QAZAQ TILI ǴYLYM MEN TEHNOLOGIIa JASAÝǴA EŃ QOLAILY TIL
(Ǵylym men tehnologııaǵa kóńil bólgen jastarǵa qulaqqaǵys)
Jalpy áńgime bylaı: Joǵary oqý ornynda oqyp júrgenimizde bizdiń oqıtyn tehnıkalyq ádebetterimizdiń barlyǵy da oryssha boldy. Ózimizdiń tehnıkalyq mamandyqtarǵa qatysty qaı ádebıetti tapsaq ta, kezdeskeniniń barlyǵy derlik oryssha. Biz qazaq tobynda oqyǵandyqtan qajetti materıaldardy qazaq tiline aýdarýǵa týra keletin edi. Oqý ornynda bir kezde bizge qazaqsha jazylǵan, avtory Ǵ.Nursultanov degen «Munaı men gazdy óńdeý jáne óndirý» degen kitaptar keldi. Sonymen mamandyǵymyz boıynsha qazaqsha kitap tabyldy, bizge jaqsy boldy dep qýanyp edik, kópten kútken kitabymyzdyń qazaqsha aýdarmasyn oqyp, qatelikke tolyp turǵanyn kózimmen kórdim.
Tehnıkalyq ádebıetterdiń sózderin kópshilik oqıtyn kórkem ádebıettiń sózderimen salystyrmańyz. Tehnıkalyq tilder áldeqaıda kúrdeli ári aýyr bolady. Ony tezdetip te aýdara almaısyń. Sonda bir ustazymnan (tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty) qazaqsha ádebıettegi tehnıkalyq sózderdiń maǵynasy aýysyp ketkenin, nege bulaı jazylǵanan suraǵan bolatynmyn. Sonda ol kisi: «Negizi tehnıkalyq materıaldar orys tilinde yńǵaıly jazylady. Qazaq tili tehnıkanyń tiline kelmeıdi» dep aıtqany esimde. Ustazymnyń sol kezde aıtqanyn keıinnen qate ekenin bildim. Men ózim stýdent kezde de, odan keıin magıstratýrany oqyp júrgen kezde de tehnıkalyq ádebıetterden kóptegen materıaldardy qazaqshaǵa aýdardym. Keıbir materıaldardy kitap etip basyp shyǵaramyn degen nıetpen jınap júrdim. Ózime kerekti materıaldardy únemi qazaqshalap otyratynmyn. Adam aýdarmamen aınalysa berse, oǵan da mashyqtanyp ketedi. Maǵynasy men sóılmeniń uıqasyn, qaı jerde úılespeı turǵanyn anyq kórip otyrady. Sonda meniń kózim jetkeni, qazaq tili naǵyz ǵylym men tehnıkanyń tili ekendigi boldy. Qazaq tilinde qazirgi ýaqytta kóptegen doktorlyq dıssertaııalar qorǵalyp ta jatyr. Biraq moıyndaý kerek, orys tilindegi dıssertaııalardyń báribir salmaǵy men sany basym bolyp tur.
Mundaǵy eń ózekti másele taǵy da qazaqtyń tiliniń taǵdyry bolyp shyǵady. Biz kópten beri qazaq qoǵamnyń damýyna ǵylym men tehnologııalyq progress kerek dep zarlap kele jatyrmyz. Ony siz ózińiz de bilesiz. Biz kóp qundylyqtardy jaratýdan, iske asyrýdan keshigip qaldyq. Al ózge jurt progrestiń adam senbeıtin túrlerine kóship úlgerdi. Biraq qazaq ózin: «Eshten kesh jaqsy» dep jubatyp otyrady. Ǵylym men tehnologııany damytyp, iske asyrý úshin biz ne isteýimiz kerek? Biz naqty jolyn taba alyp jatyrmyz ba? Bizge qandaı qajetti resýrstar jetispeı jatyr? Mine, osy suraqtarǵa ózimshe jaýap izdep júremin.
Ǵylym men tehnologııany jasaýymyz úshin aǵylshyn, orys tilindegi sapaly oqýlyqtardy saýatty, jınaqy, túsinikti, oqýǵa yńǵaıly etip qazaqtyń tilinde ǵylymı jolmen aýdarý kerek. Osy sharýaǵa memleketten qarajatty jetkilikti bólý kerek. Qazaq tili naǵyz ǵylymnyń tili. Túrki tilderiniń ishindegi eń taza, eń kórkem, eń baı til de bizdiń qazaqtyń tili. Tek qazaqtyń ózi qadirin bilmeı júr. Osy tilge kerekti tehnıkalyq ádebıetterdi oraıyn keltirip aýdarsa, orasan kóp dúnıelerdi jarata alamyz. Bizge qazirgi aqparattyq tehnologııalyq dáýirde tehnıkalyq ádebıetterdi qazaqshalaý óte kerek.
Men muny ne úshin aıtyp jatyrmyn?
Bizdiń tehnıkalyq mamandyqtarda oqıtyn qazaq tildi stýdentter qazaqtildi qundy materıaldar taba almaı, dál osy orys tilindegi materıaldarǵa kelip súrinip, durys aqparattar ala almaı, shala-jansar bolyp, basym bóligi bilimsiz qalýda. Qazaq tildi aýdıtorııanyń artta qalyp otyrǵany da osydan. Sebebi, men ony óz kózimmen kórgenmin. Ol jaǵynan habarym da jaqsy. Qazaqtildi tehnıkalyq aýdıtorııanyń aýrasy men aıasyn keńeıtetin nıetimiz bolsa, qazaq tilindegi qazaqtyń qarakózderin ǵylym men tehnologııanyń tehnokrattaryna aınaldyratyn nıetimiz bolsa, damyǵan órkenıetti el bolamyz degen nıetimiz bolsa, qazaq tilinde ǵylym men tehnologııanyń progress kóshin bastaıyq degen nıetimiz ras bolsa, mine, men azamattarǵa osyndaı usynys pen ótinish aıtamyn.
Biz osylaı ǵana qazaq tilin ǵylymnyń tiline aınaldyramyz. Biz ózimizdi syılamaı, bizben eshkim sanaspaıdy. Barsyń ba, joqsyń ba, seni eshkim el eken dep, ult eken dep moıyndamaıdy. Ǵylymyńdy óz tilińde jasasań ǵana sen ózgeni izdemeısiń, izdeıtinder ózi keledi.
Batystyń nemese shyǵys elderiniń ǵylymı tehnıkalyq progresi men áleýetin ózderińiz bilesizder ǵoı. Olar kez kelgeng elge ózderin syılata alady. Nege deseńiz, olar órkenettiń tirligin jasap otyr. Olar adamzat balasyn zamannyń jańa qyrymen tanystyryp, tanymyn keńeıtip, órisin arttyryp otyr. Solardyń barlyǵy da óz tilimen órkenıetti jasap jatyr ǵoı.
Bekbolat QARJAN,
«Adyrna» ulttyq portaly
