27 säuır künı Akademik E.A. Böketov atyndaǧy Qaraǧandy universitetınıŋ alaŋynda «Ekınşı Respublika: konstitusiialyq reformalar» atty «Sarap» eksperttık klubynyŋ otyrysy öttı.
Şarany QR Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrlıgınıŋ qoldauymen «Qazaqstandyq qoǧamdyq damu instituty» KeAQ ūiymdastyrdy.
Otyrysqa «Akademik E. A. Böketov atyndaǧy Qaraǧandy universitetı» KeAQ professorlyq-oqytuşylyq qūramy men studentterı, memlekettık organdar ökılderı, saiasattanuşylar, zaŋgerler men qoǧam qairatkerlerı qatysty.
Otyrys qatysuşylary «Ekınşı Respublika» ūǧymynyŋ nenı bıldıretının jäne onyŋ aldynda mälımdelgen «Jaŋa Qazaqstan» tūjyrymdamasymen özara bailanysyn talqylady. Sondai-aq, şara barysynda sarapşylar eldegı saiasi jüiege negızgı zaŋǧa eŋgızıletın özgerıster men tolyqtyrular qalai äser etetını turaly pıkır almasty.
Is-şara «Qazaqstandyq qoǧamdyq damu instituty» KeAQ Basqarma Töraǧasy Qazbek Maigeldinovtyŋmoderatorlyǧymen öttı. Ol Konstitusiiaǧa engızıletın negızgı özgerıster men tolyqtyrulardy atap öttı.
«Bügıngı taŋda Konstitusiialyq reforma boiynşa jūmys toby öz jūmysyn aiaqtap, Konstitusiialyq Keŋes aiasynda özgertuler engızu jūmystary bastaldy. Qyrküiek aiynan bastap atalmyş özgertuler Parlament qabyrǧasynda qaralyp, jyl soŋyna deiın engızıledı. Negızgı özgertulerge keletın bolsaq, Ata zaŋnyŋ 33 babyna 56 tüzetu engızu josparlanyp otyr. Sonyŋ ışınde Prezident ökılettılıgın şekteuge, sailau jüiesın oŋtailandyruǧa, saiasi partiialardy tırkeu men jergılıktı özın-özı basqaruǧa qatysty özgerıster qoldanysqa enedı. Onyŋ ışındegı basty özgerıs Prezident ökılettılıgınıŋ şektelgenı. Būl «Ekınşı Respublika» qaǧidaty aiasynda «Küştı Prezident – yqpaldy Parlament – esep beretın Ükımet» formulasymen jüzege asady. Sondai-aq, Tūŋǧyş Prezidenttıŋ ökılettıkterıne qatysty baptar Konstitusiiadan alynyp tastalady. Būl rette 91-bapta QR Tūŋǧyş Prezidentı – Täuelsız Qazaqstannyŋ negızın qalauşy märtebesı qalady, bıraq «Elbasy» sözı bolmaidy. Osylaişa, Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ tarihi rölı moiyndalyp qalady, al ökılettılıgınıŋ keŋ auqymy joiylady», – dedı Qazbek Maigeldinov.
Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ janyndaǧy Memlekettık basqaru Akademiiasy Qaraǧandy oblysy boiynşa filialynyŋ direktory Serıkjan Baibosynov Prezidenttıŋ bastamalaryn keibır azamattar dūrys qabyldai almai jatqandyǧyn aitty.
«Memlekette ülken özgerıster bolyp jatyr. Özgerısterdıŋ ışındegı eŋ maŋyzdysy – Prezidenttıŋ ökılettılıgın şekteu. Aita ketetın jait, Prezident özgerısterdı özınen bastady. Osyǧan ülken nazar audaruymyz kerek. Bırınşıden, Prezident öz ökılettılıgın atqaruşy, zaŋ şyǧaruşy bilıkke berdı. Ekınşıden, özınıŋ jeke basyna qatysty mäseleler, iaǧni Prezidenttıŋ tuystary, jaqyndary tek qana memlekettık qyzmette ǧana emes, sonymen bırge kvazimemlekettık sektorlarda da basqaruşy qyzmetın atqara almaidy. Būl osyǧan deiın bolmaǧan özgerıster.
Sonymen qatar, Konstitusiiaǧa ūsynylyp otyrǧan özgerıste jer mäselesı de naqty aiqyndaldy. Endı jer memlekettıŋ menşıgı bolady.
Köptegen azamattar özgerısterdı dūrys qabyldai almai jatqandyǧyn baiqadym. Prezidenttıŋ saiasi, äleumettık, ekonomikalyq tūrǧydan negızdelgen oblystardy qūru jönındegı ūsynysyna, basqa azamattar taǧy da audandar aşaiyq degen ūrandar aituda. Audan aşu mäsele emes, bıraq būl sūraqqa ekonomikalyq tūrǧydan qarau kerekpız. Ekonomikalyq tūrǧydan eşqandai paida bermeitın, halyq sany 6000-ǧa jeter-jetpes bölıkterde audan aşaiyq dep eldı dürlıktırıp, oǧan qol jinau Prezidenttıŋ igı bastamalarynyŋ ūsaqtaluyna äkelıp soǧady».
Qaraǧandy qalalyq mäslihatynyŋ deputaty Jıbek Kamali öz sözınde mäslihattardyŋ rölı men äleuetın küşeituge toqtaldy.
«Mäslihattar memleket pen qoǧam arasyndaǧy kommunikasiialardyŋ maŋyzdy buyny. Olardyŋ rölın küşeitu baqylau sapasyn arttyruǧa, jergılıktı deŋgeide qarjy tärtıbın jaqsartuǧa mümkındık beredı. Jūrtşylyqpen bailanysty jaqsartuǧa memlekettık organdardyŋ aşyqtyǧy, jergılıktı deŋgeide şeşımder qabyldau kezınde qoǧamnyŋ pıkırın eskeru ǧana yqpal ete alady».
«Akademik E. A. Böketov atyndaǧy Qaraǧandy universitetı» KeAQ saiasattanu jäne äleumettanu kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Eldos Jūmaǧūlov reformalar turaly aita otyryp Şoqan Uälihanovtyŋ «Sot reformalary turaly jazbasyn» mysalǧa keltırdı.
«Şoqan Uälihanovtyŋ «Sot reformalary turaly jazbasynda» kelesı jaǧdailardy eskeru turaly aitqan bolatyn: «Kez-kelgen özgerısterdı qalyptastyru jäne ony keiınırek saqtau üşın būl reforma materialdyq qajettılıkterge säikes keluı kerek jäne ol qoǧamnyŋ ūlttyq sipatyna beiımdeluı kerek
Menıŋ oiymşa, qoǧamdaǧy eŋ basty talaptar aşyqtyq, ädılettılık jäne erkındık. Iаǧni, saiasattaǧy aşyqtyq, äleumettık ädılettılık jäne ekonomikalyq teŋ jaǧdaidyŋ jasaluy. Halyqty beibıt mitingıge şyǧarǧan da negızı osy talaptar. Jaŋa Qazaqstannyŋ negızgı ideiasy osy bolar dep oilaimyn. Būl ideia – qoǧamnyŋ talaby. Bıraz uaqyt öz-özımızdı aldap kelgenımız ökınıştı. Ärine, osy jyldardaǧy jetıstıkterımızdı joqqa şyǧarsaq, özımızdı de joqqa şyǧarǧanymyz. Is te boldy, al sözımız odan da köp boldy. Joldaudy naqty saiasi reformalardyŋ bastauy retınde kütkenımız ras».
«Akademik E. A. Böketov atyndaǧy Qaraǧandy universitetı» KeAQ rektory apparatynyŋ basşysy Serık Qalqamanov tüzetuler Qazaqstannyŋ bilık instituttary özara ärekettesudıŋ jaŋa modelge köşuın jäne jaŋa saiasi mädeniettıŋ nyǧaiuyn bıldıretının aitty:
«Memleket basşysy būl modeldı «Ekınşı Respublika» dep atady. «Ekınşı Respublika» odan ärı superprezidenttık respublikadan prezidenttık-parlamenttık respublikaǧa köşudı közdeidı. Būl memlekettık basqaru jūmysynyŋ mazmūnyn özgertu. Memleket basşysy qoǧamymyzdyŋ saiasi transformasiiasyna baǧyttalǧan barlyq özgerıster men tolyqtyrulardy Konstitusiiaǧa engızudıŋ maŋyzdylyǧyn atap öttı».
Öz sözınıŋ soŋynda Serık Qalqamanov qatysyp otyrǧan studentterden Jaŋa Qazaqstandy qūrudaǧy olar üşın maŋyzdy kriteriilerdı ataudy sūrady.
Aita ketu kerek, studentter ıs-şaraǧa belsendı qatysyp, talqylanǧan saiasi taqyryptar boiynşa öz pıkırlerımen bölıstı. Spikerdıŋ sūraǧyna jauap bere otyryp, olar tūlǧany bala kezınen qazaqstandyq patriotizm ruhynda tärbieleu öte maŋyzdy ekendıgı turaly bıryŋǧai pıkır bıldırdı.
Konstitusiialyq reformalardyŋ partiialar arasyndaǧy bäsekenı arttyruǧa berer äserı turaly saiasattanuşy Bauyrjan Serıkbaev öz pıkırın bıldırdı:
«Partiia qūruǧa qajettı müşeler sanynyŋ tömendetıluı elımızde saiasi ūiymǧa bırıkkısı keletın azamattardyŋ belsendılıgın arttyruǧa yqpalyn tigızedı. Qazırdıŋ özınde saiasi partiia qūruǧa niettı bastamaşyl toptar qūrylyp jatyr. Partiialardyŋ Parlamentke ötu şegınıŋ tüsırıluı bügıngı taŋda elımızde tırkelgen saiasi partiialar arasyndaǧy bäsekelestıktı küşeitedı. Prezidenttıŋ saiasi partiia töraǧalyǧynan ketetını, barlyq oblys, qala men audan äkımderı, olardyŋ orynbasarlary partiia filialdarynyŋ töraǧalyǧynda bolmauy bır saiasi partiianyŋ dominantty rölden ketıp, barlyq partiialarǧa teŋ mümkındıkter beredı. Partiia qūru üşın öŋırlerdegı müşeler sanyn 600-den 200-ge tüsıru bastamasy bolaşaqta qūryluy mümkın partiialar üşın ülken jeŋıldık bolmaq. Öz kezegınde mojaritarlyq jüienıŋ engızıluı jeke azamattardyŋ da belsendılıgın arttyryp, azamattyq qoǧamnyŋ damuyna yqpalyn tigızedı. Atalǧan özgerıster el azamattarynyŋ saiasi belsendılıgın köterıp, qoǧamnyŋ saiasi reformalar men el ömırıne belsendı aralasuyna oŋ yqpal etedı».
«Bügıngı taŋda Konstitusiialyq reforma boiynşa jūmys toby öz jūmysyn aiaqtap, Konstitusiialyq Keŋes aiasynda özgertuler engızu jūmystary bastaldy. Qyrküiek aiynan bastap atalmyş özgertuler Parlament qabyrǧasynda qaralyp, jyl soŋyna deiın engızıledı. Negızgı özgertulerge keletın bolsaq, Ata zaŋnyŋ 33 babyna 56 tüzetu engızu josparlanyp otyr. Sonyŋ ışınde Prezident ökılettılıgın şekteuge, sailau jüiesın oŋtailandyruǧa, saiasi partiialardy tırkeu men jergılıktı özın-özı basqaruǧa qatysty özgerıster qoldanysqa enedı. Onyŋ ışındegı basty özgerıs Prezident ökılettılıgınıŋ şektelgenı. Būl «Ekınşı Respublika» qaǧidaty aiasynda «Küştı Prezident – yqpaldy Parlament – esep beretın Ükımet» formulasymen jüzege asady. Sondai-aq, Tūŋǧyş Prezidenttıŋ ökılettıkterıne qatysty baptar Konstitusiiadan alynyp tastalady. Būl rette 91-bapta QR Tūŋǧyş Prezidentı – Täuelsız Qazaqstannyŋ negızın qalauşy märtebesı qalady, bıraq «Elbasy» sözı bolmaidy. Osylaişa, Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ tarihi rölı moiyndalyp qalady, al ökılettılıgınıŋ keŋ auqymy joiylady», – dedı Qazbek Maigeldinov.
Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ janyndaǧy Memlekettık basqaru Akademiiasy Qaraǧandy oblysy boiynşa filialynyŋ direktory Serıkjan Baibosynov Prezidenttıŋ bastamalaryn keibır azamattar dūrys qabyldai almai jatqandyǧyn aitty.
«Memlekette ülken özgerıster bolyp jatyr. Özgerısterdıŋ ışındegı eŋ maŋyzdysy – Prezidenttıŋ ökılettılıgın şekteu. Aita ketetın jait, Prezident özgerısterdı özınen bastady. Osyǧan ülken nazar audaruymyz kerek. Bırınşıden, Prezident öz ökılettılıgın atqaruşy, zaŋ şyǧaruşy bilıkke berdı. Ekınşıden, özınıŋ jeke basyna qatysty mäseleler, iaǧni Prezidenttıŋ tuystary, jaqyndary tek qana memlekettık qyzmette ǧana emes, sonymen bırge kvazimemlekettık sektorlarda da basqaruşy qyzmetın atqara almaidy. Būl osyǧan deiın bolmaǧan özgerıster.
Sonymen qatar, Konstitusiiaǧa ūsynylyp otyrǧan özgerıste jer mäselesı de naqty aiqyndaldy. Endı jer memlekettıŋ menşıgı bolady.
Köptegen azamattar özgerısterdı dūrys qabyldai almai jatqandyǧyn baiqadym. Prezidenttıŋ saiasi, äleumettık, ekonomikalyq tūrǧydan negızdelgen oblystardy qūru jönındegı ūsynysyna, basqa azamattar taǧy da audandar aşaiyq degen ūrandar aituda. Audan aşu mäsele emes, bıraq būl sūraqqa ekonomikalyq tūrǧydan qarau kerekpız. Ekonomikalyq tūrǧydan eşqandai paida bermeitın, halyq sany 6000-ǧa jeter-jetpes bölıkterde audan aşaiyq dep eldı dürlıktırıp, oǧan qol jinau Prezidenttıŋ igı bastamalarynyŋ ūsaqtaluyna äkelıp soǧady».
Qaraǧandy qalalyq mäslihatynyŋ deputaty Jıbek Kamali öz sözınde mäslihattardyŋ rölı men äleuetın küşeituge toqtaldy.
«Mäslihattar memleket pen qoǧam arasyndaǧy kommunikasiialardyŋ maŋyzdy buyny. Olardyŋ rölın küşeitu baqylau sapasyn arttyruǧa, jergılıktı deŋgeide qarjy tärtıbın jaqsartuǧa mümkındık beredı. Jūrtşylyqpen bailanysty jaqsartuǧa memlekettık organdardyŋ aşyqtyǧy, jergılıktı deŋgeide şeşımder qabyldau kezınde qoǧamnyŋ pıkırın eskeru ǧana yqpal ete alady».
«Akademik E. A. Böketov atyndaǧy Qaraǧandy universitetı» KeAQ saiasattanu jäne äleumettanu kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Eldos Jūmaǧūlov reformalar turaly aita otyryp Şoqan Uälihanovtyŋ «Sot reformalary turaly jazbasyn» mysalǧa keltırdı.
«Şoqan Uälihanovtyŋ «Sot reformalary turaly jazbasynda» kelesı jaǧdailardy eskeru turaly aitqan bolatyn: «Kez-kelgen özgerısterdı qalyptastyru jäne ony keiınırek saqtau üşın būl reforma materialdyq qajettılıkterge säikes keluı kerek jäne ol qoǧamnyŋ ūlttyq sipatyna beiımdeluı kerek
Menıŋ oiymşa, qoǧamdaǧy eŋ basty talaptar aşyqtyq, ädılettılık jäne erkındık. Iаǧni, saiasattaǧy aşyqtyq, äleumettık ädılettılık jäne ekonomikalyq teŋ jaǧdaidyŋ jasaluy. Halyqty beibıt mitingıge şyǧarǧan da negızı osy talaptar. Jaŋa Qazaqstannyŋ negızgı ideiasy osy bolar dep oilaimyn. Būl ideia – qoǧamnyŋ talaby. Bıraz uaqyt öz-özımızdı aldap kelgenımız ökınıştı. Ärine, osy jyldardaǧy jetıstıkterımızdı joqqa şyǧarsaq, özımızdı de joqqa şyǧarǧanymyz. Is te boldy, al sözımız odan da köp boldy. Joldaudy naqty saiasi reformalardyŋ bastauy retınde kütkenımız ras».
«Akademik E. A. Böketov atyndaǧy Qaraǧandy universitetı» KeAQ rektory apparatynyŋ basşysy Serık Qalqamanov tüzetuler Qazaqstannyŋ bilık instituttary özara ärekettesudıŋ jaŋa modelge köşuın jäne jaŋa saiasi mädeniettıŋ nyǧaiuyn bıldıretının aitty:
«Memleket basşysy būl modeldı «Ekınşı Respublika» dep atady. «Ekınşı Respublika» odan ärı superprezidenttık respublikadan prezidenttık-parlamenttık respublikaǧa köşudı közdeidı. Būl memlekettık basqaru jūmysynyŋ mazmūnyn özgertu. Memleket basşysy qoǧamymyzdyŋ saiasi transformasiiasyna baǧyttalǧan barlyq özgerıster men tolyqtyrulardy Konstitusiiaǧa engızudıŋ maŋyzdylyǧyn atap öttı».
Öz sözınıŋ soŋynda Serık Qalqamanov qatysyp otyrǧan studentterden Jaŋa Qazaqstandy qūrudaǧy olar üşın maŋyzdy kriteriilerdı ataudy sūrady.
Aita ketu kerek, studentter ıs-şaraǧa belsendı qatysyp, talqylanǧan saiasi taqyryptar boiynşa öz pıkırlerımen bölıstı. Spikerdıŋ sūraǧyna jauap bere otyryp, olar tūlǧany bala kezınen qazaqstandyq patriotizm ruhynda tärbieleu öte maŋyzdy ekendıgı turaly bıryŋǧai pıkır bıldırdı.
Konstitusiialyq reformalardyŋ partiialar arasyndaǧy bäsekenı arttyruǧa berer äserı turaly saiasattanuşy Bauyrjan Serıkbaev öz pıkırın bıldırdı:
«Partiia qūruǧa qajettı müşeler sanynyŋ tömendetıluı elımızde saiasi ūiymǧa bırıkkısı keletın azamattardyŋ belsendılıgın arttyruǧa yqpalyn tigızedı. Qazırdıŋ özınde saiasi partiia qūruǧa niettı bastamaşyl toptar qūrylyp jatyr. Partiialardyŋ Parlamentke ötu şegınıŋ tüsırıluı bügıngı taŋda elımızde tırkelgen saiasi partiialar arasyndaǧy bäsekelestıktı küşeitedı. Prezidenttıŋ saiasi partiia töraǧalyǧynan ketetını, barlyq oblys, qala men audan äkımderı, olardyŋ orynbasarlary partiia filialdarynyŋ töraǧalyǧynda bolmauy bır saiasi partiianyŋ dominantty rölden ketıp, barlyq partiialarǧa teŋ mümkındıkter beredı. Partiia qūru üşın öŋırlerdegı müşeler sanyn 600-den 200-ge tüsıru bastamasy bolaşaqta qūryluy mümkın partiialar üşın ülken jeŋıldık bolmaq. Öz kezegınde mojaritarlyq jüienıŋ engızıluı jeke azamattardyŋ da belsendılıgın arttyryp, azamattyq qoǧamnyŋ damuyna yqpalyn tigızedı. Atalǧan özgerıster el azamattarynyŋ saiasi belsendılıgın köterıp, qoǧamnyŋ saiasi reformalar men el ömırıne belsendı aralasuyna oŋ yqpal etedı».
“Adyrna” ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
