Árqaısymyz belgili bir taýarlar men qyzmetterdiń tutynýshysy bolyp tabylamyz. Sýpermarketten azyq-túlik satyp alý, qymbat avtokólik satyp alý, turmystyq tehnıkany jóndeý jáne t.b. – munyń bári tutyný mysaldary bolyp tabylady.
Tutynýshylardyń azamattyq quqyqtary buzylǵan jaǵdaılar da jıi kezdesedi. Biraq buǵan qalaı jaýap berý kerektigin jáne zańdy múddelerin qorǵaý úshin qaıda júginýge bolatyndyǵyn bári birdeı bile bermeıdi. Kez-kelgen ónimdi satyp alý nemese qyzmetke aqy tóleý arqyly biz resmı túrde satyp alý-satý mámilesin jasaımyz, onyń erejeleri azamattyq zańnamada belgilengen. Satyp alýshylarǵa sapasyz zattardy usyna otyryp, satýshy óz áreketteri úshin belgili bir jaýapkershilikke tartylýy kerek.
2020 jyldyń shilde men qazan aralyǵynda QR halqy arasynda tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý salasynda (budan ári-TQQ) eki negizgi baǵyt boıynsha onlaın áleýmettik zertteý júrgizildi:
1-kezeń: belgili bir qyzmet túrlerimen halyqtyń qanaǵattaný deńgeıin anyqtaý;
2-kezeń: Qazaqstan Respýblıkasy halqynyń Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy quqyqtyq saýattylyq deńgeıin aıqyndaý.
Zertteýdiń birinshi kezeńinde respondentterge saýdanyń/qyzmet kórsetýdiń 20 salasyn baǵalaý usynyldy, kórsetkishter baǵalaýǵa usynylǵan barlyq salalar boıynsha el turǵyndarynyń qanaǵattaný paıyzy qanaǵattanbaýshylyq paıyzynan joǵary ekenin kórsetedi.
«Medıınalyq qyzmet kórsetý» salasy qanaǵattanbaýdyń eń joǵary deńgeıine ıe, osy saladaǵy jaǵdaıdy eskere otyryp, tutynýshy memlekettik klınıkalardaǵy ǵana emes, sonymen qatar aqyly negizde qyzmet kórsetetin jeke klınıkalardaǵy jedel járdem qyzmetine qanaǵattanbaıtyndyǵyn atap ótýge bolady. Sondaı-aq, memlekettik jáne jeke klınıkalardaǵy qyzmetkerlerdiń biliksizdigi men sapasyz dári-dármekter atap ótildi.
«Bilim berý qyzmetteri» týraly da osyny aıtýǵa bolady, respondentter, memlekettik jáne jeke mekemelerdegi qyzmetkerlerdiń biliksizdigi men mamandardyń jetispeýshiligin atap ótti. «Internet-provaıderler» qyzmetterinde, turǵyndar, qyzmet kórsetýshiden ýáde etilgen Internet jyldamdyǵy men naqty jyldamdyq arasyndaǵy aıyrmashylyqqa rıza emes. "Naryqtar" salasynda baǵa, tutynýshyny osy salaǵa tartady, al fıskaldyq chekterdiń bolmaýy tutynýshynyń quqyqtaryn qorǵaýda qıyndyqtarǵa ákeledi.
Kólik salalaryn tutynýshy jyldan jylǵa "alǵashqylardyń" arasynda atap ótedi jáne tutynýshylardyń narazylyǵy árqashan birdeı, ıaǵnı shamadan tys júkteý, tazalyq jáne t. b.
PIK/ qyzmet kórsetýshi kompanııalar kóbinese ǵımarattardy durys jóndemeıdi, qoqys baktaryn bólý jáne qoqys jınaý máselesi birinshi kezektegi máselelerdiń biri bolyp tabylady.
Qoǵamdyq tamaqtaný oryndarynda tutynýshy tazalyqty, sapaly qyzmet pen qyzmet baǵasyna sáıkes keletin azyq-túlik sapasyn kútedi.
«Bank qyzmetteri», «Sýpermarketter / dúkender», «Kommýnaldyq qyzmetterdi jetkizýshiler» salalaryna qanaǵattanbaǵandyqtaryn aıta otyryp, respondentter nesıe alý kezinde qosymsha qyzmetterdiń salynýy, sóre-kassa baǵasynyń saqtalmaýy, kommýnaldyq tólemderdiń negizsiz alynýy týraly pikirlerin jıi aıtty. Sońǵy ýaqytta kommýnaldyq qyzmetterdi jetkizý jaǵdaıy jaqsardy, halyqtyń negizgi bóligi kommýnaldyq qyzmetterdiń sapasyna qanaǵattanýda, biraq kórsetilgen qyzmetterdiń baǵasy men olardyń mólsherin esepteý ádisterine rıza emes, árıne, keıbir aımaqtarda aýyz sýmen qamtamasyz etý máselesi ótkir bolyp tur.
Álemdegi sońǵy oqıǵalarǵa baılanysty "elektrondyq saýda" salasyn halyq belsendi paıdalana bastady, bul óz kezeginde tutynýshylardyń quqyqtaryn adal emes qyzmet kórsetýshilerden qorǵaý jónindegi jańa máselelerdi kóteredi.
Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý máselelerinde ózin-ózi jumyspen qamtyǵan, halyq jappaı jumys isteıtin "turmystyq qyzmetter" salasy da erekshe nazar aýdarýdy talap etedi, kóbinese tutynýshy kórsetilgen qyzmettiń sáıkes emestigin dáleldeı almaıdy.
«Áýe kóligi» jáne «Týrızm» salalarynda «Qoldanbadym/aıtýǵa qınalyp turmyn» degen jaýaptarynyń joǵary paıyzy halyqtyń materıaldyq múmkindikteri týraly aıtýy múmkin.
Joǵaryda aıtylǵandarǵa súıene otyryp, bizdiń elimizdiń turǵyndary taýarlar men qyzmet kórsetý sapasyna ádettegi "kúndelikti" tutynýshylyq talaptarǵa ıe dep aıta alamyz.
Saýalnamanyń ekinshi kezeńiniń maqsaty Qazaqstan Respýblıkasy halqynyń Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy quqyqtyq saýattylyq deńgeıin anyqtaý bolyp tabylady.
Saýalnama nátıjesi kórsetkendeı, biz saýalnamaǵa qatysqan respondentterdiń 64% Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy tutynýshylardyń quqyqtaryn saqtaý jáne qorǵaý boıynsha aǵymdaǵy jaǵdaıǵa oń baǵa bergen. Bul olardyń tutynýshy retindegi óz quqyqtaryn qorǵaý salasy týraly shaǵymdardyń nemese bilimniń bolmaýyna baılanysty bolýy múmkin.
Respondentterdiń kópshiligi aǵymdaǵy jylytutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaýdy memlekettik retteý salasynda barlyǵy 67,5% jaqsardy dep sanaıdy. Bul kórsetkishter tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý salasynda júrgizilip jatqan jumys jaǵdaıynyńjaqsarýyna alyp keletinin jáne odan ári damý úshin oń perspektıvalary bar ekenin kórsetedi. Respondentterdiń arasynda tutynýshy retinde óz quqyqtaryn buzǵan nemese buzýshylyqtar dep sanamaǵan adamdardyń kópshiligi bolýy múmkin.
Respondentterdiń 80% astamy "Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý týraly" QR Zańymen tanys ekendikterin nemese sondaı zańnyń bar ekendigi týraly aıtty. Bul suraqqa jaýap bergen kezde, respondentter sol zańmen tanyspyn dep jaýap bergenimen, olarda, taýarlar belgili bir merzimde qaıtarylyp, aıyrbastaýǵa jatatyny jáne t.b. mınımaldy ústirt aqparat bolýy múmkin. Jalpy, aǵymdaǵy jyly tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý salasynda halyqtyń biliminiń artýy, qyzmet kórsetý men taýarlardy jetkizýshilermen klıentterdiń nazaryn kúsheıtýi baıqalady.
Pikirlerdi bólý, respondentterdiń jartysynan astamy tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý jónindegi ýákiletti organdarǵa, zańgerlerdiń, medıaııanyń qyzmetterine, eger olardyń osy saladaǵy quqyqtary buzylǵan kezde úkimettik emes uıymdarǵa(ÚEU) júginetinin kórsetedi. Osy másele boıynsha júrgizilgen saýalnama kórsetkishterine súıene otyryp, halyq zańnamadaǵy ózgerister men úkimettik emes uıymdardyń jumysy týraly az habardar jáne «eski tásilmen» memlekettik qurylymdar men zańgerlerge barýǵa daıyn dep qorytyndy jasaýǵa bolady. Medıaııa jáne ÚEU qyzmetteri tutynýshyǵa is júzinde belgisiz bolyp tabylady.
Biz suhbattasqan respondentterdiń 80% jýyǵy, "Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý týraly" Zańdy jaqsy biletin bolsa, sotqa deıingi jáne barlyq satylarda óz quqyqtaryn óz betinshe qorǵaı alar edi dep jaýap berdi.Qorytyndylaı kele, kórsetkishter, halyqtyń kópshiligi sot satylarynda tutynýshynyń máselelerin qaraýdyń sońǵy sharalaryna júginbesten máseleni óz betinshe sheshýge daıyn ekenin kórsetedi.
Respondentterdiń 95% sotta olardyń quqyqtary qorǵalady dep senedi.
Osy másele boıynsha nátıjelerdi qarastyra otyryp, kelesi qorytyndy jasalady: halyqtyń sot júıesine degen senimi joǵary kórsetkishke ıe, múmkin bul is júzinde barlyǵy sot isin júrgizýge qatyspaǵandyǵynan nemese balamaly sheshimder men óz quqyqtaryn qorǵaý tásilderin bilmegendikten shyǵar.
"Tutynýshylardyń quqyqtary buzylǵan jaǵdaıda respondentter Medıaııa qyzmetterine jáne úkimettik emes uıymdarǵa júgine me" degen suraqqa 70% astamy, olardyń tutynýshylyq quqyqtary buzylǵan jaǵdaıda medıaııa qyzmetterine jáne qoǵamdyq birlestikterge júginemiz depjaýap berdi.
Osy másele boıynsha nátıjelerdi qarastyra otyryp, saýalnamany toltyrý barysynda respondentter aldyńǵy suraqtarǵa jaýap bere otyryp, bir ýaqytta jańa aqparatty tanydy jáne ony zerttedi, bul olarǵa sotqa deıingi ınstanııalar baǵytynda ózderiniń oń tańdaýyn belgileýge múmkindik berdi.
Budan ári respondentterge buryn sotqa deıingi ınstanııalarǵa júginbeý sebepteri týraly suraq qoıyldy. Alynǵan nátıjelerge súıene otyryp, respondentterdiń kópshiligi, usynylǵan sebepterden ózderine qolaıly sebepterdi kórmegenin atap ótýge bolady, respondentterdiń besten bir bóligi ýaqyttyń jetispeýshiligi men shamaly zalalǵa silteme jasaıdy, bul kórsetkish el turǵyndarynyń mentalıtetiniń eýropalyqtan aıyrmashylyǵy týraly aıtady, qarapaıym sózben aıtqanda, adamdar quqyqtaryndáleldeýden góri buzýshylyqty keshire salý ońaı dep esepteıdi. Respondentterdiń tek onnan bir bóligi ǵana qoǵamdyq birlestikter, medıaııa qyzmetteri týraly bilmeıdi nemese bilgisi kelmeıdi jáne olarǵa senbeıdi. Bul suraqqa jaýaptar kórsetkishteriniń paıyzy is júzinde halyqtyń memlekettik emes mekemelerge degen birdeı habardarlyǵy men kózqarasyn bildiredi.
Eger buryn, biz, tutynýshylardyń quqyqtary buzylǵan jaǵdaıda olardyń nıetterin bilsek, kelesi suraqta olardyń naqty bir qurylymǵa júginýi jaǵdaıynda qanaǵattaný deńgeıin anyqtaýǵa tyrystyq.
Zertteý kórsetkendeı, ÚEU men medıaııa qyzmetine júgingen respondentterdiń 80% astamy ótinish bergen kezde olardyń quqyqtary tolyǵymen nemese ishinara qanaǵattandyrylatyndyǵyn kórsetti. Biz suhbattasqan el turǵyndarynyń 20% talaptary qanaǵattandyrylmaǵan. Damý perspektıvalaryn sózsiz bildiretin pozıtıvti nátıje baıqalady.
Memlekettik qurylymdarǵa is júzinde júgingen respondentterdiń 75% astamy tolyq nemese ishinara qanaǵattandyryldy, bul osy qurylymdardyń júrgizip jatqan jumysy týraly kórsetedi. Úkimettik emes uıymdardyń jumysyna qatysty qanaǵattanbaǵan tutynýshylardyń neǵurlym joǵary paıyzy halyq tarapynan memlekettik qurylymdarǵa qoıylatyn neǵurlym joǵary talaptardy nemese joǵary júktemeni kórsetýi múmkin.
Sońynda respondentterge tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý jaǵdaıyn jaqsartý boıynsha jaýaptardyń birneshe nusqasyn tańdaý usynyldy. Qarapaıym turǵynnyń kózqarasy boıynsha, osy salanyń ereksheligine toqtalmaı, respondentterdiń jartysyna jýyǵynyń pikirinshe tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy ahýaldy jaqsartýǵa, jazalardy qataıtýǵa, tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý boıynsha memlekettik baqylaýdy kúsheıtýge, tutynýshylar úshin buzýshylyq týraly ótinim berý tásilin ońaılatýǵa barynsha tıimdi úsh negizgi tarmaqqa basa nazar aýdardy. Respondentterdiń besten bir bóligi zań buzýshylyqtar anyqtalǵan kezde tutynýshylardy yntalandyrý baǵdarlamalaryn qoldaný, tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý máselelerin sheshýde sotqa deıingi ınstanııalar salasyn damytý, qoǵamdyq uıymdardy tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý jónindegi qoǵamdardyń biryńǵaı odaǵyna biriktirý osy salada tıimdi jumys júrgizýge ákeletindigin atap ótti.
Osylaısha, TQQ salasynda jaǵdaıdy jaqsartý úshin birqatar ózgerister men tolyqtyrýlar engizý qajet. Mysaly, turmystyq qyzmet kórsetý salasyna "qyzmetti lıenzııalaý" uǵymyn engizý, daýlardy sotqa deıin retteý tásili retinde úkimettik emes uıymdardyń qyzmetterin áleýmettik jeliler men BAQ arqyly tanymal etý, tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý Komıtetiniń negizinde biryńǵaı call-centr qurý jáne t. b.
«Adyrna» ulttyq portaly
