ارقايسىمىز بەلگىلى ءبىر تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ تۇتىنۋشىسى بولىپ تابىلامىز. سۋپەرماركەتتەن ازىق-تۇلىك ساتىپ الۋ، قىمبات اۆتوكولىك ساتىپ الۋ، تۇرمىستىق تەحنيكانى جوندەۋ جانە ت.ب. – مۇنىڭ ءبارى تۇتىنۋ مىسالدارى بولىپ تابىلادى.
تۇتىنۋشىلاردىڭ ازاماتتىق قۇقىقتارى بۇزىلعان جاعدايلار دا ءجيى كەزدەسەدى. بىراق بۇعان قالاي جاۋاپ بەرۋ كەرەكتىگىن جانە زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋ ءۇشىن قايدا جۇگىنۋگە بولاتىندىعىن ءبارى بىردەي بىلە بەرمەيدى. كەز-كەلگەن ءونىمدى ساتىپ الۋ نەمەسە قىزمەتكە اقى تولەۋ ارقىلى ءبىز رەسمي تۇردە ساتىپ الۋ-ساتۋ مامىلەسىن جاسايمىز، ونىڭ ەرەجەلەرى ازاماتتىق زاڭنامادا بەلگىلەنگەن. ساتىپ الۋشىلارعا ساپاسىز زاتتاردى ۇسىنا وتىرىپ، ساتۋشى ءوز ارەكەتتەرى ءۇشىن بەلگىلى ءبىر جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى كەرەك.
2020 جىلدىڭ شىلدە مەن قازان ارالىعىندا قر حالقى اراسىندا تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىندا (بۇدان ءارى-تقق) ەكى نەگىزگى باعىت بويىنشا ونلاين الەۋمەتتىك زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى:
1-كەزەڭ: بەلگىلى ءبىر قىزمەت تۇرلەرىمەن حالىقتىڭ قاناعاتتانۋ دەڭگەيىن انىقتاۋ;
2-كەزەڭ: قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالقىنىڭ تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق دەڭگەيىن ايقىنداۋ.
زەرتتەۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە رەسپوندەنتتەرگە ساۋدانىڭ/قىزمەت كورسەتۋدىڭ 20 سالاسىن باعالاۋ ۇسىنىلدى، كورسەتكىشتەر باعالاۋعا ۇسىنىلعان بارلىق سالالار بويىنشا ەل تۇرعىندارىنىڭ قاناعاتتانۋ پايىزى قاناعاتتانباۋشىلىق پايىزىنان جوعارى ەكەنىن كورسەتەدى.
«مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ» سالاسى قاناعاتتانباۋدىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيىنە يە، وسى سالاداعى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، تۇتىنۋشى مەملەكەتتىك كلينيكالارداعى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار اقىلى نەگىزدە قىزمەت كورسەتەتىن جەكە كلينيكالارداعى جەدەل جاردەم قىزمەتىنە قاناعاتتانبايتىندىعىن اتاپ وتۋگە بولادى. سونداي-اق، مەملەكەتتىك جانە جەكە كلينيكالارداعى قىزمەتكەرلەردىڭ بىلىكسىزدىگى مەن ساپاسىز ءدارى-دارمەكتەر اتاپ ءوتىلدى.
«ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرى» تۋرالى دا وسىنى ايتۋعا بولادى، رەسپوندەنتتەر, مەملەكەتتىك جانە جەكە مەكەمەلەردەگى قىزمەتكەرلەردىڭ بىلىكسىزدىگى مەن مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن اتاپ ءوتتى. «ينتەرنەت-پروۆايدەرلەر» قىزمەتتەرىندە, تۇرعىندار, قىزمەت كورسەتۋشىدەن ۋادە ەتىلگەن ينتەرنەت جىلدامدىعى مەن ناقتى جىلدامدىق اراسىنداعى ايىرماشىلىققا ريزا ەمەس. "نارىقتار" سالاسىندا باعا, تۇتىنۋشىنى وسى سالاعا تارتادى، ال فيسكالدىق چەكتەردىڭ بولماۋى تۇتىنۋشىنىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدا قيىندىقتارعا اكەلەدى.
كولىك سالالارىن تۇتىنۋشى جىلدان جىلعا "العاشقىلاردىڭ" اراسىندا اتاپ وتەدى جانە تۇتىنۋشىلاردىڭ نارازىلىعى ارقاشان بىردەي، ياعني شامادان تىس جۇكتەۋ, تازالىق جانە ت. ب.
پيك/ قىزمەت كورسەتۋشى كومپانيالار كوبىنەسە عيماراتتاردى دۇرىس جوندەمەيدى، قوقىس باكتارىن ءبولۋ جانە قوقىس جيناۋ ماسەلەسى ءبىرىنشى كەزەكتەگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.
قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىندا تۇتىنۋشى تازالىقتى، ساپالى قىزمەت پەن قىزمەت باعاسىنا سايكەس كەلەتىن ازىق-تۇلىك ساپاسىن كۇتەدى.
«بانك قىزمەتتەرى»، «سۋپەرماركەتتەر / دۇكەندەر»، «كوممۋنالدىق قىزمەتتەردى جەتكىزۋشىلەر» سالالارىنا قاناعاتتانباعاندىقتارىن ايتا وتىرىپ، رەسپوندەنتتەر نەسيە الۋ كەزىندە قوسىمشا قىزمەتتەردىڭ سالىنۋى، سورە-كاسسا باعاسىنىڭ ساقتالماۋى، كوممۋنالدىق تولەمدەردىڭ نەگىزسىز الىنۋى تۋرالى پىكىرلەرىن ءجيى ايتتى. سوڭعى ۋاقىتتا كوممۋنالدىق قىزمەتتەردى جەتكىزۋ جاعدايى جاقساردى، حالىقتىڭ نەگىزگى بولىگى كوممۋنالدىق قىزمەتتەردىڭ ساپاسىنا قاناعاتتانۋدا, بىراق كورسەتىلگەن قىزمەتتەردىڭ باعاسى مەن ولاردىڭ مولشەرىن ەسەپتەۋ ادىستەرىنە ريزا ەمەس، ارينە، كەيبىر ايماقتاردا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى وتكىر بولىپ تۇر.
الەمدەگى سوڭعى وقيعالارعا بايلانىستى "ەلەكتروندىق ساۋدا" سالاسىن حالىق بەلسەندى پايدالانا باستادى، بۇل ءوز كەزەگىندە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن ادال ەمەس قىزمەت كورسەتۋشىلەردەن قورعاۋ جونىندەگى جاڭا ماسەلەلەردى كوتەرەدى.
تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەلەرىندە ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعان, حالىق جاپپاي جۇمىس ىستەيتىن "تۇرمىستىق قىزمەتتەر" سالاسى دا ەرەكشە نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتەدى، كوبىنەسە تۇتىنۋشى كورسەتىلگەن قىزمەتتىڭ سايكەس ەمەستىگىن دالەلدەي المايدى.
«اۋە كولىگى» جانە «تۋريزم» سالالارىندا «قولدانبادىم/ايتۋعا قينالىپ تۇرمىن» دەگەن جاۋاپتارىنىڭ جوعارى پايىزى حالىقتىڭ ماتەريالدىق مۇمكىندىكتەرى تۋرالى ايتۋى مۇمكىن.
جوعارىدا ايتىلعاندارعا سۇيەنە وتىرىپ، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تۇرعىندارى تاۋارلار مەن قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنا ادەتتەگى "كۇندەلىكتى" تۇتىنۋشىلىق تالاپتارعا يە دەپ ايتا الامىز.
ساۋالنامانىڭ ەكىنشى كەزەڭىنىڭ ماقساتى قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالقىنىڭ تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق دەڭگەيىن انىقتاۋ بولىپ تابىلادى.
ساۋالناما ناتيجەسى كورسەتكەندەي، ءبىز ساۋالناماعا قاتىسقان رەسپوندەنتتەردىڭ 64% قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن ساقتاۋ جانە قورعاۋ بويىنشا اعىمداعى جاعدايعا وڭ باعا بەرگەن. بۇل ولاردىڭ تۇتىنۋشى رەتىندەگى ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسى تۋرالى شاعىمداردىڭ نەمەسە ءبىلىمنىڭ بولماۋىنا بايلانىستى بولۋى مۇمكىن.
رەسپوندەنتتەردىڭ كوپشىلىگى اعىمداعى جىلىتۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدى مەملەكەتتىك رەتتەۋ سالاسىندا بارلىعى 67,5% جاقساردى دەپ سانايدى. بۇل كورسەتكىشتەر تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىس جاعدايىنىڭجاقسارۋىنا الىپ كەلەتىنىن جانە ودان ءارى دامۋ ءۇشىن وڭ پەرسپەكتيۆالارى بار ەكەنىن كورسەتەدى. رەسپوندەنتتەردىڭ اراسىندا تۇتىنۋشى رەتىندە ءوز قۇقىقتارىن بۇزعان نەمەسە بۇزۋشىلىقتار دەپ ساناماعان ادامداردىڭ كوپشىلىگى بولۋى مۇمكىن.
رەسپوندەنتتەردىڭ 80% استامى "تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تۋرالى" قر زاڭىمەن تانىس ەكەندىكتەرىن نەمەسە سونداي زاڭنىڭ بار ەكەندىگى تۋرالى ايتتى. بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرگەن كەزدە، رەسپوندەنتتەر سول زاڭمەن تانىسپىن دەپ جاۋاپ بەرگەنىمەن، ولاردا, تاۋارلار بەلگىلى ءبىر مەرزىمدە قايتارىلىپ، ايىرباستاۋعا جاتاتىنى جانە ت.ب. مينيمالدى ءۇستىرت اقپارات بولۋى مۇمكىن. جالپى، اعىمداعى جىلى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىندا حالىقتىڭ ءبىلىمىنىڭ ارتۋى، قىزمەت كورسەتۋ مەن تاۋارلاردى جەتكىزۋشىلەرمەن كليەنتتەردىڭ نازارىن كۇشەيتۋى بايقالادى.
پىكىرلەردى ءبولۋ، رەسپوندەنتتەردىڭ جارتىسىنان استامى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى ۋاكىلەتتى ورگاندارعا، زاڭگەرلەردىڭ، مەدياتسيانىڭ قىزمەتتەرىنە، ەگەر ولاردىڭ وسى سالاداعى قۇقىقتارى بۇزىلعان كەزدە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا(ۇەۇ) جۇگىنەتىنىن كورسەتەدى. وسى ماسەلە بويىنشا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما كورسەتكىشتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، حالىق زاڭناماداعى وزگەرىستەر مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ جۇمىسى تۋرالى از حاباردار جانە «ەسكى تاسىلمەن» مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار مەن زاڭگەرلەرگە بارۋعا دايىن دەپ قورىتىندى جاساۋعا بولادى. مەدياتسيا جانە ۇەۇ قىزمەتتەرى تۇتىنۋشىعا ءىس جۇزىندە بەلگىسىز بولىپ تابىلادى.
ءبىز سۇحباتتاسقان رەسپوندەنتتەردىڭ 80% جۋىعى، "تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تۋرالى" زاڭدى جاقسى بىلەتىن بولسا، سوتقا دەيىنگى جانە بارلىق ساتىلاردا ءوز قۇقىقتارىن ءوز بەتىنشە قورعاي الار ەدى دەپ جاۋاپ بەردى.قورىتىندىلاي كەلە, كورسەتكىشتەر, حالىقتىڭ كوپشىلىگى سوت ساتىلارىندا تۇتىنۋشىنىڭ ماسەلەلەرىن قاراۋدىڭ سوڭعى شارالارىنا جۇگىنبەستەن ماسەلەنى ءوز بەتىنشە شەشۋگە دايىن ەكەنىن كورسەتەدى.
رەسپوندەنتتەردىڭ 95% سوتتا ولاردىڭ قۇقىقتارى قورعالادى دەپ سەنەدى.
وسى ماسەلە بويىنشا ناتيجەلەردى قاراستىرا وتىرىپ، كەلەسى قورىتىندى جاسالادى: حالىقتىڭ سوت جۇيەسىنە دەگەن سەنىمى جوعارى كورسەتكىشكە يە، مۇمكىن بۇل ءىس جۇزىندە بارلىعى سوت ءىسىن جۇرگىزۋگە قاتىسپاعاندىعىنان نەمەسە بالامالى شەشىمدەر مەن ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋ تاسىلدەرىن بىلمەگەندىكتەن شىعار.
"تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارى بۇزىلعان جاعدايدا رەسپوندەنتتەر مەدياتسيا قىزمەتتەرىنە جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا جۇگىنە مە" دەگەن سۇراققا 70% استامى, ولاردىڭ تۇتىنۋشىلىق قۇقىقتارى بۇزىلعان جاعدايدا مەدياتسيا قىزمەتتەرىنە جانە قوعامدىق بىرلەستىكتەرگە جۇگىنەءمىز دەپجاۋاپ بەردى.
وسى ماسەلە بويىنشا ناتيجەلەردى قاراستىرا وتىرىپ، ساۋالنامانى تولتىرۋ بارىسىندا رەسپوندەنتتەر الدىڭعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ءبىر ۋاقىتتا جاڭا اقپاراتتى تانىدى جانە ونى زەرتتەدى، بۇل ولارعا سوتقا دەيىنگى ينستانتسيالار باعىتىندا وزدەرىنىڭ وڭ تاڭداۋىن بەلگىلەۋگە مۇمكىندىك بەردى.
بۇدان ءارى رەسپوندەنتتەرگە بۇرىن سوتقا دەيىنگى ينستانتسيالارعا جۇگىنبەۋ سەبەپتەرى تۋرالى سۇراق قويىلدى. الىنعان ناتيجەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، رەسپوندەنتتەردىڭ كوپشىلىگى, ۇسىنىلعان سەبەپتەردەن وزدەرىنە قولايلى سەبەپتەردى كورمەگەنىن اتاپ وتۋگە بولادى، رەسپوندەنتتەردىڭ بەستەن ءبىر بولىگى ۋاقىتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى مەن شامالى زالالعا سىلتەمە جاسايدى، بۇل كورسەتكىش ەل تۇرعىندارىنىڭ مەنتاليتەتىنىڭ ەۋروپالىقتان ايىرماشىلىعى تۋرالى ايتادى، قاراپايىم سوزبەن ايتقاندا، ادامدار قۇقىقتارىندالەلدەۋدەن گورى بۇزۋشىلىقتى كەشىرە سالۋ وڭاي دەپ ەسەپتەيدى. رەسپوندەنتتەردىڭ تەك وننان ءبىر بولىگى عانا قوعامدىق بىرلەستىكتەر، مەدياتسيا قىزمەتتەرى تۋرالى بىلمەيدى نەمەسە بىلگىسى كەلمەيدى جانە ولارعا سەنبەيدى. بۇل سۇراققا جاۋاپتار كورسەتكىشتەرىنىڭ پايىزى ءىس جۇزىندە حالىقتىڭ مەملەكەتتىك ەمەس مەكەمەلەرگە دەگەن بىردەي حاباردارلىعى مەن كوزقاراسىن بىلدىرەدى.
ەگەر بۇرىن, ءبىز, تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارى بۇزىلعان جاعدايدا ولاردىڭ نيەتتەرىن بىلسەك، كەلەسى سۇراقتا ولاردىڭ ناقتى ءبىر قۇرىلىمعا جۇگىنۋى جاعدايىندا قاناعاتتانۋ دەڭگەيىن انىقتاۋعا تىرىستىق.
زەرتتەۋ كورسەتكەندەي، ۇەۇ مەن مەدياتسيا قىزمەتىنە جۇگىنگەن رەسپوندەنتتەردىڭ 80% استامى ءوتىنىش بەرگەن كەزدە ولاردىڭ قۇقىقتارى تولىعىمەن نەمەسە ءىشىنارا قاناعاتتاندىرىلاتىندىعىن كورسەتتى. ءبىز سۇحباتتاسقان ەل تۇرعىندارىنىڭ 20% تالاپتارى قاناعاتتاندىرىلماعان. دامۋ پەرسپەكتيۆالارىن ءسوزسىز بىلدىرەتىن ءپوزيتيۆتى ناتيجە بايقالادى.
مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا ءىس جۇزىندە جۇگىنگەن رەسپوندەنتتەردىڭ 75% استامى تولىق نەمەسە ءىشىنارا قاناعاتتاندىرىلدى، بۇل وسى قۇرىلىمداردىڭ جۇرگىزىپ جاتقان جۇمىسى تۋرالى كورسەتەدى. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ جۇمىسىنا قاتىستى قاناعاتتانباعان تۇتىنۋشىلاردىڭ نەعۇرلىم جوعارى پايىزى حالىق تاراپىنان مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا قويىلاتىن نەعۇرلىم جوعارى تالاپتاردى نەمەسە جوعارى جۇكتەمەنى كورسەتۋى مۇمكىن.
سوڭىندا رەسپوندەنتتەرگە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جاعدايىن جاقسارتۋ بويىنشا جاۋاپتاردىڭ بىرنەشە نۇسقاسىن تاڭداۋ ۇسىنىلدى. قاراپايىم تۇرعىننىڭ كوزقاراسى بويىنشا، وسى سالانىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتالماي، رەسپوندەنتتەردىڭ جارتىسىنا جۋىعىنىڭ پىكىرىنشە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى احۋالدى جاقسارتۋعا، جازالاردى قاتايتۋعا، تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ بويىنشا مەملەكەتتىك باقىلاۋدى كۇشەيتۋگە، تۇتىنۋشىلار ءۇشىن بۇزۋشىلىق تۋرالى ءوتىنىم بەرۋ ءتاسىلىن وڭايلاتۋعا بارىنشا ءتيىمدى ءۇش نەگىزگى تارماققا باسا نازار اۋداردى. رەسپوندەنتتەردىڭ بەستەن ءبىر بولىگى زاڭ بۇزۋشىلىقتار انىقتالعان كەزدە تۇتىنۋشىلاردى ىنتالاندىرۋ باعدارلامالارىن قولدانۋ، تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەلەرىن شەشۋدە سوتقا دەيىنگى ينستانتسيالار سالاسىن دامىتۋ، قوعامدىق ۇيىمداردى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى قوعامداردىڭ بىرىڭعاي وداعىنا بىرىكتىرۋ وسى سالادا ءتيىمدى جۇمىس جۇرگىزۋگە اكەلەتىندىگىن اتاپ ءوتتى.
وسىلايشا، تقق سالاسىندا جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن بىرقاتار وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ قاجەت. مىسالى، تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنا "قىزمەتتى ليتسەنزيالاۋ" ۇعىمىن ەنگىزۋ، داۋلاردى سوتقا دەيىن رەتتەۋ ءتاسىلى رەتىندە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ قىزمەتتەرىن الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن باق ارقىلى تانىمال ەتۋ، تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنىڭ نەگىزىندە بىرىڭعاي call-centr قۇرۋ جانە ت. ب.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
