Äielder türmesınde meiram qalai toilanady?

Almatydan 40 şaqyrym jerdegı Jauǧaşty kentınde LA-155/4 äielder türmesı ornalasqan. Mūnda balasymen bırge otyrǧandar da bar. Temır tordyŋ ar jaǧyndaǧy äielder mereke qarsaŋynda özderı merekelık keş ūiymdastyrady, dep habarlaidy Sputnik Qazaqstan saity. Almaty oblysyndaǧy būl türme – äielder jazasyn öteitın Qazaqstandaǧy alty mekemenıŋ bırı. Mūnda bır mezgılde 1200-ge juyq adamǧa oryn tabylady. Būl mekemenıŋ bır erekşelıgı – mūnda äielder balalarymen bırge tūra alady. Būl mekemenıŋ aşylǧanyna bır jyldan keiın 85 jyl bolady. Osy uaqyt aralyǧynda auyr nemese ortaşa auyrlyqtaǧy qylmys jasaǧan qanşa äieldıŋ jazasyn ötegenın bırden naqty eşkım aita almas. Sebebı jyl saiyn ol qatarǧa qosylyp jatqandar men jazasyn ötep şyqqandar sany ärtürlı. Qazır būl türmede 460-qa juyq äiel bar. Sputnik Qazaqstantılşılerı äielder türmesıne baryp, olardyŋ merekege daiyndyǧyn körıp, äieldermen äŋgımelestı.

Köktemdı asyǧa kütedı

Jauǧaşty auylyndaǧy türmede otyrǧan är äieldıŋ oqiǧasy ärtürlı. Türme aumaǧyna kırer kezde tyiym salynǧan zattyŋ bärın qaldyru kerek. Osylaişa qanşama äiel jyldar boiy syrtqa şyǧudy armandaityn esıkten sol älemge kıresıŋ. Türmede qazır 459 äiel bar. Būǧan deiın būl jerde adam az bolǧan eken. Oǧan türme qyzmetkerlerı pandemiianyŋ yqpaly bar dep sanaidy. "Qazır bızde 459 tūtqyn bar. Būǧan deiın az boldy. Pandemiiaǧa bailanysty sot şeşımı keiınge qalyp otyrdy nemese basqa da sebebı bar şyǧar. Karantin jeŋıldetılgen kezde bızge jaŋadan sottalǧandar kele bastady. Arasynda kämeletke tolmaǧan ekı qyz bar", - deidı LA-155/4 tüzeu mekemesı bastyǧynyŋ orynbasary Güljämilä Baitemırova. Äielder türmesınde otyrǧandar nauryzdy asyǧa kütedı. Sebebı būl aida mereke köp. Al mereke kezınde türmedegı bıryŋǧai kiımdı basqa kiımge auystyru mümkındıgı tuady. Mūnda sottalǧandar konserttı özderı ūiymdastyrady, al äkımşılık sondai şaralardy jiı ötkızıp tūruǧa tyrysady. Mekeme qyzmetkerlerınıŋ aituynşa, sondai sät tolyq bolmasa da, qabyrǧanyŋ ar jaǧyndaǧy ömırge bır sätke oraluǧa mümkındık beredı. Al sottalǧandardyŋ özı būryn baǧaly bolmaǧan uaqyttyŋ är minuty altynǧa teŋ degen oida. "Bız jaqyn adamdarymyzǧa köp köŋıl böle bermeimız. Al syrtta beitanys adamdarǧa jyly söilep, üige kelgen soŋ aşu-yzamyzdy şyǧaramyz. Balalarǧa, jaqyndarymyzǧa, anamyzǧa qatty söileimız. Alaida ol adamdar eşteŋege qaramastan bızdı jaqsy köredı. Bızdıŋ jaqsy ne jaman ekenımızge qaramaidy. Nemese qatygez, meiırımdı, auru, sau ekenımızge qaramai jaqsy köredı", - dedı sottalǧan Natalia Kandolova. Osydan bıraz uaqyt būryn Natalia özın abaqtyda otyramyn dep oilamaǧan. Sebebı 18 jyl boiy qūqyq qorǧau organdarynda qyzmet ettı. Zaŋ men tärtıptı saqtap jürgenıne senımdı boldy. Al qazır ekı jyl tergeu izoliatorynda, bes ai türmede otyrǧanyna qaramastan özınıŋ kınäsız ekenın däleldeuden ümıt üzbei keledı. Al üiınde ekı balasy men egde jastaǧy anasy kütıp otyr. "Menı alty jäne segız jastaǧy ekı kışkentai balam kütıp otyr. Anam 64 jasta. Olar menıŋ otbasym. Men türmege tüskelı küieuımmen ajyrastyq. Ömırımde osyndai jaǧdai da boldy. Köptegen er adam osylai oŋai berıle salady", - deidı ol.

Balany syrtqa teppeidı

Mūndaǧy äielderden türmege qandai qylmysy üşın tüskenın sūrauǧa bolmaidy. Mūny jazylmaǧan zaŋ dese de bolady. Sebebı ärqaisynyŋ eske alǧysy kelmeitın oqiǧasy bar. "Bırtürlı bolyp körıngenımen, osy jerde otyruǧa tura kelgenıne ökınbeimın. Ne sebeptı otyrǧanymdy, oǧan ne sebep bolǧanyn bılemın. İä, būl – synaq. Alaida ol maǧan özımdı tabuǧa, tüsınuge kömektestı. Būl jerde ärtürlı adammen tıl tabysuǧa üirendım. Erkındıkke şyqqan soŋ qai baǧytta äreket etetınımdı, qalai ömır süru kerek ekenın tüsındım. Tek jaqyndarymnan jyraq jürgenım qynjyltady. Az qaldy. Bır aidan astam uaqyttan keiın şyǧamyn dep ümıttenemın. Sol kündı kütıp jürmın", - deidı sottalǧan Botagöz Baharova. Botagöz özınıŋ ekınşı qyzyn osy jerde Jauǧaşty koloniiasynda düniege äkeldı. Üş jasqa deiın näreste anasymen bırge balalar qalaşyǧynyŋ aumaǧynda bolǧan. Ärine, erkındıktegıdei bolmasa da, onyŋ sözınşe, säbiınıŋ janynda üş jyl tez ötıp kettı. "Balasy bar äielder balalar qalaşyǧynda tūrady. Būǧan deiın olar jasaq qūramynda bolǧan. Iаǧni, belgılı bır bekıtılgen uaqytta balalar üiıne baryp, keste boiynşa ol jerden şyqty. Jaŋylmasam, 2016 jyldan bastap qylmystyq-atqaru kodeksıne säikes balalary bar sottalǧandar olarmen bırge tūra bastady. Būl jaqsy şeşım boldy dep aita alamyn. Sebebı balalar da tynyş bolady, jiı auyrmaityn boldy. Analarǧa da jaily", - deidı Güljämilä Baitemırova. Äielder koloniiasynyŋ janyndaǧy balalar qalaşyǧynda 30 sottalǧan ana bar. Alaida ol jaqqa koronavirustyŋ joq ekenın rastaityn qūjatpen de ötu mümkın bolmady. "Bala ol bala. Sottaluşynyŋ nemese kımnıŋ balasy ekenı maŋyzdy emes. Sondyqtan karantin jariialap, balalar qalaşyǧyn japtyq. Balalar analarymen bırge sol jerde tūrady, sol jerde tamaqtanady. Tūrmysqa qajet barlyq jaǧdai jasalǧan. Ol jaqqa bır jasaq basşysy men şekteulı qyzmetkerler kırıp-şyǧady. Iаǧni, balalar qalaşyǧynyŋ basşysy – balalar därıgerı, medbikeler men bala kütuşıler kıredı. Bala kütuşıler – tärbieşınıŋ bılımı bar üş äiel", - dep tüsındırdı LA 155/4 tüzeu mekemesı bastyǧynyŋ orynbasary Güljämilä Baitemırova. Jauǧaşty türmesındegı äielder qandai qylmys jasaǧanyna qaramastan balalarǧa erekşe qaraidy. Bırı qolynda bar tättısın berse, bırı qamqorlyq körsetedı. "Bız de anamyz. Olardy körıp... Eger bız osy jaqtaǧy balalarǧa qamqor bolsaq, bızdıŋ de balamyzǧa ol jaqta basqalar qamqor bolar. Iаǧni, bärı – bumerang. Sondyqtan barlyǧy şyn jürekten şyǧady", - deidı sottalǧan Äliia Jūmanova. Türmege tüspes būryn Äliia tabysty käsıpker bolǧan. Jūmys, otbasy, balalary... Adamǧa baqytty bolu üşın qajettıŋ bärı bar edı. Qazır onyŋ bostandyqqa şyǧuyn ekı qyzy, ūly men nemeresı asyǧa kütıp jür. Özınıŋ balalary men nemeresıne körsetkısı kelgen jylulyqty türmede ösıp jatqan balalarǧa beredı. Ol türmede toqyma üiırmesın aşqan. Sol jerde qysta balalarǧa şūlyq, baskiım men jeideler toqyp berdı. Äliianyŋ abaqtyda otyrǧanyna jetı jyl boldy. Endı ol jaqyndarymen qauyşatyn kündı asyǧa kütıp jür. "Būryn oilanbaityn edım... Kün öttı, boldy. Endı är minut pen är sekundty solarǧa arnaǧym keledı. Özımde bardyŋ bärın, özımdı, önerımdı balalarym men nemereme bergım keledı. Būryn qarbalas tırşılık, üşınşı, onynşy jūmys dep jürdım. Endı tek tuystarym men jaqyndaryma mahabbat pen jylulyq syilasam deimın", - deidı Jūmanova.

Bır de bır merekede üiınde bolmaidy

Būǧan deiın aitylǧandar – üş adamnyŋ ömırınıŋ bır bölıgı ǧana. Al mūnda däl osyndai 459 adamnyŋ oqiǧasy bar. Alaida būl türmede jazasyn ötep jatqan äieldıŋ bärı ötkendı tüsınıp, bolaşaqqa naqty jospar qūryp qoiǧan dep aitu qiyn. Sebebı arasynda aqtap aluǧa kelmeitın qylmys jasaǧandar da bar. Sonyŋ bırı – bırge tūratyn adamymen ışımdık ışıp otyrǧan kezde jylaǧan ekı balasyn öltırıp, bölşektep tastaǧan jas äiel. Al mekeme qyzmetkerlerı sonyŋ bärın bılıp, qylmys jasaǧandarmen jūmys ısteidı. "Bız sudia emespız. Būl äielder qazırdıŋ özınde jazasyn aldy, al bızdıŋ mındetımız – jazanyŋ oryndaluyn qadaǧalau", - deidı olar. Būlai qysqa qaiyrǧanymen şyn mänınde ol sözdıŋ astarynda ülken män jatyr. Mekeme qyzmetkerlerı demalys, meiramǧa qaramai jūmys ısteidı. Sonyŋ bırı – Ekaterina Bisembaeva. Ol äielder türmesınde 16 jyldan berı eŋbek etedı. "Būl jerge jūmys ısteuge jas kezımde keldım. Qiyn boldy. Alaida jyl ötken saiyn täjıribe de jinala beredı. Sonyŋ kömegı boldy. Qazır jaqsy psiholog bolyp aldyq. Är sottaluşyǧa ärtürlı közqaraspen qaraimyz. Kımmen qalai söilesu kerek ekenın bılemız. Osyndai jūmys ıstep jürıp tūrmysqa şyqtym. Küieuım de menı qoldaidy, qyzmetıme qarsy emes. Būl jerde jūmys ıstegen maǧan ūnaidy. Eŋbek demalysynda bolǧan kezde jūmysymdy saǧynamyn", - deidı Bisembaeva. Aituynşa, jaqyndary men tuystary mekeme qyzmetkerınıŋ bır de bır merekede üide bolmaitynyna üirengen. Sebebı mereke saiyn türmede küşeitu jūmystary jüredı. Qyzmetkerler taŋnan keşke deiın jūmysta bolady.