"Jaŋa Qazaqstannyŋ" basty ideiasy: bılım men ǧylym

QR Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtıŋ: "Jaŋa Qazaqstan degenımız — egemen elımızdıŋ bolaşaqtaǧy beinesı. Öz elınıŋ erteŋıne senbegen halyq myqty memleket qūra almaidy" degen sözı bar. Prezident aitqan Jaŋa Qazaqstannyŋ kelbetı qaitse kemel bolmaq? Myqty memleketke ainalu üşın eldıŋ erteŋıne būqarany qalai sendıruge bolady. Ūlttyq ideologiianyŋ tamyry nege bailanu kerek? Būl sansyz sūraqtyŋ jalǧyz jauaby bar. Jaŋa Qazaqstan ideiasyn jaŋǧyrtu üşın jas buynnyŋ sanasyna bılım men ǧylym närın sıŋırıp, boiyna ūlttyq tärbienıŋ dänın sebu kerek. "Jaŋa Qazaqstannyŋ" müddesıne tek bılımmen ǧana qyzmet ete alamyz" degen ideiany jas buynnyŋ sanasyna qūiyp, elımızdegı joǧary bılım beretın, maman daiyndaityn oqu oryndaryna tübegeilı özgerıster jasalu kerek. Memleket osy mäselenı tereŋ tüsınıp, zaman talabyna sai bılım berudıŋ reformasyn jasap jatyr.  Onyŋ naqty mysaly retınde zaman köşıne ılese almai, tek oqu aqysyn alyp, jastarǧa diplom ülestırumen ǧana ainalysatyn oqu oryndarynyŋ jappai qysqartylyp, onyŋ ornyna ūzaq jyldardan berı dästürlı bılım beru ürdısınen jaŋylmaǧan, mamandardy öz salasynyŋ bılgırı etıp daiyndaityn bılım oşaqtarynyŋ damuyna barynşa qoldau körsetılıp jatqanyn aituǧa bolady. Iаǧni, qazaqstandyq joǧarǧy oqu oryndary elekten ötıp, şynaiy bılım bere alatyn universitetterdıŋ keŋ damuyna jaǧdai jasalyp otyr. Būl bır. Ekınşıden, Joǧarǧy oqu oryndaryn basqaru jüiesı tübe­geilı özgertu qolǧa alynatyn bolady. Būl oraida bılım salasyndaǧy sybailas jemqorlyqty joiu basty nazarda ūstalatyn bolady. Damyǧan, bolaşaǧynan ümıt küttıretın eşbır el paramen maman daiyndamaidy. Mäselen, bolaşaq därıger teoriialyq bır pännen para berıp emtihannan ötse, bolaşaqta täjıribede ol nauqastyŋ ömırıne qater töndıretının esten şyǧaruǧa bolmaitynyn tereŋ tüsıner kez keldı. Sondyqtan da bolaşaq mamandar universitet qabyrǧasynda mamandyqqa degen adaldyqty boiyna sıŋırıp, memleketşıldık, otansüigıştık sezımderın de qosa şyŋdauy kerek. Qazır universitetter «Bolaşaq» baǧdarlamasymen şet elde oqyp kelgen tülekterdı jappai jūmysqa alyp jatyr. Älemdık täjıribenı közben körıp kelgen bolaşaqtyqtar inno­vasiia engızu men bılım salasyn basqarudyŋ bastamaşysy bolary anyq. Üşınşıden, "Jaŋa Qazaqstan" ideiasy memleketımızdegı adami kapitaldy da­mytuǧa erekşe köŋıl böletın bolady. Prezidentımız Qasym-Jomart Toqaev būl oraida ǧalym­dardyŋ ǧylymi qyzmetın qarjylandyru artatynyn aitqan bolatyn. Iаǧni, jas ǧalymdarǧa alaŋsyz ızdenuge jaǧdai jasalmaq. Postdoktorantura baǧdarlamasy boiynşa oquǧa granttar köp bölınıp, universitetterdıŋ ǧylymi äleuetın nyǧaitu qolǧa alynady. Mäselen, ötken jyldan bastap uni­versitet qabyrǧasyndaǧy türlı zertteulerge grant bölu jüiesı jasaldy. Qazır jas ǧalymdar öz zertteu nysanasyna qatysty jobalar jasap, memlekettık granttar ūtyp alyp, tek ǧylymmen alaŋsyz ainalysuyna mümkındık aluda. Memleketımızdıŋ adami kapitaldy damytuǧa jasaǧan būl qamqorlyǧy aldaǧy onjyldyqtarda öz nätijesın körseterı anyq. Törtınşıden, bılım beru men tärbie beru - egız ūǧym. Bılım jüiesı qanşa reformalansa da, qanşa özgerıster bolsa da, universiteterdegı ūrpaq tärbieleu jūmysy kenjelep qalmauy kerek. Iаǧni, joǧarǧy oqu oryndary bolaşaq mamanǧa tek bılım berumen şektelmei, jastardyŋ adami qasietterın şyŋdap, qoǧammen bailanys ornata alatyn, būqaramen bailanys jasauǧa qabılettı köpşıl maman, adamdyǧy men mamandyǧy teŋ damyǧan azamat etıp qalyptastyrudy qolǧa alatyn bolady. Ärine, mamandy tärbieleu men adamdy tärbileu ısın bır-bırımen üilestıru oŋai emes. Köp jaǧdaida universitet studentterdıŋ adami qabıletterın damytamyz dep, türlı şaralar ūiymdastyryp, jastardy erıktı retınde ärtürlı qoǧamdyq jūmystarǧa jegıp qoiady. Demek mūndai jaǧdaida qoǧamnyŋ qoşametı men rizaşylyǧynan şabyttanǧan jastar öz mamandyǧyn ūmyt qaldyrady. Sondyqtan da, tärbie men bılım beru maqsatyn bırge jüzege asyru üşın oqu oryndary oqu prosesın aqsatpaudyŋ töte joldary qarastyruy kerek. Mäselen, studentterdıŋ volonterlık qyz­metı tıkelei onyŋ igerıp jatqan mamandyǧymen, bolaşaqtaǧy käsıbımen tıkelei bailanys­y bar mazmūnda boluy qadaǧalanǧany dūrys. Volonterlık qozǧalystar qoǧamdaǧy saiasi-äleumettık jaǧdailarlardan täuelsız boluy mındet. Mamandyqqa qatysty klubtar, käsıp­kerlık ortalyqtar, studenttık startaptardyŋ damuyna jol aşylyp, belsendılıktıŋ özı tıkelei mamandyqpen astasyp jatqany dūrys. Besınşıden, jas mamannyŋ boiyna parasattylyq, meiırımdı­lık, toleranttylyq, tarihi qūndylyqtarǧa degen qūrmettı sıŋıru ısın universitetter basty nazarda ūstauy kerek. Kez kelgen türık azamaty Türkiiany qalai süise, bızdıŋ är student qazaq memleketın solai süiuı kerek.  Är qazaq jasynyŋ jürgegınde Qazaqstanǧa degen süiıspenşılık oty laulap tūrmasa, "öz Otanymdy damytam, elıme qyzmet etem" degen ideiaǧa boi aldyrmasa, bızdegı joǧarǧy oqu oryndary daiyndaǧan mamandar äleumettık jaǧdaiyn tüzeu üşın şetelge ketuı, sol jaqta bırjola qalyp qoiu qaupı seiılmeidı. Jetınşıden, "Jaŋa Qazaqstan" ideiasynyŋ negızı bolyp otyrǧan bılım men ǧylym tek sözben jüzege aspaitynyn ūmytpauymyz kerek. Būl oraida bılım men ǧylymdy damytuǧa memleket eŋ aldymen qarjylai qoldaudy ūlǧaityp jatqany köŋılge medeu. Mysaly,  2024 jyly bılım salasyna bölıngen biudjet 1,4 esege ūlǧaiyp, 5 trln teŋgege jetken. Bolaşaqta "Jaŋa Qazaqstandy" qalyptastyru üşın bılım salasyna bölınetın qarjy jalpy ışkı önımnıŋ 3-4 paiyzyn qūrap, ol körsetkıştı bolaşaqta 7-8 paiyzǧa jetkızu közdelıp otyr. Tüiın Qoş! Bılım salasyn­daǧy re­forma eŋ aldymen bızdegı mamandardy bäse­kege qa­bılettı etuı kerek. Bılımdı azamat - erkın oily azamat­. Elımızdegı erkın oily, täuelsız sanaly, älemdık deŋgeidegı bäsekege qabılettı jastardy tärbie­leu memleketımızdıŋ basty maqsatyna ainalyp otyr. Ol maqsatqa jetu üşın elımızdıŋ bılım salasyn bır müddege bırıktıretın ideia qajet. Ol ideia "Jaŋa Qazaqstan" ideiasy bolary anyq.

Aqan Bırlık

"Adyrna" ūlttyq portaly