Oqymysty, professor Jambyl Artyqbaev qazirgi telearnalardyń júgensiz ketken soraqy baǵdarlamalaryna qatysty ashyq hat jarııalady dep jazady «Adyrna» ulttyq portaly avtordyń jazbasyna silteme jasap. Professordyń hatyn sol kúıinde nazarlaryńyzǵa usynamyz, oı qosyńyz, pikir bildirińiz.
Qazaqstan halqy assambleıasy, Aqparat jáne qoǵamdyq kelisim, Mádenıet jáne sport, Bilim jáne ǵylym mınıstrlikteriniń jaýapty azamattaryna
Ashyq hat
Áýeli KTK arnasynan kórsetiletin «Astarly aqıqat» baǵdarlamasy týraly. Baǵdarlamanyń halqymyzdyń dástúr-saltyna, ulttyq qundylyqtaryna jat azǵyndyqty taratyp otyrǵanynan sizder habardarsyz. Árıne, qalyń eldiń arasynda birdi-ekili aýrýy, esýasy, azǵyny bolady. Másele sony dáriptep buqaralyq quraldar betine alyp shyǵýda bolyp otyr. Jalǵyz men emes, Qazaqstandaǵy ary bar adamdar osyny, mine, biraz ýaqyt boldy, kimge de bolsa estiletindeı aıtty, jazdy.
Qazaq qoǵamdyq pikiri qashanda jaqsylyqty kóbirek aıtýǵa negizdeldi, sebebi «otyz tisten shyqqan sóz otyz rýly elge jaıylady» deıdi. Jamandyq jyldam tarap ketedi, adam tabıǵaty solaı. Qazaq shejiresi de tarıhty jaqsy tulǵalar arqyly baıandaıdy. Bul eń kóne zamannan kele jatqan shyǵys tarıhshylardyń qaǵıdasy. M.-J.Kópeıuly Shákárim "Shejiresiniń" Eýropalyq tarıhnamanyń dástúrine túsip, qazaqı baıandaýdan aýytqyp ketkenine narazylyq bildirip: "qaǵaz betin oryn aldyryp toltyryp, jan bilmeıtin jamandaryn jazady. Dadan-Tobyqty Qaramendi bıdi jazbaıdy. Óz zamanymyzda aıdaı atyn álem bilgen Narmambetti jazbaıdy.
Qunanbaı-Bójeı, on bir jyl Qunanbaımen daýlasýǵa jaraǵan Bójeıdi jazbaıdy. Aıdaı álemge baılyqpen ataǵy shyqqan soqyr Orazbaıdy jazbaıdy. Qunanbaıdyń Ybyraıy /Abaıy/ jolbarys bolyp shyqqanda, qasqyr bolyp shyqqan /shapqan/: Bazaraly, Baǵanaly, Qarymsaq, Shopan,- bul tórteýi qaıdan shyqqanyn jazbaıdy..." dep taýsylady /Kópeıuly M.-J. Shyǵarmalary. 10 tom. Pavlodar, 2007.-188-189 bb./. Sebebi kez kelgen sóz qoǵamnyń kóńil kúıine áser etedi, jaqsy sózdi qazaq jarym yrys deıdi. M.-J.Kópeıuly 1917 jylǵy tóńkeristi, oǵan ilese kelgen qandy qol repressııalar men joqshylyqty halyqtyń buzylǵan pıǵyly týǵyzdy deıdi.
«Astarly aqıqat» baǵdarlamasy ózderiniń bilgeni sol ma, álde bireýlerdiń qoljaýlyǵy bolyp júr me, bilmeımin, halyqtyń pıǵyl, nıetin buzyp jatyr. Munyń arty, qazir tıym salmasaq, TV-nyń adamı konepııasyn jasamasaq, búkil halyqqa jamanshylyq ákeledi. Ótken jylǵy dúngen qyrǵynynda 11 adam óldi, ol aýyr oqıǵanyń ishki-syrtqy saldary áli basylǵan joq. Myna «Astarly aqıqat» habarlary túsine bilgen adamǵa ol oqıǵadan myńdaǵan ese aýyr, sebebi bul baǵdarlama júz myńdaǵan kórermenniń adamshylyǵyn óltirip otyr. Bul qylmystyń eń soraqasy! TV arnalarynyń ıdeologııasyna jaýapty adamdar sizderdiń kómekterińizben jaýapqa tartylady dep úmit etemiz. Abaı aıtqandaı «sizderdiń qoldaryńyzda zakon bıligi bar».
Árıne, azǵyndyq bir kúnde týa salǵan joq ! Azǵyndyq kezdeısoq bolyp qalǵan da qubylys emes. Bul sovet kezeńindegi teksizdendirý saıasatynyń, táýelsizdik kezeńindegi qoǵamdy bılep ketken urlyq-qarlyqtyń jemisi. Tipti baǵdarlamanyń aty da kózboıaýshy, bizde astarly dúnıe qalǵan joq. Astarly ádebıet sonaý 1930 jyly Býtyrkada atylǵan Júsipbek Aımaýytovpen aıaqtalady. Odan keıin jalań realızm tańyldy bizge, qazirgi ýaqytta ómirdiń barlyq salasyn eklektıka men saıqymazaq jaılap aldy. Astarly bolatyn bolsa osynshama azǵyndyqty TV qalyń eldiń aldynda jaıyp salar ma edi.
Úshinshiden, keri ketý Túrkistan ózbekterine ǵana tán emes, basshysy bar, qosshysy bar, búkil qoǵamǵa tán qubylys. Túrkistan ózbekteri osy qoǵamnyń saıası-mádenı ómirden tys qalyp otyrǵan shaǵyn bóligi. Men 90- shy jyldardyń basynda Buqar jyraý kitabyna derek izdep Túrkistan-Qarnaqty aralaǵan ýaqytymda ózbektiń arasynda birdi-ekili aqsaqaldary, damýllalary bar edi, óner ujymdary jumys istep turǵan, kórshiler bir-birine jaýap beretin mahalla tártibi bolatyn. Qarashyq teatrynda, Dılshod ansamblinde sovet kezinde ondaǵan shtat boldy. Qazir sodan ne qaldy? Etnıkalyq izgi dástúrinen, mádenıetinen, oqý-bilimnen ajyraǵan adamnan basqa ne kútýge bolady ?!
Qazaqstanda memleket menshigin bólisý halyqtyń kópshilik bóligin kedeılendirdi. Qansha eńbekqor, tózimdi bolǵanymen áleýmettik jiktelý Túrkistan ózbekterinde eń aýyr túrde júrdi, sebebi resýrstardyń kópshiligi ákimshilik qyzmet adamdarynyń qolynda qaldy. Árıne, ózbektiń ishinde dıhanshylyqpen, saýda-sattyqpen baıyǵan óte aýqatty adamdary bar, biraq esińizde bolsyn, óte baılyqtyń janynda óte kedeılik te birge júredi. Áýel basta Qazaq handyǵy kezinde dalanyń qazaǵy men qalanyń sarty bir-birimen tyǵyz baılanysty edi, biriniń joǵyn biri túgendeıtin, qorjynnyń eki basyndaı el bolatyn. Myna «Astarly aqıqattyń» jasap otyrǵany osy eki ómir saltyn ustanǵan, al shyndyǵynda túp-tegi bir eldiń arasyna qaǵylǵan syna.
Qoryta aıtarym:
-KTK jáne basqa TV arnalar óz baǵdarlamalaryn ulttyq múdde, dástúrli ádet-ǵuryp, memleket ishindegi etnostardyń tatýlyǵy, moral turǵysynan qaıta qarasyn. Bizge onsyz da otarshyldyq ezgiden ótken, naryqtan azyp-tozyp júrgen halyqty azǵyndyqqa ıtermeleıtin baǵdarlamalardyń qajeti joq;
-Ár TV arnasynyń janynan qoǵamdyq pikir lıderleriniń qatysýymen baqylaýshy keńes qurylsyn. Qazaqstandyq TV tek habar taratýshy ǵana emes, aldymen jaqsy azamattar men oqıǵalardyń jarshysy, ekonomıkalyq jáne áleýmettik ómirde bolyp jatqan kúrdeli ózgeristerdi halyqqa túsindiretin keńesshi, aýmaly-tókpeli jaǵdaıda, jat aǵymdar men túsinikterdiń shabýyly astynda ómir súrip jatqan eldiń rýhynyń súıenishi bolýy kerek;
-Qandaı da bolsyn memlekettiń eń basty baılyǵy ishki tatýlyq. Óz ishinde birligi bar eldiń jeńbeıtin jaýy joq. Bizdiń TV qazaqsha aıtqanda «ala qoıdy bóle qyryqpasyn», halyqtyń arasyna jik salmasyn. Qazaqstanda turatyn etnıkalyq toptardyń kópshiligi bizben birge talaı qıynshylyqtan ótti, qazaq jerin ózimniń kindik qanym tamǵan jer dep qadir tutady. Qazaq etnosynyń bolashaq taǵdyry túrki tildi halyqtarǵa, ásirese ózbekpen qarym-qatynasyna baılanǵan. Qazaq ta osy memleketke jaýapty aǵa etnos bolǵandyqtan óziniń qońsylaryna, ini etnostarǵa qamqor bolýǵa mindetti.
*Byltyrǵy jyly qazaq-dúngen qaqtyǵysynan keıin, etnosaralyq shıelenisterdiń aldyn alý týraly usynystarymnyń birazy qabyldandy, myna jaǵdaıǵa baılanysty aıtqandarym da jaýapty azamattarǵa jetedi dep senemin.
Foto ashyq derekkózden alyndy.
