Aqparattyq tehnologııanyń qarqyndy damýy jáne ınternetti kommerııalyq maqsatta qoldaný sońǵy on jylda elektrondyq saýdanyń birshama ilgerleýin kórsetti. Iaǵnı, búgingi kúni álem naryǵyna elektrondyq kommerııa naryǵy qosyldy. Álem elderiniń kópshiligi derlik osy naryqtan belgili bir ornyn alyp, onyń berip otyrǵan múmkindikterin paıdalanyp qalǵylary keledi. Elektrondyq kommerııa arqyly saýda-sattyqty odan ári jandandyra túsýge, básekege qabiletti bolýdy arttyrýǵa bolady. Ol tipti jalpy ekonomıkanyń damýyna múmkindik beretin baǵdarlamalardyń biri dese de bolady.
Elektrondyq saýda - aınalymnyń kóleńkeli kólemin tómendetýge áserin tıgizedi dep kútilýde
Elimizde básekege tótep beretin óndiristi alǵa qaraı jyljytý aıasynda, halyqtyń sapaly ómir súrýin kózdeıtin, qarapaıym halyqqa baǵyttalǵan naryqtyq ekonomıkanyń negizin qalaý – ol birinshiden taýar túrindegi aınalym salasynda reforma jasaýdy talap etedi.
Saýda salasyndaǵy qyzmet kórsetýlerde keıbir saýda júıesiniń monopolıstik ustanymynan arylý, shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaýda memlekettik saıasatty qolǵa alý, belgili bir kásippen aınalysatyndardy zańdy tirkeýge qoıý men salyq salý boıynsha jeńildikter qarastyrý, ishki jáne syrtqy saýdada kezdesetin ózge de ártúrli kedergilerdi joıý – osy saladaǵy básekelestiktiń damýyna úles qosady jáne elektrondy saýdany iske asyrýdyń paıdaly salalary men tetikterin damytady.
Qazirgi tańda aqparattyq jáne jahandyq degen ekonomıkanyń túrleri kúndelikti tirshiligimizge endi.
Adamzat damýynyń dál osy kezeńi ıfrlyq dáýirge aınalyp otyrǵany jasyryn emes. Sol sebepti de álemniń kóptegen memleketterinde «ıfrlyq ekonomıka» baǵdarlamalary qolǵa alyndy.
Bizdiń elde de 2017 jyly "ıfrlyq Qazaqstan" memlekettik baǵdarlamasyn bekitý týralyQazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlysy qabyldandy.
Atalǵan baǵdarlamanyń maqsaty,ony júzege asyrý kezeńderi, onyń basym baǵyttary qandaı, jalpy osy baǵdarlamany qabyldaǵanda Úkimettiń kózdegeni ne, bul baǵdarlamanyń elge tıgizer paıdasy, negizinen qandaı baǵyttardy qamtıtyny týraly tolyq aqparatty silteme arqyly ótip oqýlaryńyzǵa bolady.
Múmkin sizdiń de osy «ıfrlyq Qazaqstan» baǵdarlamasyna bererińiz, qosar úlesińiz, aıtar oıyńyz bar shyǵar.
Baǵdarlamanyń negizgi bir baǵyty, ol – «Ekonomıka salalaryndaǵy ıfrlyq túrlendirýler», dep atalady. Búgingi bizdiń áńgimemiz, osy baǵyttyń ishindei – «Elektrondyq saýda» túsinigi týraly bolmaq.
Jalpy elektrondyq saýda degende, kóz aldymyzǵa qolma-qol aqshasyz jasalatyn saýda operııalary keledi.
Elektrondyq saýda nemese elektrondyq kommerııaǵa arnaıy ekonomıkalyq ádebıetterdiń, basylymdardyń, mamandandyrylǵan saıttardyń, kóptegen zańnamalyq organdar men bedeldi uıymdardyń bergen anyqtamalary mazmundas bolyp keledi.
Elektrondyq saýda nemese elektrondyq kommerııa – ol ınternet arqyly taýarlardy, ónimderdi nemese qyzmetterdi satyp alý jáne satý.Muny keıde – ınternet kommerııa dep te ataıdy. Bul qyzmetter ınternet jelisi arqyly onlaın usynylady. Aqshamen, qorlarmen jáne derektermen jasalatyn operaııalar elektrondyq kommerııa retinde de qarastyrylady.
Bul iskerı operaııalar tórt jolmen júzege asyrylýy múmkin: bıznes -bıznes (B2B), bıznes-klıent (B2C), klıent-klıent (C2C), klıent-bıznes (C2B).
Elektrondyq kommerııanyń standartty anyqtamasyn – ınternet arqyly jasalynǵan kommerııalyq mámile dep te qarastyrýǵa bolady. Siz ben bizdiń AliExpress, Amazon, Flip.kz ınternet-dúkenderiniń saıttary arqyly jasaıtyn tapsyrystarymyz osy elektrondyq saýda bolyp tabylady.
Osy ýaqytta damyǵan jáne damýshy elderde elektrondyq saýda qarqyndy damýda, onyń oń áseri bıznes salasyna ǵana emes, tutastaı alǵanda, eldegi halyqtyń ómir súrý sapasyna da áserin tıgizedi.
Atap aıtqanda, elektrondyq kommerııanyń arqasynda, halyqaralyq saýdaǵa ený esebinen halyq tómen baǵalarmen kóptegen taýarlarǵa qol jetkize alady. Bızneske yqpal etý turǵysynan qaraǵanda, elektrondyq kommerııanyń ósip kele jatqan tanymaldylyǵy osy salada óz bıznesin ashýǵa nıet bildirgen adamdar sanynyń ósýine ákeletindigin atap ketý kerek.
Baǵdarlamanyń nysanaly ındıkatorlarynyń biri 2022 jylǵa deıin bólshek saýdanyń jalpy kóleminde elektrondyq saýda úlesin birtindep ósirý bolyp tabylady. Bul kórsetkish 2020 jyly -2,0 paıyzdy, 2021 jyly 2,3 paıyzǵa, 2022 jyly 2,6 paıyzǵa deıin arttyrý kózdelýde.
«ıfrly Qazaqstan» memleketttik baǵdarlamasy aıasynda elektrondyq saýdanyń damýyn yntalandyrý úshin 2018 jyldyń basynan bastap 2023 jylǵa deıin taýarlardy elektrondyq satýmen aınalysatyn tulǵalar úshin tabys salyǵynan tolyqtaı bosatý túrindegi jeńildikter qarastyrylǵan.
Sonymen qatar, zańnamalyq qordy damytý aıasynda Salyq kodeksinde «taýarlardy elektrondy satý», «ınternet – alań», «ınternet – saýda», «ınternet – dúken» degen sekildi tirkester engizilgen.
Zańdy jáne jeke kásipkerler úshin jalpy aıqyndalǵan tártipte bes jylǵa elektrondyq saýda salasynda alynatyn korporatıvti tabys salyǵyn jáne jeke tabys salyǵyn tólegennen túsetin kiristerdi bosatý bóliginde salyq preferenııalary kúshine enip otyr.
Atalǵan sharalar negizinen elektrondyq saýda sýbektilerin kóbeıtýge, sonymen qosa osy saladaǵy jańa sýbektilerdi tirkeýge, aınalymnyń kóleńkeli kólemin tómendetýge áserin tıgizedi dep kútilýde.
«ıfrly Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda korporatıvti jáne jeke tabys salyǵynan bosatylý jeńildigine ıe bolý úshin , ınternet dúken ustaýshylar, kásipkerler mynadaı sharttarǵa saı bolýylary kerek:
Aıta ketetin bir jaıyt, elektrondyq saýdadan túsken tabys zańdy tulǵanyń jyldyq jıyntyq tabysynan nemese jeke kásipkerdiń salyq kezeńindegi jalpy jıyntyq tabysynyń, az degende 90 paıyzyn quraýy kerek.
Qazaqstanda elektrondyq saýdanyń damýy
2019 jyldyń qazan aıyndaǵy Profit.kzaqparattyq portalynyń málimetinshe 2025 jylǵa qaraı Qazaqstanda e-commerce kólemi bir trıllıon teńgege jetýi múmkin eken.
«Elektrondyq saýdany damytý ekonomıkalyq ósý úshin zor áleýet bolyp tabylady. Ol taýar aınalymyn sheksiz ulǵaıtýǵa, kez kelgen eldiń naryǵyna qol jetkizýge múmkindik beredi jáne tranzıttik áleýetti damytýdy qamtamasyz etedi», delingen maqalada.
Mınıstrdiń tapsyrmasy boıynsha "ıfrlyq Qazaqstan" memlekettik baǵdarlamasyna usynystar engizý úshin 12 baǵyt boıynsha top qurylǵan bolatyn.
E-commerce boıynsha jumys tobynyń jetekshileri "Qazpochta" AQ Basqarma tóraǵasy Sáken Sársenov jáne Chocofamily Holding negizin qalaýshy jáne ıegeri Ramıl Mýhorıapov bolyp tabylady. Topta barlyǵy 327 qatysýshy bar, onyń ishinde 240 — bıznes ókilderi bolyp keledi.
2020 jyldyń mamyr aıynda sol kezdegi ıfrlyq nnovaııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstri Asqar Jumaǵalıevtiń tóraǵalyǵymen elektrondyq kommerııa jónindegi jumys tobynyń kezekti otyrysy ótken bolatyn. Jumys toby belsendi jumys júrgizilip jatqan úsh baǵyt - ınfraqurylymdy damytý, ishki naryqty damytý jáne syrtqy naryqqa shyǵý baǵyttaryn basa kórsetken edi.
Infraqurylymdy damytýdyń negizgi ıdeıasy – klıenterdiń qarajatyn alyp otyratyn marketıngti tólem uıymdary emes dep resmı taný. Ázirleýshilerdiń pikirinshe, bul olardy salyq salýdan bosatady.
Qalǵan baǵyttarǵa keletin bolsaq, zańnamalyq aktilerge bıznesti onlaın rejıminde júrgizý rásimderin jeńildetý bóliginde ózgerister engizý usynyldy. Budan basqa, BJT tóleýshilerdiń tabysyna qoıylatyn talaptardy eki ese kóterý úshin kýrerlerge biryńǵaı jıyntyq tólem arqyly jumys isteýge ruqsat berý usynylady. "Qazposhta" sarapshysy atap ótkendeı, bul jumys isteıtin jáne salyq tólemeıtin ózin-ózi jumyspen qamtyǵandardy kóleńkeden shyǵarýǵa kómektesedi. Osylaısha jańa jumys oryndary qurylady.
Júrgizilgen jumystyń arqasynda bes jyldan keıin Qazaqstanda 500 myń jańa jumys ornyn qurý josparlanýda. Qazaqstandyq ınternet-alańdarda satyp alý 2 036 mlrd teńgege jetedi, al qala ishinde kýrerlik jetkizýdiń ortasha ýaqyty 60 mınýtqa deıin qysqarady dep kútilýde.
Tehnologııalyq damý kezeńinde álemde qolma-qol aqshasyz tólemder men elektrondyq saýda erekshe oryn alady. 2019 jyldyń sońynda e-commerce álemdik naryǵynyń kólemi 3,5 trln dollarǵa jetti. Al 2020 jylǵa qaraı jahandyqelektrondyq bólshek saýda 27 trıllıon dollarǵa jetýi múmkin delingen resmı aqparat kózderinde.
Qazaqstanǵa keletin bolsaq, bul baǵyttyń damý joly elimizde endi qarqyn alyp jatyr. Degenmen, búgingi kúni tutynýshylardyń onlaın – saýda júrgizýge, qolma-qol aqshasyz tólem jasaýǵa qyzyǵýshylyǵynyń artýyn baıqaýǵa bolady.
Qazirgi tańda elektrondyq saýda Qazaqstan ekonomıkasynyń basym baǵyttarynyń biri bolyp tabylady, ol qolma-qol aqshasyz tólemderge kóshýge, kóleńkeli saýda kóleminiń tómendeýine jáne kásipkerliktiń jalpy ósýine yqpal etedi. Osylaısha, 2019 jyly elimizdegi elektrondyq saýda naryǵynyń jalpy kólemi 702 mlrd teńgege jetip, 2018 jylmen salystyrǵanda 1,8 esege artty, al bólshek saýdanyń jalpy kóleminiń úlesi 3,7% qurady (2018 jyly — 2,9%).
Al, 2020 jylǵa kelsek, osy jyldyń bes aıy boıynsha qolda bar málimetterge súıene otyryp, elektrondyq saýdanyń birshama ilgeri jyljyǵanyn baıqaýǵa bolady. Buǵan birden- bir sebep, álemdi jaılaǵan koronavırýs indetiniń kesirinen engizilgen karantındik sharalar men ártúrli shekteýler bolyp otyr. Bul sarapshylar tarapynan da moıyndalǵan qubylys.
«Covid-19 pandemııasy elimizdegi elektrondyq saýdanyń damýyna oń áser etti. Karantınniń engizilýi ınternet arqyly onlaın-satyp alýdyń jáne belgili bir tólem operaııalarynyń tanymal bolýyna yqpal etti», delingen Profit.kzsaraptamalyq – aqparattyq portalynda.
Mysaly, 2020 jylǵy qańtar aıy men sáýir aıynyń aralyǵynda elde qolma-qol aqshasyz operaııalardyń kólemi 2,5 eseden astam ulǵaıyp, 7,4 trln teńgeni (2019 jyly-2,8 trln tg) quraǵan. Bul rette bes jyl buryn qolma-qol aqshasyz tólemder kólemi nebári 234,3 mlrd teńge bolǵan edi.
Al bul kórsetkish 2020 jylǵy mamyr aıynda birden 34 paıyzǵa nemese 600,4 mlrd teńgege ósip 2 364,1 mlrd. teńgege jetti. Bul osy qolma – qol aqshasyz ótkizilgen operaııalardy baqylaý tarıhyndaǵy eń joǵarǵy kórsetkish bolyp otyr. Ótken, 2019 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrsaq 927, 6 mlrd teńge bolǵan kórsetkishten 2,5 esege deıin óskendigi baıqalady.
Elimizde 2025 jylǵa qaraı qolma-qol aqshasyz tólemderdiń úlesin
90% - ǵa deıin jetkizý josparlanyp otyr.
Sonymen qosa, Qazaqstandyqtardyń qoldanystaǵy tólem kartalarynyń da sany ósýde. Tólem kartalarynyń qazaqstandyq naryǵy ósýdiń oń serpinin kórsetýdi jalǵastyrýda. 2020 jyldyń basynda aınalysta 32 mln tólem kartasy bolsa, onyń ishinde 57% nemese 18,2 mln belsendi bolyp tabylady, dep habarlaıdy Elorda Info.
Bul kórsetkishtiń ósýiniń negizgi faktorlary -halyqtyń kartochkalyq ónimderge suranysynyń artýy, mobıldi servısterdi damytý jáne bankterdiń nıettestik baǵdarlamalarynyń iske qosylýy bolyp otyr.
"Tólem kartalaryn paıdalana otyryp, taýarlar men qyzmetterge aqy tóleý úshin ınfraqurylymdy damytý proesi jalǵasýda. Tólem kartalarymen tólem qabyldaıtyn kásipkerler sany artyp keledi", - dedi Ulttyq Banktiń tólem júıeleri departamentiniń dırektory Erlan Ashyqbekov.
2019 jyldyń qorytyndysy boıynsha 96 428 kásipker 161 690 POS-termınaldardy 134 484 saýda núktelerine ornalastyrdy. 2018 jylǵy kórsetkishtermen salystyrǵanda kásipkerler sanynyń 17 paıyzǵa , saýda núkteleriniń 22 paıyzǵa, POS-termınaldar sanynyń 27 paıyzǵa óskendigi baıqalady.
Ne degenmen de, búgingi tańda elektrondyq kommerııa álemdik ekonomıkanyń qarqyndy damyp kele jatqan salalarynyń biri bolyp otyr. Keıbir baǵalaýlar boıynsha, ol jyl saıyn shamamen 23% - ǵa ósedi. Boljam boıynsha, osy onjyldyqtyń sońyna qaraı bul sala 27 trıllıon dollardy quraıtyn bolady.
Elektrondyq saýdanyń artyqshylyǵy men kemshiligi
Elektrondyq saýdanyń artyqshylyqtaryna toqtala ketsek, ol árıne birinshiden satýshylar úshin geografııalyq kedergilersiz, ıaǵnı satyp alýshynyń ornalasqan jerine qaramastan qyzmet kórsete alýynda. Bir sózben aıtqanda jahandy qamtýǵa múmkindik beredi. Elektrondyq saýda tranzakııalyq shyǵyndardy aıtarlyqtaı tómendetetýge septigin tıgizedi. Bul qandaı da bir ǵımaratty, keńseni paıdalaný úshin ketetin kóptegen shyǵyndardy joıady.
Taǵy da bir úlken artyqshylyǵy – ol elektrondyq saýdanyń satyp alýshylar úshin usynatyn qolaılylyǵy. Iaǵnı klıent kúnine 24saǵat aptasyna 7 kún qajetti zatyn satyp alaalady. Saıt únemi jumys istep turady, offlaındúken sııaqty belgili bir ýaqytqa shektelgen jumys ýaqyty joq.
Elektrondyq kommerııanyń kemshilikterinekeletin bolsaq, bul kóbinese sol ınternet dúkenderdiń ıelerine tıesili bolyp otyr.
Elektrondyq kommerııa portalyn iske qosý quny joǵary. Jabdyqtar men baǵdarlamalyq jasaqtamany ornatý, qyzmetkerlerdi oqytý quny, únemi tehnıkalyq qyzmet kórsetý jáne osynyń bárin uıymdastyryp, ustap turý - óte qymbatqa soǵady.
Keıde elektrondyq saýda jasaǵanda, munyń artynda rasymen de tiri adam otyrmaǵandaı sezilýi múmkin. Osydan bolyp, kóptegen brendter men ónimder úshin mańyzdy bolyp keletin tulǵaaralyq qatynastardyń jylýy jetispeı turady
Qaýipsizdik - bul elektrondyq saýdada alańdaýshylyq týdyratyn taǵy bir másele. Sońǵy kezderi klıentterdiń jeke aqparattarynyń urlanǵandyǵyna baılanysty qaýipsizdikke nuqsan keltirgen, zań buzýshylyqtar bolǵandyǵy jasyryn emes. Nesıe kartalaryn urlaý, jeke derekterdi urlaý, jeke esep shottardy buzyp aqsha alý jáne osy tektes máseleler klıentter tarapynan áli ózekti bolyp tur.
Qoryta kelgende, biz vırtýaldy álemge aıaq bastyq, endi ary qaraı sol álemniń talabyna saı bolyp, sodan óz úlesimizdi alyp qalý úshin áreket etýimiz kerek.
Biz qalasaq ta qalamasaq ta, tirshilik etý úshin, onlaındy meńgerip, qoldana bilýimiz kerek.
Dál qazir «ıfrly Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy aıasyndaǵy qolǵa alynyp jatqan is-sharalardyń aýadaı qajet ekendigine kózimiz jete tústi.
Atalǵan baǵdarlamanyń ishindegi elektrondyq saýda – ol el ekonomıkasyn «qalaıtyn kirpishtiń» birine aınalyp otyr. Sol sebepti de elimizdiń kásiporyndarynda, ekonomıkasynda elektrondyq saýdany damytý úshin memlekettik saıasatty baǵdarlaý oń baǵyt bolyp tabylady.
«Adyrna» ulttyq portaly
