«Adyrna» ūlttyq portalynyŋ kezektı sūhbaty Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU, halyqaralyq qūqyq kafedrasynyŋ dosentı, zaŋ ǧylymdarynyŋ kandidaty N.S.Jetıbaev myrzamen boldy.
Memlekettıŋ basty bailyǧy - halqy, teŋsızdıgı, täuelsızdıgı. Halyq bolmasa, tūtas bır memlekettıŋ boluy mümkın emes. Al däl osy halyqty bır şaŋyraq astynda jiyp, ymyrada bolu üşın arnaiy konstitusiialyq zaŋ bar.
-Nūrbol myrza, är adam öz müddesın qorǧai alatyndai köz aşyq, kökırek oiau zaman. Al bızdıŋ elde qūqyqtyq mädeniet pen qūqyqtyq sana adamdar arasynda qanşalyqty qalyptasqan?
-Qazaqstanda şynaiy demokratiialyq qoǧam älı de öz qarqynynda qūrylmady. Rasynda, kez-kelgen lauazym iesı öz ornynda ūzaq merzım otyrady. Halqymyzdyŋ qūqyqtyq mädenietı men qūqyqtyq sanasy äzırge mäz emes. Alaida jaqsaruy tiıs, jaqsartuymyz kerek...
-Zaŋgerden arnaiy keŋes, konsultasiia alatyn adamdar qarasy köp pe?
-Ärine, zaŋgerden keŋes alatyn jandar bızdıŋ elımızde öte köp. Būl jerde bızdıŋ eldegı halyq sanaǧyn qazaq jäne orys tıldı dep bölıp qarastyruǧa bolady. Sondyqtan da köbıne zaŋgerden keŋes sūrauşylar – orys tıldı azamat, azamatşalar. Qazaq tılınde keŋes sūrauşylar qatary da az emes. Bıraq belsendılık tömen.
-Sot jüiesındegı reformalardyŋ mazmūny men maqsaty qandai?
-Sot jüiesındegı reformalardyŋ basty maqsaty – şynaiy, ädıl, täuelsız üşınşı bilık jüiesın qūru. Sot organdary şeşım şyǧaruda atqaruşy bilıkke täueldı bolmai ädıl sot şeşımın şyǧaru bop negızdeledı. Bıraq jasyratyny joq, būl reformalardyŋ kemşılıgı – sudialardy taǧaiyndau. Keibır sudialar halyqtyŋ tolyqqandy müddesın oilamaidy...
-Qūqyqtyq aktıler qandai jaǧdaida äreket etedı?
-Bızde qabyldanǧan kez-kelgen qūqyqtyq aktılerdıŋ sapasy jaman emes. Al basty kemşılık sol zaŋnyŋ keide dūrys oryndalmauynda. Mysaly, AQŞ-tyŋ būryŋǧy prezidentı kışı Djordj Buştyŋ qyzy kölıgımen jol erejesın būzǧany üşın AQŞ polisiia bölımşesı ony jürgızuşı kuälıgınen aiyrǧan. AQŞ prezidentı qyzyn araşalap qalu üşın tük te ıstei almady. Al bızde ökınışke qarai, BAQ betterınen äkımnıŋ nemese dökeidıŋ ūly jol erejesın būzyp, jazasyz qaldy degendı jiı oqimyz.
-Qazır ömır onlainǧa auysty. Elektrondy sot törelıgınıŋ tiımdı jaǧy bar ma?
-Onlain türde ötken sot mäjılısı bırınşıden pandemiiadan, ekınşıden sot prosesınıŋ jalpy qauymǧa aşyq türde ötuın qamtamasyz etedı. Üşınşıden, zaŋgerlerdıŋ sot prosesınıŋ qalai ötkendıgıne adal baǧa beruge mümkındık syilaidy.
-Adam qūqyǧyn qorǧau boiynşa arnaiy vedomstvolar qandai qarqyndy jūmys atqaryp jatyr?
-Adam qūqyǧyn qorǧau boiynşa köbınese bızde ükımettık emes ūiymdar jūmys ıstep jatyr. Olardyŋ jūmysy qarqyndy bolmasa da, bırşama jūmysty öz deŋgeiınde atqaruda. Eldegı demokratiialyq qoǧamnyŋ asa qatty damymaǧany däl osy ıspen ükımettık emes ūiymdardyŋ ainalysyp jatqandyǧynan bılınedı.
-Qūqyqtyq sana erterek qalyptassa, qylmys azaiar ma edı?
-Qūqyqtyq sana damyǧan elderdegıdei qalyptassa sybailas jemqorlyq qylmystary azaiatyn edı. Öitkenı, qoǧamda sybailas jemqorlyq pen tamyr-tanystyq älı de bar ekenın jasyru mümkın emes. Qūqyqtyq sana qalyptassa ol öz kezegınde meritokratiialyq ädıstıŋ qalyptasuyna alyp keletın edı. Al däl osy qūqyqtyq mädeniet sybailas jemqorlyqty ǧana azaita alady deuge bolady. Basqa qylmystardyŋ azaiuyna äser etedı deuge kepıldık joq.
-Mysaly, qūjattardyŋ dūrys emestıgınen japa şekken adamnyŋ kınäsı zaŋdy bılmeu bolsa, kelesı mümkındık berıle me?
-Zaŋdy bılmeu jauapkerşılıkten bosatpaidy degen qaǧida bar. Izgılık qaǧidasyna sai alǧaş ret qūjattaryn joǧaltyp alǧan azamattardyŋ kınäsı bolmasa olarǧa jeŋıldık qarastyryluy tiıs.
Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Äŋgımelesken:Inju ÖMIRZAQ, «Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
