Kino tüsırılıp jatqany alty alaşqa mäşhür etılıp, auyq-auyq jarnamalanǧan «Abai» filmın körıp otyrmyz. M.Äuezovtıŋ «Abai joly» roman-epopeiasy kökırekte jattalǧan soŋ qoiylymdy köru basqaǧa qaidam, ädebietşıler qauymyna qiyndau bolǧan bolar. Kinossenariide montaj, jinaqtau bolady ǧoi ärine. 4 kıtapty bır kinoǧa sıŋıru mümkın emesın tüsınemız. Ol qajet te emes. Kinaǧa Abaidyŋ qai ömır kezeŋın alsa da, siujettık tūtastyq, ideialyq mazmūn, mänmen jūp-jūmyr etu mındet. Telehikaia bastalǧannan siujette uaqyt pen keŋıstık egızdıgı, retraspeksiia barlyǧy baiqalyp qaldy. Oqiǧa jelısı şiratylyp, keiıpker sūlbasy körınbei jatyp, «Abaiymyzdyŋ» sözın tosyrqadyq. Abaidyŋ auzynan şyǧatyn sözge baiyppen qaramasa bola ma?! Dılda men Abaidyŋ dialogınen bügıngı şalduar, qyzǧanşaq erlı-zaiyptynyŋ keipı körınap qaldy. Saltanatpen jolyqqanyn estıgen Dıldanyŋ şaptyǧuy, oǧan Abai basymen ünsız qalyp, şarasyz üiden şyǧyp ketuı arqyly kino avtorlary qandai maqsat közdedı eken degen sūraq tuady. «Azdyŋyz-au, Abai» degen keiıs romanda Äigerım auzynan şyǧatyn edı. Nelıkten Dıldany nysanaǧa aldy? Keiıpker obrazyn tolyqtyru, tūtastyru bolsa qūp der edık. Bıraq aiqyn obrazda şyqqan Dılda körınbedı. Eŋ bolmaǧanda jas Abaidyŋ saǧynyp jetkendegı üiımen amandasuyn jönımen keltırgende... Bıtken ıske synşy köp desek te, qairan aǧa buynnyŋ örelı sözı men tanymyn joqtaisyŋ. M.Äuezov, Ǧ.Müsırepovtei klassika bolsa degen tılek, joqty ızdetkendei emıne tüsıp, emeksisıŋ. Qazaq dılı, salt-sanasy sıŋbegen soŋ, şalaǧai dünieler taǧy qai jerınen şoltaŋ ete tüsedı dep qorǧalaqtap otyrasyŋ...
Ädette kinonyŋ baǧyn jandyryp, baǧasyn asyratyn negızgı tūlǧa – kinokeiıpker: akter, aktrisalar. Bır ǧana Qoja rölı talai balanyŋ qiialyna qanat bıtırıp, tılıne mätel bolǧany, «Qan men ter» filmındegı Elaman, Qalen rölderı tūtas bır kezeŋnıŋ mūny men zaryn, tūtas kartinasyn köz aldyǧa äkelgenı keşegı künnıŋ ǧana emes, bügıngı künnıŋ de köz quanyşy. Kökeide jattalǧan talai körkem tuyndylar: «Qyz Jıbek», «Aldar köse», «Kökserek», «Saltanat», «Alpamys mektepke barady», «Şaŋyraq» t.t. jeterlık. Tıptı künı keşegı «Qūnanbai», «Traktorşynyŋ mahabbaty» kinolarynyŋ da ideialyq mazmūn tūtastyǧy bar, körermenge aitary bar dünieler ekenın bıraz jūrt moiyndady. Qazaq kinosynda talanttar köp, tek būlaq közın aşyp, jol sılteitın Şäken aǧalar, Sūltan aǧalar jetpeitın siiaqtanady.
Kinoda közge ūryp körınıp tūrǧan olaqtyq: bırınşıden, akterler qūramyn taŋdauda bıraz kemşılık oryn alǧandyǧy. Abaiǧa qatysty kinoǧa qalai jeŋıl qarauǧa bolady?! Qai keiıpker bolsyn körermen közınde bärı dardai. Abaidyŋ ainalasyndaǧylardyŋ qaisyn bolsyn jetkıze oinamau künä. Mūndaida kasting jasau ärı ädıletpen taŋdap alu, aǧaiynşylyq jasamau maŋyzdy. Kezınde «Qyz-Jıbek» filmı akterlerdı profilıne qarai taŋdaluymen ǧana emes, olardy oinau şeberlıgıne baulyp, üzdık etıp daiarlauda da ozyq bolǧanymen qauymǧa mälım. Tek Jıbektıŋ nökerlerın taŋdaudyŋ özı ailarǧa sozylǧan. Al Abai kinasy oilanbai, asyǧys tüsırıletın dünie emes. Nauqan ötedı, kino tarihta qalady. Mädeniet oşaǧynda jaǧyp otyr deitın tūlǧalarymyz nege şalaǧai tırlıkke üiır?! Keiıpkerlerdıŋ obrazy köŋılderde romannan somdalǧan. Alaida Toǧjannyŋ tolyqşa balǧyn bılegı, döŋgelek jüzı - portretı, obrazy qaida? Dıldanyŋ kesek dausy men aqsūr jüzı, biık qabaǧy... Şükımännıŋ jıŋışke qasy, syzylta salǧan änı, portretı, Abaidy yntyqtyrǧan keipı qaida? Ädemı su jaŋa köilek kiıp japa jasap otyryp muzykanyŋ süimelımen än saluy qalai?! Qazaq auylynda keşkı äuen, dombyra ünı estılmeuşı me edı... Jūmbaq keş, körgen tüs qaida? Maǧyşty taŋdaǧanda da romandaǧy obrazǧa zer salmaǧan. Maǧripa Mahmūtqyzy noǧaidan ekenı romanda aşyp aitylǧan. Onyŋ rölıne taŋdalǧanatyn qyzdyŋ da tür-tūrpaty säikesuı kerek edı.
Bala Abaidyŋ obrazyna da tolyqtyryp jön sılteitın rejisserdı kerek-aq. Abaidyŋ üş türlı ömır kezeŋın somdauşy Abailardyŋ da ıs-äreketı men mınez qalpyna syn bar. Bala Abaidyŋ äreketı tym şalt, bala künınen Abai atandyrǧan közqaras joq (auzyna oily söz salǧanymen, kökırekten şyǧyp oinamaǧan söŋ körermenge jetpeidı-au), jas Abaida abaily söz jetımsız. Äke synyna atyp tūryp ūmtylu Abaidai tūlǧanyŋ emes, sol tūstaǧy äke aldyndaǧy kez-kelgen tärbielı jastyŋ bırde bırı jasamaityn qylyq. Jalpy däl osy üzındı M.Äuezovtıŋ roman-epopeiany keŋestık senzuradan ötkızuı üşın taptyq közqarasty ädeiı qosqan amaly edı. Däl bügıngı kezeŋde Abaidy dūrys tanyp tüsınetın uaqyt jettı. Qūnanbaidy eskılık közı, Abaidy jaŋa tap ökılı degen eskı tanymnan arylatyn uaqyt jetken bolar, oǧan derek te, däiek te jeterlık osy künde.
Qūnanbaidyŋ rölın oinauda akterımızde senımdı qalyp bar. Äitse de, at jaqty kelgen, ūzyn sopaq, qaz jūmyrtqasyndai basy, bet beinesın bır öŋırdei körsetetın ūzyn saqaly, tesıle syzdana qaraityn tompaqşa sau közı, suyq jüzı körınbeidı. Akterdı jasandyryp, közıne kelgen tūsta «grim jetpegen be?» degen söz keledı kömeige. Qūnanbai erekşelenbei, köp şapandynyŋ bırı bolyp şyqqan.
Zere rölındegı aktrisanyŋ dauysy, söileu mänerı, oinauy jaqsy şyqqan, Ūljan rölındegı aktrisanyŋ da ızdenısı bar, tek keibır tüsırılu jaǧyndaǧy kem-ketıgı rejisserden ketken desek bolar. Al B.Äbdılmanovqa kelsek, qazaq kinosynyŋ köbınde tanylyp jürgen jaqsy akter. Basqa rölde üzdık bolar. Bıraq būl kinoda keiıpkerın tereŋ zerdelemegen siiaqty. Bastan-aiaq bır keiıp: Abaidyŋ jyly qabaǧy, nūrly jüzı joq. Akter me, rejisser me Abaiǧa qatysty estelıkterdı zerdelemegen bolu kerek. Maǧauiia, Tūraǧūldar men Mäken, Uäsila apalarymyzdyŋ aituynda jylt etken jaqsylyqqa jasap jadyraityn, meiırlene kületın Abai körınbeidı. Äsırese balalarymen otyrǧan tūstaryn mült jıbermeu kerek edı. Ömırdıŋ qily sätındegı obrazy şyqpaǧan: bet qūbylysynda, ışkı tolqynysty berude bırjaqtylyq basym. Toǧyşar, suyq köz, salqyn jüz, kekesın keiıp köbırek körınedı. Kei tūsynda «adamnyŋ üzdık müşesı közınde» körınetın oi, tolǧanys, «taryldy kökırek, qysyldy jürek» deitın toryǧu sätterı, tereŋdıgı jetpeidı. Äigerım men Dıldanyŋ rölı jūtaŋ. Äsırese Äigerım rölıne aktrisa sätsız taŋdalǧan, profil kelıspegen ärı oinai da almaǧan, söz jasandy, äreketı senımsız, kei tūsy tıptı retsız. Bazaraly obrazy şe?... Nūrǧanym üstınen qūs ūşyrmai, dastarhanyna kısı üstınen aiaq sabyltpai erek kütetın qonaǧy.... Sūlu jüzdı, keŋ iyqty, ırı denelı bidai öŋdı deitın sipat qaida?! Älde qazırgı qazaqta er tūrpatty jan joq pa?
Kelesı kemşılık siujettık jelıge, ideialyq mazmūnynǧa qatystyKinoǧa köp sahnany syiǧyzamyz degennen tuǧan ba, siujette tūtas arqau anyq emes, sol arqauǧa şabaqtalǧan şaǧyn motivter dūrys taŋdalmaǧandai körınedı. Kei epizodtar şyǧarmanyŋ ideialyq mazmūnyn tolyqtyruǧa qyzmet ete qoimaidy. Jalpy kıtapty oqyp qana qaisy qaidan alynǧan dep joramal jasap otyrmyz. Al basqa körermen qaitpek? Bas-aiaǧy tūtaspaǧan siujetten ne tüsınbek?! Abaidyŋ tıze bükpesten jüre söilep dau şeşetını qalai? Osyndaida bi-şeşender däsürınıŋ qysqa fragmentı qajet-aq edı. Sahnany Saltanatpen kezdesken Semeidegı sottan bastaǧan. Odan keiın aiaqasty ūzatylyp ketken Toǧjan auylyna tap bolady. Oqiǧalar tym fragmentaldı, körermenge tüsınıksız. Körermen Abaidyŋ ainalasyndaǧy qyzdardan jaŋylyp otyrǧan bolar. Bır sät Abai arbaǧa taŋylǧan Böjeige amandasqan bolady. Bır oqiǧanyŋ basy, damuy, şielenısı joq. Endı bırde Abai jastardyŋ ortasynda qūs sala şyǧady. Abaidyŋ qansonaryn körsetıp, jastar ortasyndaǧy tälımmınen habar beru nietten şyǧar dep tüidık. Äitse de, es jiyp, körermen köŋıl qoiarlyq baiyp, estetikalyq läzzat alarlyq körkem körınıs joq, tym qysqa, asyǧys. Jalpy osyndai şaǧyn dublder negızgı mazmūnǧa qabysyp, jymdasyp ketıp jatqan joq, tūtastyq joq. Mozaika. Qai dubldı körseŋ de auyl üidıŋ jas-kärısı lepıl qaǧyp, eleŋdep jürgenı. Kinoda negızgı keiıpkerler ǧana emes, massovkanyŋ da är qadamy men qimyly jıtı oilastyrylu kerek. Köbınıŋ qimyly ebedeisız, retsız sabylys... Bır dublde Alşynbai men Qūnanbai kuyqtai üsteldıŋ janynda qoqiyp qūdalyq söilesıp otyr. Sybai-saltaŋ baryp jasyryn qūdalasuşy ma edı qazaq? Qūnanbaidyŋ qauymy, jūrty, Aşynbaidyŋ ülpek bas bailyǧy, keŋ dastarhany qaida? Şymyldyqta Dılda otyr Abaiǧa jymyŋ qaǧyp. Äke-şeşe qūdalyq söilespei jatyp şymyldyqta jıgıtpen qalyŋ oinai ma?! Rejisserdıŋ «tapqyrlyǧy» ma, ssenariistıŋ «ozyq oiy» ma? Nege aldyn ala ūryn kelgendei sahna jasaǧan? Häkımnıŋ özı aitqan «qalyŋ bermei jatyp, jyrtysyn salu» degen osy... Bır mezet qaraly köş körınısı şyǧady: qaraly köştıŋ nyşany qaida? Qaraly köştı özgeden erekşelep tūratyn tūl at, tūl qatyn, üiı salynǧan tüiege ılınetın qara jamylǧy bolmauşy ma edı?! Şūbalǧan şerude erkekter bır-bır sandyq, kerege uyq köterıp alǧany qalai? Qazaq dalasyndaǧy är köştıŋ jeter mejesı kemı 30 ben 100 şaqyrymǧa juyq. Sonda jüktı qoldaryna köterıp tasyǧan ba? "Köş kölıktı bolsyn!" degen tılek nege aityluşy edı, mänısın tüsınbegenımız be?! 70 jylda köştıŋ jaiyn ūmytsaq, jylda köş tūrmysynan jarys jasaityn Baianölkenıŋ qazaqtarynan keŋes alsa ettı. "Tüiede qom, atta jal Qalmady elge tyǧynbap" deitın Häkım sözınen sol uaqyttaǧy köş qana emes, "pysyqtardyŋ" parany "ūlyq" elge tonnalap tasyǧanynyŋ emeurını tūrǧan joq pa?! Al Abaidyŋ balary ortasyndaǧy dialogınen äsırese Äbıştıŋ aitqan sözınen revaliusiianyŋ isı şyǧady. Älı sol orysty ūlyq köru sipaty nege kerek? Orys ūlyqtary şetınen "oişyl, dana" bolyp şyǧypty... ūlttyq, memlekettık ideialogiia bügıngı kinoǧa kerek bolmaǧan-au. Jalpy kino öner tuyndysy ǧana emes, ūlttyq dıl men ūltjandylyqty synalap sıŋıretın ideialogiialyq qūral ekenı jasyryn emes. Är eldıŋ ūltyq önerınde ūlttyq müddesı közdelmese, tarihi taqyrypqa baryp, Abaidai tūlǧa ömırınen nesıne kino tüsıremız degen oi tuady.
Kinonyŋ etnografiialyq fony, ūlttyq tanymdyq mänıne de aitar söz barJalpy būl tūsta qazaq qalpyn, ūlttyq mınezın berude jetıstıkter baiqalady. Ospannyŋ qazasyn estırtu sahnasy sättı şyqqan! Abai küizelısı nanymdy şyqqan!!! Orazbai men Uaq ruynyŋ aqsaqaly arasyndaǧy dau kesımı sättı desek bolady. Äsırese Abaidyŋ aqsaqal müşelın sanap, könergen ıske köseudı ärıden saluy, aqsaqaldyŋ uaqyt kezeŋı oqiǧalarmen qatystyra eske aluy ūtymdy. Al enelerdıŋ ortasyndaǧy Maǧyştyŋ syqsyŋ jylasy däl bügıngı kelınderden köşırılgendei eken. Romanda Maǧyştyŋ auzynan şyqpaǧan söz ben qylyqty salu arqyly keiıpkerdı körkemdemegenı mälım. Jalpy romanda joq epizodty qosuǧa būltartpas şart, asa ülken qajettılık kerek. Äbıştıŋ qazasyn estırtu... Qozy Körpeştegı estırtudı estıgende erıksız külıp jıberıppın. Şırkın-au, qazaqta aqyn köp qoi. Romanda joq detaldı qosqan soŋ, liro-eposty meje qylǧan eken däl solai kelıstırıp qiiuyn keltırmes pe? Joqtaudy kım bılıp, tanyp jatyr dedı me eken?!... Al, Orazbaidyŋ qazany estıgendegı mınez-qūlqyn jaqsy oilastyrǧan! Ökpege qisa da, ölımge qimaityn el mınezın jön keltırgen! Jalpy Orazbai aitty deitın derek eskerılgen bolu kerek. Al aqyn Sarany qosuy artyq. Mūndai derek-däiektı körgen emen. Mümkın bılmeitınımız köp şyǧar. Äbıştıŋ mäiıtı jetken tūs... ädette qaiǧy joqtaumen şyǧady. Joqtau aitu salty romanda jaqsy berılgen. Al äke qaiǧysy küigelek sözben emes, közden jas bolyp aqqan tereŋ qäsıretpen berılse ettı...Şalaǧai oiyn, jattandy söz, senımsız qoiylym degızetın tūstary basym.
Sahna dekorasiiasyna da syn barQūnanbaidyŋ qai auyly bolsyn bai-baquatty bolǧany mälım, oǧan Orazbai, Küntulardy da qossaq, jasauly bai auyl körınısı şyǧuy kerek edı. Abai aitatyn «alty qanat aq orda» körınbeidı. Malşy-jalşynyŋ qara üilerı tıgılıp, ainala baqan, qorşalǧan at kermeler. Onyŋ özı kigız üige tym jaqyn, tönıp tūr. 19 ǧasyr tūrmaq qazırgı malşy auyldyŋ özı qora qopsysyn üiden jyraq jaiqastyrady. Jalpy bır de bır jerde mal qarasy, qūlyn jelısı körınbeidı. Bırer at pen arba döŋgelegı, köldeneŋ baqanǧa ılıngen mal terısı Abai aulynda da, Orazbaida üiınde de jür. Kigız üidıŋ ışındegı keŋ dastarhan, alqa-qotan jiyn joq. «Osy qymyz qazaqqa, maqtanyŋ ba, asyŋ ba?» degızetın dästürlı aǧarǧan susyn körınbeidı. Abaidyŋ qonaǧynyŋ, ıspen kelıp-ketetın adamynyŋ qalyŋ bolǧany romannan aiqyn. Jalpy būndai körınıs kinodaǧy bır tiptılıkten şyǧarar edı. Äitpese qai tūsta bolsyn jüre söilep, jaǧdai aitqan jūrt, şarua äielderınıŋ ornyna bäibışe basymen jügırıp jürgen Dılda, atpen üi ıstıne basa-köktep kelıp «aulaqqa şyqpai sybyrlasqan jūrt». Mūnyŋ bärı qarajattyŋ jetımsızdıgınen de bolar, "ätteŋ tonnyŋ keltesı" deisıŋ. Qūnanbaidai töbe bidıŋ qajyǧa attanuy sän altanatymen bolsa kerek edı. Būnda da jataqtardy (qanaluşy tapty) körsetu ideialogisynan tuǧan Därkembai jür. Bır top er adamnyŋ janyna Ūljannyŋ şoşaiyp jalǧyz baruy qalai?... auyl üidıŋ sauynşy äielderı jüretın qora-qopsynyŋ janynda dau da, el ısı de, otbasy mäselesı, toqal alu jaiy şeşılıp, qajyǧa jolauşy da attanyp jatyr. Bır sahnada Abai aǧa (bıraq kinodaǧy keiıpker nege ekenı belgısız älı de bozbala qalypta)"Amal joq qaitty bıldırmei" öleŋın "Täŋırı qosqan jar edıŋ sennıŋ" äuenıne salyp aityp otyr. Bız be ändı qate jattap jürgen?!...
Kinoda kostiumge jauaptylar bolmaǧan ba degen oi tuady. Alǧaşqy sahnadan bastap keiıpkerlerdıŋ kiım kiısı kelıspegen. Zere men Ūljannyŋ kimeşek, kündıgı bırdei ärı sänımen tıgılıp, jymdasyp tūrsa käne? Bastapqyda enesı qaisy, kelını qaisy ekenın aiyru qiyn. Olaq oralǧan aq şalmany kündık deuge kelmeidı. Däl sol olpy-solpy oralǧan kündık Äigerımnıŋ de Dıldanyŋ ba basynda jür. Şäkärımnıŋ basynda qystyq tymaq. «Qys kierın jaz kigen, qazaq qaidan baiysyn» degen qalypty körsetedı. Täkejannyŋ, Orazbaidyŋ, Bazaralynyŋ – jalpy köp keiıpkerdıŋ salbyraǧan şapany, jeŋınen qoly şyqpai sölpigen qalpy körermen közın quandyra qoimaidy. Ökınıştısı osyndai olpy-solpy kiım kigen kinolardan körermen sanasynda ūlttyq kiımge degen jaǧymsyz oi ūialap qalady. Äitpese bügınde qazaqtyŋ kiım ülgısı sän üilerı men sän mınberınde talaidyŋ köz jauyn alyp, qyzyqtyryp jürgenı jasyryn emes. Bügınde ūlttyq kiım ülgısın tıgıp nasihattap jürgen dizainerler, sän üilerı de jeterlık, solardyŋ ışınde zamanaui ülgılerdı ūsynyp jürgenderı de bar. Qai-qaisy bolsyn ūlttyq önerge janaşyrlyq jasap jatqan soŋ, käsıpkerlerdıŋ de müddesıne qyryn kelmei ortaq şeşım tabuǧa bolatyn bolar. «Süleimen sūltandy» süisınıp köretın qauymdy teledidardyŋ aldynda jıpsız bailaityn tek siujet qana emes, közdı arbaityn äşekei būiymdary men sändı saltanaty ekenın moiyndau kerek. Al Abai auylynyŋ äielderı de bailyqtan kende jandar bolmaǧanyn eskersek, kümıs jüzık, bes bılezık, jaq syrǧa, şanbau, şolpy, qapsyrmadan tarşylyq körmeuı kerek edı.Operatorǧa aitylatyn tūsy: sahnada süreŋsız körınıs köp. Köp jerınde jaryq jetıspeidı. Äsırese büldırgen tere barǧandaǧy balardyŋ aldynan jaiqalǧan şalǧyn men gül, jemıs būtaqtary jamyrap şyqsa kerek edı. Tym bolmaǧanda ülken obektivte (gülzarlardan köşırmelep alyp) montajdap qiiulastyruǧa bolar edı. Qansonardaǧy körınıs te solǧyn. Jer bölıse barǧan tūsta sai-jotalar körıngenımen, alystan, joǧary jaq obktivten alynbaǧan soŋ körınıs aiqyndalmai qalǧan. Äsırese adamnyŋ bet-beine emosiiasyn ılıp qalu, köz qimylyn körsetu jaǧy jetıspeidı. Keiıpkerlerdıŋ tür-kelbetınıŋ qara-qoşqyl, qoŋyrqai, äsırese qazaq äielderınıŋ şyraiynyŋ solǧyn körınuıne de jaryqtyŋ jetımsızdıgınıŋ äserınen bolǧan siiaqtanady. Jalpy körermen közaiymyna ainalu üşın kinodan tüier taǧylym mol bolyp, äsırese Abai mūŋyna empatiialyq sezım küi, qanyq boiau men körkemdıkke emosiialyq läzzat boluy keregı anyq. Äsırese soŋǧy sahnadaǧy epizot sol äserden şetın äketedı. Qaiǧydan basy qaŋǧyrǧan Abaidyŋ jalǧyz aulaqqa betteuı, jüre söileuı äserdı seiıltıp jıberedı. Däl osy alysqa bet alǧan tūsyn üzıp baryp, töbe basynda jalǧyz qaldyru alystan körsetu... ışkı tolǧanysyn öz auzymen aitqyzbai dybystau ūtymdyraq bolar ma edı? Abai ömırınıŋ soŋǧy tūsynda ünemı aulaqta oŋaşa qalyp, tüŋıluı basym bolǧan degen derek, tıptı ädeiı küşäla ışken eken deitınder be bar. Al ärı-särı küide otyrǧan Abaidyŋ bır sät jadyrai qalyp, şalǧynnyŋ teŋızge ainalyp aq kemenı köruı tym-tym senımsız. Şyŋǧys Aitmatovtyŋ «Aq kemesın» köşırıp qoia salǧandai äser qaldyrady. «Bügın jana zaman ornady, täuelsız el boldyq» degen jalaŋ ūrandardy tyqpalau da qiianat. «Abai joly» roman-epopeiasyndaǧy epilogtan bır körınıs jasasa da jetkılıktı bolar edı. Kinossenariige enbei qalǧan Därmennıŋ ornyna Şäkırımnıŋ auzymen-aq Abai salǧan joldy, san keudede Hakım ekken dändı, sodan tuatyn jarqyn kündı aitsa da oryndy bolar ma edı?! Mıne, kino da tamam. Qymbatty qauym, köz körgen, köŋıl tüigen az-kem söz jazyldy. Är körermennıŋ subektivtı pıkırı bolady. Tek sol pıkırlerden obektivtı oi jiyp, öner köşın tızer kökırek közı tabylsa, şırkın!!! Jūmaqaeva Bereke Däulethanqyzy – p.ǧ.k., Süleimen Demirel universitetınıŋ professory.
Ūqsas jaŋalyqtar
