Kıberqalqan elektrondy aqparattyq resýrstardyń qaýipsizdigin qorǵaıdy. Bul joba Elbasynyń "Qazaqstannyń úshinshi jańǵyrýy: jahandyq básekege qabilettilik" atty Joldaýyna sáıkes ázirlengen bolatyn.
«Qayipcizdik axyaly qyatty jáne ápeket ete alatyn memlekettiń ólshemine aınalyp keledi. Qazipgi zamanda adamzat terrorızmniń beleń alýymen betpe-bet kelip otyp. Bul pette dectpyktıvti kúshtepdi qapjylandypatyndapǵa, sheteldik teppopıstik uıymdapmen baılanyc jacaıtyndapǵa qapcy kúpec júpgizy ici negizgi mácele bolyp sanalady», – dedi ol.
Tujyrymdamanyń maqsaty qandaı?
Negizgi maqsaty - jahandyq básekelestik jaǵdaıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń turaqty damýyn qamtamasyz etetin syrtqy jáne ishki qaterlerden elektrondyq aqparattyq resýrstardyń, aqparattyq júıelerdiń jáne aqparattyq-kommýnıkaııalyq ınfraqurylymnyń qorǵalý deńgeıine qol jetkizý jáne qoldaý.
Kıberqaýipsizdik tujyrymdasyn daıyndaý barysynda Malaızııa, Sıngapýr, Velıkobrıtanııa, Germanııa, Chehııa, Franııa, Lıtva, Estonııa, Fınlıandııa, Shveııa, Shveıarııa jáne t.b. sekildi elderdiń halyqaralyq tájirıbesi zerdelendi.
Tujyrymdamany iske asyrý merzimi eki kezeńnen turady: birinshi kezeń - 2017-2018 jyldar, ekinshi kezeń - 2019-2022 jyldar.
Qazirgi tańda biz ekinshi kezeńdemiz.
Bul tujyrymdama bizge qajet pe?
Álbette, ıá. Kıberqylmys áreketteri kúnnen-kúnge órship barady. Ol epıdemııa sııaqty keń taralyp, shaǵyn jáne orta bıznes kompanııalary hakerlerdiń negizgi nysanasyna aınalyp otyr. Zııankester olardy ózderiniń jelilerin keńeıtý maqsatynda paıdalanýda, sondyqtan osy tektes shabýyldardan naryqtyń bir de bir sektory saqtanbaǵan.
Elimiz kıberqylmystarmen qalaı kúresip jatyr?
Ótken birneshe jyl ishinde Qazaqstanda eldiń kıberqaýipsizdik salasyn damytýdyń negizgi tujyrymdamalyq tásilderi ázirlendi. 2019 jyly syrttan keletin kıbershabýylǵa tosqaýyl bola alatyn qaýipsizdik sertıfıkaty jasaldy.
«UQK meniń tapsyrmam boıynsha Kıberqalqan baǵdarlamasy aıasynda qaýipsizdik sertıfıkatyn testileýden ótkizdi. QR aqparat keńistigi qorǵalyp turǵany jáne syrttan shabýyl jasalǵan jaǵdaıda sertıfıkatty qoldana alatynymyz dáleldendi. Internet qoldanýshylaryna yńǵaısyzdyq joıyldy. UQK-ge alǵys aıtamyn»,-dedi Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev. Ótken jyly 2,5 mlrd-tan astam kıbershabýyl joıyldy.
Kıbershabýyl túrleri
Eń kóp jasalatyn shabýyl túri- botnetter. Jylyna 17,7 myń oqıǵa tirkeledi. Botnet nemese zombı-jeli — zııankesterge olardyń ıelerin bilmeı bóten mashınalardy qashyqtan basqarýǵa múmkindik beretin zııan baǵdarlamamen juqtyrǵan kompıýterler jelisi. Botnet kómegimen zııankester spam tarata alady, vırýstardy tarata alady, kompıýterler men serverlerge shabýyl jasaı alady, sondaı-aq basqa da qylmystar jasaı alady.
Sektordaǵy ınıdentter arasynda ekinshi oryndy fıshıng alyp otyr: 883 oqıǵa. Bul kompıýterlik alaıaqtyqtyń negizgi maqsaty — aldaý jolymen jábirlenýshige oǵan qajetti aqparatty berýge májbúr etý. Bul zań boıynsha qýdalanatyn kompıýterlik qylmys. Búgin fıshıng — álemdegi eń taralǵan kıberqylmys túrleriniń biri, onyń kómegimen akkaýnttar men banktik aqparatty jıi urlaıdy.
Saıtty buzý – bul zııankestiń saıttyń faıldaryna nemese saıtty basqarý júıesin ákimshilendirý bólimine ruqsatsyz qol jetkizýi.
Cybersecurity Ventures boljamdary boıynsha, 2019 jyly búkil álemde hakerlerdiń shabýyly árbir 14 sekýnd saıyn bolǵan, al 2021 jylǵa qaraı olardyń jıiligi ár 11 sekýndqa deıin ósedi. Sondaı-aq, 2021 jylǵa qaraı kıberqylmystan bolatyn jahandyq zalal 6 trln dollarǵa jetedi dep boljanyp otyr.
Zııandy baǵdarlamalardan saq bolyńyz!
Zııandy baǵdarlamalardyń eń keń taraǵan túrleri troıandar, zııankester men vırýstar bolyp tabylady. Olar kompıýterge kóbine Internet arqyly nemese elektrondyq poshta boıynsha enedi. Eger Siz URL- adreste qatelik jiberseńiz nemese kezdeısoq belgisiz siltemeni bassańyz, «agressııalyq» mazmundaǵy nemese zııandy baǵdarlamalary bar qaýipti saıttarǵa túsýińizmúmkin. Baǵdarlama kóbine basqa faıldarmen qosa berilip taratylady, sondyqtan Sizge belgisiz resýrstardan jiberilgen elektrondyq poshtadaǵy habarlamalardy ashpańyz. Sizderge tanys emes paıdalanýshylardan kelgen faıldardy eshqashan qabyldamańyz.
Aqparat ǵasyry sanalatyn HHI ǵasyrda adam qolymen jasalatyn qylmystyń jańasha sıpaty osyndaı. Búginde óte aqyldy urylar kóbeıdi. Abaı bolaıyq!
«Adyrna» ulttyq portaly
