Kóktemde álemdi koronavırýs indeti jaılap ábigerge túsirdi. El ekonomıkasy, saıasaty degen máselemen qatar bilim berý problemasy da osy shaqta týyndady. Oqýshy bilim alýyn qalaı jalǵastyrýy kerek degen suraq árbir memlekettiń bas aýrýyna aınalǵany ras. Alaıda bul bas aýrýdy aınalyp ótken elder de bar eken. Tómende sondaı elderdiń kóktemgi karantınde bilim berý problemasyn qalaı sheshkeni týraly aqparatty nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyz.
Fınlıandııa
Fındikter tótenshe jaǵdaıǵa ár sátte daıyn el ekenin osy pandemııa kezinde de dáleldedi. Bul jaqta sabaq kestesiniń murty buzylmaǵan kúıi onlaın formatqa aýystyrylǵan. Túrli provaıderlerdiń klass menedjmentin paıdalana otyryp bilim berýdi buǵan deıin da qoldanǵandyqtan, karantın kezinde oqytýdyń bul túrine aýysý esh qıyndyq týdyrmaǵan. Ata-analar men oqýshylar, muǵalimder arasyndaǵy resmı baılanys Wilma platformasynda kúntizbe, poshta, kúndelik, aqparat taqtasyn arqyly esh kedergisiz júrgizilgen. Kompıýteri joq oqýshy sabaqqa arnalǵan búkil tehnıkamen túgel tegin qamtamasyz etilipti. Sol sebepten de qashyqtan oqytýǵa qatysty bul elde eshqandaı daý-damaı týyndamaǵan.
Franııa
Franııada da bilim berýdiń jańa túrin iske qosý asa qıyndyq týdyrmaǵan. Óıtkeni bul elde de onlaın sabaq oqytýdyń eń myqty CNED júıesi burynnan bar. Mektepter jabylǵan kezde birden Ma classe à la maison platformasy iske qosylyp, oqýshylar sabaq oqýdy ármen qaraı jalǵastyra bergen. Desek te, bastapqyda bul platformanyń jyldamdyǵy talapqa saı bolmaı, keıinirek sabaq ótýdi eki kezeńge bólý arqyly bul problema óz sheshimin tapqan.
Qytaı
Al Qytaıdyń bilim berý júıesin birden Alibaba, Baidu jáne Huawei syndy alyp kompanııalar qolǵa alypty. Nátıjesinde úsh alyp kompanııa bir judyryq kúshke aınalyp, qytaı balalary alańsyz sabaǵyn jalǵastyrǵan. Sanaýly ǵana aptada biryńǵaı ulttyq onlaın platforma jasalyp, iske qosylady. Ol jerde barlyq pán boıynsha vıdeo sabaqtar, elektrondy oqýlyqtar, anyqtamalar men test suraqtary ornalastyrylyp, bul júıege jeti myń server jalǵanady. Sonyń nátıjesinde 50 mıllıon (!) qytaı balasy bir sátte sabaq oqýǵa múmkindik alypty.
Germanııa
Germanııada oqýshylarǵa bilim berý úshin qoǵamdyq quqyqtyq telearna ARD iske qosyldy. Bavarııa Bilim mınıstrligimen birlese otyryp, telearna «Úıdegi mektep» baǵdarlamasyn jasap shyqty. Sonymen qatar oqýshy men muǵalim arasynda elektrondy baılanystyń barlyq túri júrgizilgen. Bul elde de «sabaqty qalaı oqytamyz?» degen problema bola qoımapty. Tártipke baǵynǵan nemister pandemııa kezinde de shapshańdyq pen bilimdi teń ustapty.
Avstrııa
Avstrııada da ORF 1 jalpyulttyq telearnasy oqýshylardyń jas ereksheligine qaraı sabaq ótý kestesin túzip, mysaly, tańǵy 6 -9 aralyǵynda bastaýysh synyptaryna, odan keıin on jastan joǵary oqýshylarǵa arnalǵan tanymdyq baǵdarlamalar kórsetýdi qolǵa alypty. Jalpy, oqýshylar elektrondy oqytýdyń Moodle júıesin sabaq oqýǵa paıdalanǵan.
Bolgarııa
Bolgarııada sabaqtar halyqaralyq BNT 2 jáne BNT 4spýtnık arnalary arqyly ótkizilgen. Bul eldegi eń basty erekshelik 700 000 oqýshyǵa 65 000 muǵalimniń vebınar ótkizýi boldy. 7 mln halqy bar bolgar eli de osylaısha tyǵyryqtan tıimdi jol taýyp shyǵypty.
Ulybrıtanııa
Bul elde keshendi bilim beretin resmı tirkelgen onlaın mektepter bar. Negizinen olar Secondary School jáne Sixth Form (orta jáne joǵary synyptar) dep atalady. Sonymen qatar Primary atty bastaýyshqa arnalǵan túri de bar. Naryqtaǵy kóshbasshylary InterHigh, Tute, Briteschool, First College men Net-School. Onlaın mektepter memlekettik jáne jekemenshik bolyp bólinedi. Memlekettik onlaın mektepterde bilim alý tegin. Brıtan onlaın mektepterindegi sabaqtar túske deıin bolady. Sabaq kezinde oqýshy men muǵalim mıkrofon, sms arqyly baılanys jasaıdy. Sabaqtar jalpyulttyq baǵdarlama boıynsha júrgiziledi. Tek hımııa páni ǵana zerthanalyq jumystaryna baılanysty basqasha tásilmen ótedi eken. Pandemııa kezinde de aǵylshyndar esh saspastan bilim berýdiń onlaın júıesine ońaı kóshken.
Italııa
Ókinishke qaraı, ıtalıandyqtar da qazaqtar sekildi tótenshe jaǵdaıǵa daıyn bolmaı shyqqan. Sonyń saldarynan elde haos ornap, muǵalim men oqýshylardy qatty tyǵyryqqa tirepti. Meet, Classroom, Zoom, Jitsi jáne Edmodo syndy platformalar mıllıondaǵan adam birden qosylǵanda, isten shyǵyp, ózine artylǵan júktemeni kótere almaǵan. Sonyń saldarynan kóptegen oqýshy onlaın oqýdyń «syrtynda» qalypty. Osylaısha Italııa da biz sııaqty áýpirimmen ótken oqý jylyn aıaqtaǵan.
AQSh
Jalpy qashyqtan bilim berý AQShta 1980 jyldary (!) Ulttyq tehnologııalyq ýnıversıtette (National Technological University) paıda bolǵan eken. 1987 jyly AQShta Amerıkalyq qashyqtan oqytý assoıaııasy dúnıege kelgen. Alaıda ol kezde bul bilim berý júıesi múmkindigi shekteýli jandarǵa arnalyp jasalǵan.
Qazirgi kezde hoýmskýlıng, ıaǵnı úıde bilim alý úrdisin kóptegen otbasy paıdalanady. Mektepke barǵysy kelmeıtin oqýshy, úıden shyqpaı-aq ınternettiń kómegimen sabaǵyn oqı alady. Bul zańǵa da qaıshy kelmeıdi.
Sondaı aq K12 International Academy atty arnaıy portal da bar. Osy portal arqyly kez kelgen bala orta bilimi týraly tolyqqandy attestatqa qol jetkize alady. Bul saıt kádimgi mekteptegi bilim berý júıesi sııaqty. Túrli vebınar, vıdeo lekııa, dóńgelek ústel sııaqty sabaq oqytý júıelerine negizdelgen. Sabaq ár kún saıyn ótedi.
Mine, sondyqtan bolsa kerek, AQSh-ta kóktemgi karantın kezinde bizdegideı alasapyran ornamaǵan. 20 mıllıonnan astam oqýshy yń-shyńsyz qashyqtan bilim alýǵa kirisken. Sabaqtar vıdeo habarlamany Flipgrid arqyly jiberý, YouTube, Blackboard Learn ı Google Classroom arqyly daıyn sabaqtar onlaın platformada ótkizilgen. Al Wi-Fi jelisi kez kelgen jerde qosýly bolǵan, tipti avto turaq mańynda da ınternetke esh qıyndyqsyz qosylýǵa múmkindik bolypty. Interneti joq ár oqýshynyń úıine arnaıy mamandar baryp, Wi-Fi qosyp berse, kompıýteri joq ár balaǵa tegin noýtbýk, planshet taratylǵan. HP Time for Kids pen birlesip, Britannica men NASA birlesip, Turn to Learn baǵdarlamasyn iske qosty. Bul baǵdarlama boıynsha bilim kontenti qaǵaz túrinde daıyndalyp, taratylǵan.
Kanada
Kanada elinde de buǵan deıin de vırtýaldy oqý júıesi bolǵan. Bastaýysh, orta bilim alý júıesi de onlaınǵa oraılastyrylǵan. Contact North — bul kanadalyq qashyqtan bilim berý máselesin sheshetin uıym. Osy uıym qyzmetiniń arqasynda tórt mıllıonnan astam bala bilimdi qashyqtan alýda eken. Bul elde onlaın joǵary bilim alý júıesi de áldeqashan qalyptasqan. Sol sebepti de pandemııa kezinde Kanada da bilim berý problemasy týyndamapty.
Izraıl
Dinı ustanymdaǵy otbasynyń balasy buǵan deıin de qashyqtan oqýdy qolǵa alǵan evreıler eli de karantınde basqalar sııaqty saspaǵan. Internet árbir úıde bar. Balanyń onlaın bilim alýyna barlyq jaǵdaı jasalǵan. Tek bul elde qashyqtan oqyp jatqan balanyń bilim deńgeıin jylyna bir ret bilim ınspektory kelip tekserip ketedi eken. Izraılde ár balanyń óte saýatty bolýy birinshi kezektegi másele bolǵandyqtan, ár oqýshynyń tereń bilim alýyna memleket tarapynan barlyq jaǵdaı jasalǵan.
Franııa
Franýz balasy 6 jastan mektepke barady, mektepti 18 jasynda bitiredi. Kez kelgen jasta qashyqtan bilim alýǵa bul elde zańmen erkindik berilgen. Qashyqtan oqytý júıesi Franııada HH ǵasyrdyń birinshi jartysynda qolǵa alynypty. CNED atty qashyqtan oqytý ulttyq ortalyǵy bar. Jyl saıyn osy ortalyqta 300 000-nan astam bala bilim alady. Olardyń qatarynda basqa elderdiń balalary da bar. Demek, karantın kezinde franýzdar ınternet izdep úıdiń shatyrlaryna shyǵyp ketti deý múmkin emes.
Avstralııa
Kóptegen avstralııalyq azamat ınterneti joq shalǵaı aýyldarda turady. Ol jaqtarda dástúrli mektepter de joqtyń qasy. Eń jaqyn degen mekteptiń ózi júz shaqyrymdyq jerde ornalasqan. Mine, osy sebepten bul eldiń balalary da qashyqtan oqytý júıesin pandemııaǵa deıin-aq tańdaǵan. 1951jyly Avstralııada School of the Air baǵdarlamasy iske qosylyp, nátıjesinde radıo arqyly bastaýysh jáne orta bilim alý árbir balaǵa qoljetimdi etilgen. Qazir bul radıonyń ornyn ınternet almastyrdy. Qashyqtan bilim alý úshin bar bolǵany qashyqtan bilim beretin mektepke tirkelý qajet, bitti. Onlaın bilim beretin mekeme bilim alýyńyzǵa qajetti barlyq dúnıeni sizge joldap otyrady. Qashyqtan oqytý júıesi avstralııalyq ulttyq bilim berý júıesimen sáıkestendirilgen. Oqýshy men muǵalim arasyndaǵy baılanys Skype arqyly júzege asyrylady. Dál osyndaı oqytý júıesi kóktemdegi karantın kezinde de iske qosylyp, bilim berý júıesi aqaýsyz jumysyn jalǵastyrypty.
P.S Kóktemgi karantın kezinde Qazaqstandaǵy qashyqtan bilim berý máselesinde týyndaǵan problemalar el esinde. Qazaqstan damyǵan elder qataryna qosylady degen urannyń salmaǵy qanshalyqty ekenine osy pandemııada kózimiz taǵy jetti. Joǵaryda sóz etken elderdiń kóshine ilesý úshin elimizge shamamen jarty ǵasyr ýaqyt kerek eken. Kelesi materıalymyzda TMD elderindegi kóktemgi karantınde oqýshylardy qalaı oqytqany týraly qyzyqty málimettermen bólisemiz, jiberip almańyz.
Raýana DIMAShQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly.
Foto ashyq derekkózden alyndy.
