge eŋbegı sıŋgen, älem tanyǧan tūlaǧalar engızılgen. Bastapqy kezde 100 tūlǧa atalǧan tarihi eŋbekke kırıktırıldı. Būl saiabaq Nūr-Sūltan qalasynda ornalaspaq. Bırı jer üstı, ekınşı jer asty nysany bolady dep josparlanǧan. Nysannyŋ syrtqy beinesı ülgıge säikes, küiız üige ūqsas keleuı kerek. Mūnda tūlǧalardyŋ eskertkışı ornatylyp, QR kod qoiylyp, barlyq multimedia platformasyna ornalastyrylatyn bolady. Barlyq aqparat üş tılde äzırlengen»,-dedı Ş. Ualihanov atyndaǧy Tarih jäne etnologiia instituty direktorynyŋ orynbasary Äuezhan Şaşaev.Aqiqatyna kelgende, ärkımnıŋ ötkenı özıne qyzyq. Al onyŋ tükpırındegı jaqūtty paidaǧa asyru, parasat pen paiymnyŋ deŋgeiıne bailanysty. Otanymyzdyŋ tarihyn tanytu, eldıŋ sanasyna säule beru maqsatynda bır qatar jūmystar atqarylyp jatyr. Sonyŋ bırı Almaty oblysynda, aimaq basşysynyŋ qoldauymen qūrylǧan jas ǧalymdar keŋesı.
«Qazır jas ǧalymdarǧa qoldau körsetu boiynşa, jobalardy bastap jatyrmyz. Atap aitsaq, ol jas ǧalymdar arasyndaǧy baiqauy. Oǧan oblys äkımınıŋ arnaiy 10 mln. teŋge kölemındegı granty bölındı. Keŋestıŋ ūiytqy boluymen bırınşı şara, Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧy aiasynda halyqaralyq ǧylymi konferensiia ötkızıp otyrmyz. Būl jerde qazaq elınıŋ örkendeuı boiynşa oi talqy jasalyndy. Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes, tarihymyzdy jastarǧa jetkıze bıluımız kerek. Osy maqsatta, jastar saiasaty basqarmasy, ärbır auyldy jerlerde tarihymyzdy jastarǧa tanytatyn ideologiialyq köşpelı därısterdı ūiymdastyratyn bolady»,-deidı Almaty oblysynyŋ jastar saiasaty mäselelerı basqarmasynyŋ basşysy Eldar Saparov.Jiynnyŋ basty missiiasy da, ūrpaqqa tarih betterındegı är ärıp qūndy da, salmaqty ekenın ūqtyru edı. «Tarihty bılu – ūrpaq paryzy» degendı eskersek, ūlt qūndylyqtaryn qasterlep, el daumyna özındık üles qosu egemen eldıŋ jastarynyŋ ar aldyndaǧy mındetı.
Ūqsas jaŋalyqtar
