«Adyrna» ulttyq portalynyń kezekti suhbaty Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, halyqaralyq quqyq kafedrasynyń doenti, zań ǵylymdarynyń kandıdaty N.S.Jetibaev myrzamen boldy.
Memlekettiń basty baılyǵy - halqy, teńsizdigi, táýelsizdigi. Halyq bolmasa, tutas bir memlekettiń bolýy múmkin emes. Al dál osy halyqty bir shańyraq astynda jıyp, ymyrada bolý úshin arnaıy konstıtýııalyq zań bar.
-Nurbol myrza, ár adam óz múddesin qorǵaı alatyndaı kóz ashyq, kókirek oıaý zaman. Al bizdiń elde quqyqtyq mádenıet pen quqyqtyq sana adamdar arasynda qanshalyqty qalyptasqan?
-Qazaqstanda shynaıy demokratııalyq qoǵam áli de óz qarqynynda qurylmady. Rasynda, kez-kelgen laýazym ıesi óz ornynda uzaq merzim otyrady. Halqymyzdyń quqyqtyq mádenıeti men quqyqtyq sanasy ázirge máz emes. Alaıda jaqsarýy tıis, jaqsartýymyz kerek...
-Zańgerden arnaıy keńes, konsýltaııa alatyn adamdar qarasy kóp pe?
-Árıne, zańgerden keńes alatyn jandar bizdiń elimizde óte kóp. Bul jerde bizdiń eldegi halyq sanaǵyn qazaq jáne orys tildi dep bólip qarastyrýǵa bolady. Sondyqtan da kóbine zańgerden keńes suraýshylar – orys tildi azamat, azamatshalar. Qazaq tilinde keńes suraýshylar qatary da az emes. Biraq belsendilik tómen.
-Sot júıesindegi reformalardyń mazmuny men maqsaty qandaı?
-Sot júıesindegi reformalardyń basty maqsaty – shynaıy, ádil, táýelsiz úshinshi bılik júıesin qurý. Sot organdary sheshim shyǵarýda atqarýshy bılikke táýeldi bolmaı ádil sot sheshimin shyǵarý bop negizdeledi. Biraq jasyratyny joq, bul reformalardyń kemshiligi – sýdıalardy taǵaıyndaý. Keıbir sýdıalar halyqtyń tolyqqandy múddesin oılamaıdy...
-Quqyqtyq aktiler qandaı jaǵdaıda áreket etedi?
-Bizde qabyldanǵan kez-kelgen quqyqtyq aktilerdiń sapasy jaman emes. Al basty kemshilik sol zańnyń keıde durys oryndalmaýynda. Mysaly, AQSh-tyń buryńǵy prezıdenti kishi Djordj Býshtyń qyzy kóligimen jol erejesin buzǵany úshin AQSh polıııa bólimshesi ony júrgizýshi kýáliginen aıyrǵan. AQSh prezıdenti qyzyn arashalap qalý úshin túk te isteı almady. Al bizde ókinishke qaraı, BAQ betterinen ákimniń nemese dókeıdiń uly jol erejesin buzyp, jazasyz qaldy degendi jıi oqımyz.
-Qazir ómir onlaınǵa aýysty. Elektrondy sot tóreliginiń tıimdi jaǵy bar ma?
-Onlaın túrde ótken sot májilisi birinshiden pandemııadan, ekinshiden sot proesiniń jalpy qaýymǵa ashyq túrde ótýin qamtamasyz etedi. Úshinshiden, zańgerlerdiń sot proesiniń qalaı ótkendigine adal baǵa berýge múmkindik syılaıdy.
-Adam quqyǵyn qorǵaý boıynsha arnaıy vedomstvolar qandaı qarqyndy jumys atqaryp jatyr?
-Adam quqyǵyn qorǵaý boıynsha kóbinese bizde úkimettik emes uıymdar jumys istep jatyr. Olardyń jumysy qarqyndy bolmasa da, birshama jumysty óz deńgeıinde atqarýda. Eldegi demokratııalyq qoǵamnyń asa qatty damymaǵany dál osy ispen úkimettik emes uıymdardyń aınalysyp jatqandyǵynan bilinedi.
-Quqyqtyq sana erterek qalyptassa, qylmys azaıar ma edi?
-Quqyqtyq sana damyǵan elderdegideı qalyptassa sybaılas jemqorlyq qylmystary azaıatyn edi. Óıtkeni, qoǵamda sybaılas jemqorlyq pen tamyr-tanystyq áli de bar ekenin jasyrý múmkin emes. Quqyqtyq sana qalyptassa ol óz kezeginde merıtokratııalyq ádistiń qalyptasýyna alyp keletin edi. Al dál osy quqyqtyq mádenıet sybaılas jemqorlyqty ǵana azaıta alady deýge bolady. Basqa qylmystardyń azaıýyna áser etedi deýge kepildik joq.
-Mysaly, qujattardyń durys emestiginen japa shekken adamnyń kinási zańdy bilmeý bolsa, kelesi múmkindik berile me?
-Zańdy bilmeý jaýapkershilikten bosatpaıdy degen qaǵıda bar. Izgilik qaǵıdasyna saı alǵash ret qujattaryn joǵaltyp alǵan azamattardyń kinási bolmasa olarǵa jeńildik qarastyrylýy tıis.
Suhbatyńyzǵa raqmet!
Áńgimelesken:Injý ÓMIRZAQ,
«Adyrna» ulttyq portaly
