Qazaqstan Respýblıkasynyń Qoǵamdyq damý mınıstrligine qarasty Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy jyl saıyn áleýmettik jobalardy iske asyrýǵa qarajat bóledi. Áleýmettik jobalar ózekti degen taqyryptardy qamtyp, ekologııa, quqyqtyq saýattylyq, jastar, bilim syndy qoǵamdaǵy mańyzdy degen salalardaǵy problemalyq máselelerdi sheshýge baǵyttalady. Negizinen aqparattandyrý, usynystar ázirleý, eldegi problemalardy quzyrly organdarǵa jetkizý, zertteý júrgizý, arnaıy ádistemelik nusqaý men ónim (saıt, qosymsha, kitap, jáne t.b) jasaý sııaqty jumystar júrgiziledi. Grant qarjysy da az emes. 5 mln-nan 300 mln-ǵa deıin.
Grantty alýǵa múddeli uıymdar da kóp. Tek kóp uıymnyń tájirıbesi men múddeligi joq, sondaı-aq sol saladan túsinigi joq nemese az bolady. Jáne de birqatar uıymdar kásipker sııaqty jumys jasaıdy, ıaǵnı ártúrli taqyryptardy qamtı beredi. Mysaly qarajat qaısy jobada kóp soǵan qatysa beredi. Bir jyly jastar nemese ekologııa taqyrybymen shuǵyldansa, kelesi jyly jergilikti ózin-ózi basqarý taqyrybyna aýysa salady. Iaǵnı kásipkerlik ustanym, kerek bolsa tamaqty da pisirip beredi nemese Qytaıdan kerek taýaryńdy jetkizip beredi, bastysy "aqsha tóıle".
Endi ózim jáne jergilikti ózin-ózi basqarý taqyrybyndaǵy jobalar jaıly sóz qozǵaıyn. 2018 jyldan beri Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynyń jergilikti ózin-ózi basqarýdy damytý baǵytynda 6 ret konkýrs ótkizgen. Osy konkýrsqa 6 ret (4 jyl qatarynan) qatysyp, jeńilis taptyq. Sebebin túsindireıin. Birinshiden, elimizde qazaq tilinde sapaly jumys atqaratyn Úkimettik uıymdar az. Qazaqtildiler endi táı-táı basyp keledi. Olar kóbine til, din, ulttyq salt dástúr, jastar taqyrybynda shoǵyrlanǵan. Kóbisi orystildi. Sáıkesinshe orystildiler qazaq tilin bilmegendikten qazaq tildi aýdıtorııamen jumys jasamaıdy/jasaı almaıdy/múddeli emes. Mysalǵa jergilikti ózin-ózi basqarý taqyrybynda 3 jyl ishinde jeńimpaz bolyp tabylǵan uıymdar jobalardy soltústik aımaqtarda jáne tek orys tilinde ótkizip/uıymdastyryp kelgen. Atap aıtsaq, Pavlodar q. Inııatıva grajdan degen qory, Almaty q. (aty esimde joq) uıymy jáne t.b. Osy olqylyqty jeńý jáne qazaqtildi uıymdardyń áleýeti men qazaq tiliniń mártebesin osy salada kóterý maqsatynda jobalardy tek qazaq tilinde jazý jáne uıymdastyrýdy maqsat qoıdym. Bul prınıp.
Alaıda 3 jyl boıy bizdiń joba qazaq tilinde jazylǵandyqtan ótpeı qaldy. Óıtkeni komıssııa músheleri ishinde qazaq tilin túsinbeıtin/nashar túsinetin adamdar boldy. Qazaq tilin túsinbeıtin adam qalaı jobalarǵa baǵa beredi? Qazaqtildiler eki tildi bilý kerek te, al "basqalarǵa" qazaq tilin bilý mindet emes degen ustanym sol baıaǵy.
Ekinshi sebep - Komıssııa músheleriniń saýatsyzdyǵy/sol salany jete túsinbeýi/baǵalaý tájirıbesiniń joqtyǵy. Jergilikti ózin-ózi basqarý taqyrybynda 4 jyl ishinde myqty birde-bir sarapshy bolǵan emes. Ótken jyldardy qozǵamaı, bıylǵy jyldy aıtyp óteıin. Konkýrs óter aldynda Mınıstrlik pen Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynyń basshylyǵynda boldym. Madııar Qojahmet, Bátıma Mýkına jáne qazirgi basshy Lıma Dıas aldynda úsh talap qoıyp kettim: komıssııa músheligine qazaq tilin erkin biletin jáne osy salanyń tıisti mamandaryn tartý. Árıne, ol talap tolyqqandy oryndalmady. Qazaq tilin bilmeıtin Irına Smırnova, Nabıtovskaıa, Emın Asker, Verdman degender boldy. Bul qaıta azaıǵany. Buryn kóp bolatyn. Til bilmegenderi úshin dıskrımınaııa jasaýǵa bolmaıdy ǵoı degen argýment aıtady, al qazaq tilin bilmeı turyp sol tildegi jobalardy baǵalaý dıskrımınaııa emes pe?Ádilettilik qaıda?..
Salalyq sarapshylar da óz deńgeıinde tartylmady. Bizdiń baǵyt boıynsha áıteýir osynyń aýzyn jabaıyq degen syńaı tanytyp, qazaq tilin túsinedi-aý degen 3 adamdy tartty: Jýnýsbekova Gúlsara - Memlekettik basqarý Akademııasynyń ustazy, Aıgýl Sadvakasova - etnosoıolog jáne Esmahan Baýyrjan - ımam, din ókili. Degenmen osy sarapshylardyń ishinde tek Jýnýsbekovany ǵana jergilikti ózin-ózi basqarý taqyrybyn jete túsinedi dep oılaımyn. Al eki mamandy óz salalarynda myqty maman dep bilemin, tek meniń taqyrybymda emes. Eger meniń sońǵy pikirim jalǵan bolsa, onda sońǵy eki azamat maǵan onlaın formatta, FB arqyly túsinikteme bersin. Lıma Dıas sizden osyny uıymdastyrýdy suraımyn.
Jalpy Grant bólý, jobalarǵa baǵa berýdi óte jaqsy bilemin. Óıtkeni ózim Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynda úsh ret komıssııa múshesi jáne eki ret tóraǵasy boldym. Iaǵnı baǵalaý júıesin jáne ondaǵy kemshilikterdi de jaqsy bilemin. Osyndaı ashyqtyqqa múmkindik bergen Batıma Mýkınaǵa rahmet aıtamyn.
Endi postqa salyp otyrǵan foto men vıdeo arqyly ózimniń osy salada maman ekenimdi daleldep ótkim keledi. Arnaıy bir adamdar úshin. Burynǵy Mınıstrlik ókili retinde jergilikti ózin-ózi basqarý máselesi boıynsha úsh zań jobasyn ázirleýge qatysyp, ony Prezıdenttiń qol qoıýyna deıin júrgizdim. Óıtkeni Mınıstrliktegi Jergilikti ózin-ózi basqarýdy damytý basqarmasynyń basshysy boldym. Iaǵnı maqsatty jumys júrgizdim. Bolashaq baǵdarlamasy boıynsha Reseı Akademııasynda osy baǵytta bilim alyp jáne osy baǵytta dıssertaııa qorǵadym. Jergilikti ákimdikte jáne máslıhatta qyzmet ettim. Úkimettik emes uıym ókili retinde jergilikti ózin-ózi basqarý taqyrybynda 10-nan asa jobany iske asyrdym. Basqa uıymdardan ózgesheligimiz –tek osy taqyrypta jumys jasaýymyz jáne de qazaq tiline basymdyq berýimiz.
Bizdiń bıylǵy jobanyń ereksheligi – negizgi talap boıynsha barlyq 8 óńirlerdi, negizgi ýákiletti organdy, Memlekettik basqarý akademııasyn, Qazaqstan ulttyq arnasyn, sonymen qosa sarapshylar retinde elimizdegi jergilikti ózin-ózi basqarý zańyna tikeleı qatysqan maman – Sholpan Aıtenova , Mereke Gabdýalıev, Reseı eliniń 30 jyldyq tájirıbesi bar ǵalymdy, Qyrǵyzstan men Polsha eliniń mamandaryn tartýdy kózdeý. Budan da basqa jańashyl ıdeıalar bar edi. Avtorlyq quqyq dep jazbaı-aq qoıaıyn.
Qoryta kelgendegi toq eteri: qurmetti Azamattyq damý mınıstrliginiń (Madııar Qojahmet) jáne Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynyń ókilderi (Lıma Dıas) , sondaı- aq komıssmıa músheleri Jýnýsbekova Gýlsara, Sadvakasova Aıgýl, Esmahan Baýyrjan! Sizderdi onlaın formatta ashyq dıalogqa shaqyramyn. Tıisti túsiniktemeni berińizder!
