QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtiń: "Jańa Qazaqstan degenimiz — egemen elimizdiń bolashaqtaǵy beınesi. Óz eliniń erteńine senbegen halyq myqty memleket qura almaıdy" degen sózi bar. Prezıdent aıtqan Jańa Qazaqstannyń kelbeti qaıtse kemel bolmaq? Myqty memleketke aınalý úshin eldiń erteńine buqarany qalaı sendirýge bolady. Ulttyq ıdeologııanyń tamyry nege baılaný kerek? Bul sansyz suraqtyń jalǵyz jaýaby bar. Jańa Qazaqstan ıdeıasyn jańǵyrtý úshin jas býynnyń sanasyna bilim men ǵylym nárin sińirip, boıyna ulttyq tárbıeniń dánin sebý kerek.
"Jańa Qazaqstannyń" múddesine tek bilimmen ǵana qyzmet ete alamyz" degen ıdeıany jas býynnyń sanasyna quıyp, elimizdegi joǵary bilim beretin, maman daıyndaıtyn oqý oryndaryna túbegeıli ózgerister jasalý kerek. Memleket osy máseleni tereń túsinip, zaman talabyna saı bilim berýdiń reformasyn jasap jatyr. Onyń naqty mysaly retinde zaman kóshine ilese almaı, tek oqý aqysyn alyp, jastarǵa dıplom úlestirýmen ǵana aınalysatyn oqý oryndarynyń jappaı qysqartylyp, onyń ornyna uzaq jyldardan beri dástúrli bilim berý úrdisinen jańylmaǵan, mamandardy óz salasynyń bilgiri etip daıyndaıtyn bilim oshaqtarynyń damýyna barynsha qoldaý kórsetilip jatqanyn aıtýǵa bolady. Iaǵnı, qazaqstandyq joǵarǵy oqý oryndary elekten ótip, shynaıy bilim bere alatyn ýnıversıtetterdiń keń damýyna jaǵdaı jasalyp otyr. Bul bir.
Ekinshiden, Joǵarǵy oqý oryndaryn basqarý júıesi túbegeıli ózgertý qolǵa alynatyn bolady. Bul oraıda bilim salasyndaǵy sybaılas jemqorlyqty joıý basty nazarda ustalatyn bolady. Damyǵan, bolashaǵynan úmit kúttiretin eshbir el paramen maman daıyndamaıdy. Máselen, bolashaq dáriger teorııalyq bir pánnen para berip emtıhannan ótse, bolashaqta tájirıbede ol naýqastyń ómirine qater tóndiretinin esten shyǵarýǵa bolmaıtynyn tereń túsiner kez keldi. Sondyqtan da bolashaq mamandar ýnıversıtet qabyrǵasynda mamandyqqa degen adaldyqty boıyna sińirip, memleketshildik, otansúıgishtik sezimderin de qosa shyńdaýy kerek. Qazir ýnıversıtetter «Bolashaq» baǵdarlamasymen shet elde oqyp kelgen túlekterdi jappaı jumysqa alyp jatyr. Álemdik tájirıbeni kózben kórip kelgen bolashaqtyqtar ınnovaııa engizý men bilim salasyn basqarýdyń bastamashysy bolary anyq.
Úshinshiden, "Jańa Qazaqstan" ıdeıasy memleketimizdegi adamı kapıtaldy damytýǵa erekshe kóńil bóletin bolady. Prezıdentimiz Qasym-Jomart Toqaev bul oraıda ǵalymdardyń ǵylymı qyzmetin qarjylandyrý artatynyn aıtqan bolatyn. Iaǵnı, jas ǵalymdarǵa alańsyz izdenýge jaǵdaı jasalmaq. Postdoktorantýra baǵdarlamasy boıynsha oqýǵa granttar kóp bólinip, ýnıversıtetterdiń ǵylymı áleýetin nyǵaıtý qolǵa alynady. Máselen, ótken jyldan bastap ýnıversıtet qabyrǵasyndaǵy túrli zertteýlerge grant bólý júıesi jasaldy. Qazir jas ǵalymdar óz zertteý nysanasyna qatysty jobalar jasap, memlekettik granttar utyp alyp, tek ǵylymmen alańsyz aınalysýyna múmkindik alýda. Memleketimizdiń adamı kapıtaldy damytýǵa jasaǵan bul qamqorlyǵy aldaǵy onjyldyqtarda óz nátıjesin kórseteri anyq.
Tórtinshiden, bilim berý men tárbıe berý - egiz uǵym. Bilim júıesi qansha reformalansa da, qansha ózgerister bolsa da, ýnıversıteterdegi urpaq tárbıeleý jumysy kenjelep qalmaýy kerek. Iaǵnı, joǵarǵy oqý oryndary bolashaq mamanǵa tek bilim berýmen shektelmeı, jastardyń adamı qasıetterin shyńdap, qoǵammen baılanys ornata alatyn, buqaramen baılanys jasaýǵa qabiletti kópshil maman, adamdyǵy men mamandyǵy teń damyǵan azamat etip qalyptastyrýdy qolǵa alatyn bolady. Árıne, mamandy tárbıeleý men adamdy tárbıleý isin bir-birimen úılestirý ońaı emes. Kóp jaǵdaıda ýnıversıtet stýdentterdiń adamı qabiletterin damytamyz dep, túrli sharalar uıymdastyryp, jastardy erikti retinde ártúrli qoǵamdyq jumystarǵa jegip qoıady. Demek mundaı jaǵdaıda qoǵamnyń qoshameti men rızashylyǵynan shabyttanǵan jastar óz mamandyǵyn umyt qaldyrady. Sondyqtan da, tárbıe men bilim berý maqsatyn birge júzege asyrý úshin oqý oryndary oqý proesin aqsatpaýdyń tóte joldary qarastyrýy kerek. Máselen, stýdentterdiń volonterlik qyzmeti tikeleı onyń ıgerip jatqan mamandyǵymen, bolashaqtaǵy kásibimen tikeleı baılanysy bar mazmunda bolýy qadaǵalanǵany durys. Volonterlik qozǵalystar qoǵamdaǵy saıası-áleýmettik jaǵdaılarlardan táýelsiz bolýy mindet. Mamandyqqa qatysty klýbtar, kásipkerlik ortalyqtar, stýdenttik startaptardyń damýyna jol ashylyp, belsendiliktiń ózi tikeleı mamandyqpen astasyp jatqany durys.
Besinshiden, jas mamannyń boıyna parasattylyq, meıirimdilik, toleranttylyq, tarıhı qundylyqtarǵa degen qurmetti sińirý isin ýnıversıtetter basty nazarda ustaýy kerek. Kez kelgen túrik azamaty Túrkııany qalaı súıse, bizdiń ár stýdent qazaq memleketin solaı súıýi kerek. Ár qazaq jasynyń júrgeginde Qazaqstanǵa degen súıispenshilik oty laýlap turmasa, "óz Otanymdy damytam, elime qyzmet etem" degen ıdeıaǵa boı aldyrmasa, bizdegi joǵarǵy oqý oryndary daıyndaǵan mamandar áleýmettik jaǵdaıyn túzeý úshin shetelge ketýi, sol jaqta birjola qalyp qoıý qaýpi seıilmeıdi.
Jetinshiden, "Jańa Qazaqstan" ıdeıasynyń negizi bolyp otyrǵan bilim men ǵylym tek sózben júzege aspaıtynyn umytpaýymyz kerek. Bul oraıda bilim men ǵylymdy damytýǵa memleket eń aldymen qarjylaı qoldaýdy ulǵaıtyp jatqany kóńilge medeý. Mysaly, 2024 jyly bilim salasyna bólingen bıýdjet 1,4 esege ulǵaıyp, 5 trln teńgege jetken. Bolashaqta "Jańa Qazaqstandy" qalyptastyrý úshin bilim salasyna bólinetin qarjy jalpy ishki ónimniń 3-4 paıyzyn qurap, ol kórsetkishti bolashaqta 7-8 paıyzǵa jetkizý kózdelip otyr.
Túıin
Qosh! Bilim salasyndaǵy reforma eń aldymen bizdegi mamandardy básekege qabiletti etýi kerek. Bilimdi azamat - erkin oıly azamat. Elimizdegi erkin oıly, táýelsiz sanaly, álemdik deńgeıdegi básekege qabiletti jastardy tárbıeleý memleketimizdiń basty maqsatyna aınalyp otyr. Ol maqsatqa jetý úshin elimizdiń bilim salasyn bir múddege biriktiretin ıdeıa qajet. Ol ıdeıa "Jańa Qazaqstan" ıdeıasy bolary anyq.
Aqan Birlik
"Adyrna" ulttyq portaly
