Qýan qazaq! Alǵash ret toılaǵaly otyrǵan 10 tamyz Abaı kúni barsha qazaqstandyqtarǵa qutty bolsyn! Merekege oraı elimizdegi Abaı esimin arqalap júrgen azamattardy saýalnamaǵa tarttyq. Saýalnama kezinde óte qyzyqty ári salmaqty jaýaptarǵa tap boldyq. Hosh, azamattarǵa uly aqynnyń esimi qalaı áser etti?
Biri Abaıǵa batyldyǵymen, tapkyrlyǵymen, shynshyldyǵymen uqsasa, biri ózin Abaımen salystyra almaıtynyn aıtty. Saýalnamaǵa mal dárigeri de, muǵalim de, qurylysshy da, kólik júrgizýshisi de, jýrnalıst te qatysty. Bári de erekshe esimge ıe bolǵandary úshin qýanatynyn jetkizdi Bir qyzyǵy, Abaı esimi ómirdi durys súrýge septigin tıgizip, ómirge degen qushtarlyǵyn arttyrǵan. Abaıdyń aqyldylyǵy sebepti ózderi de Abaıdaı tulǵa bolýǵa umtylǵan. Máselen, Ahanov Abaı degen azamat uly aqyn sekildi shyǵarmashylyqqa bet burǵan jan eken.
Endeshe, Abaılardyń Abaı jaıly jaýaptaryna úńilip kórelik!
Abaı esimin arqalap júrý qıyn ba?
Abdraım Abaı:
-Uly tulǵanyń esimine kir keltirmeı júrý ońaı emes. Eger qatelik jibergen bolsańyz sizdiń atyńyz tórtkúl dúnıege tanymal Abaıdyń esimi ekendigin esińizge salady.
Abaı Omar, dızaıner:
-Abaı esimi berilgen soń teris qylyqpen aınalysýǵa da uıalamyn. Sondyqtan aqyn esimin kirletpeı júrýdi ózime paryz sanaımyn.
Abaı Aımaǵambet, Kýrsıv.kz saıtynyń jýrnalısi:
-Tanysqan kezde eleń etip qaraıdy. Qazaqqa baǵyt-baǵdar berip turǵan tulǵa ǵoı. Sol sebepti esimniń ózi jaýapkershilik júkteıdi. Abaı esimin arqalap júrgen azamattardyń jaman jolǵa túsýge haqysy joq sııaqty kórinip turady. Biraq, árıne, ómir joly árqıly. Ózim biletin Abaılardyń ishinde jaman Abaıdy kezdestirmedim. Bári de úlken jetistikterge jetip júr. Árkim óz salasynda myqty bolý kerek. Qurylysshy Abaı men jazýshy Abaıdy salystyryp, biri joǵary, biri tómen deý durys emes. Sondyqtan qaı Abaı bolmasyn óz salasynda bilimimen, jaýapkershiligimen baǵalaný kerek.
Abaı esimin arqalaý bireýler úshin qıyn bolsa, kezekti keıipkerimiz Abaı Myrzaǵalıdiń (tarıh magıstri) oıynsha Abaı bolý óte ońaı:
Aqynnyń “Ózińe sen ózińdi alyp shyǵar, eńbegiń men aqylyń eki jaqtap” degeni bar ǵoı. Sol sebepti ózińe senimdi bolsań, eshteńe de qıyn emes.
Uqsastyǵy: Abaıdyń kóshpeli ómirdi jańasha ómirge túrlendire bilgeni sııaqty men de ıvılızaııaǵa durys kózqaras qalyptastyra alatyndyǵym uqsaıdy dep oılaımyn.
Abaıdyń qaı qasıetin óz boıyńyzdan kóre alasyz?
Toqtarov Abaı Toqtaruly, jeke kásipker:
-Bıznes salasynda júrsem de, shyǵarmashylyqtan alys emespin. Azdap aqyndyǵym da bar. Osy jasymda hakim Abaıdaı óleń jazyp, elime ónerimmen tanylmasam da, keleshekte týǵan jerge qyzmet jasaýdyń amalyn jasap júrmin. Óz zamanymda Abaı Toqtarov degen atymdy qaldyrý maqsatym jáne solaı bolaryna senimdimin!
Sádýaqasov Abaı, QazUÝ, jýrnalıstıka fakýltetiniń oqytýshysy:
-Jastaıymnan Áýezovti kóp oqyp, Abaıdyń qyr-syryn zertteýge tyrystym. Shynaıy ómir men kitaptaǵy aqparat keıde uqsamaýy múmkin. enzýraǵa baılanysty keıbir málimetterdiń alynyp tastalǵanyn baıqadym. Aýyl aqsaqaldarynan Abaı jaıly surap bilgen kezde kóp nársege tań qalǵam.
Abaıdyń “Balany oqytýdy jek kórmedim” degenindeı, men de Abaı sııaqty aǵartýshylyqqa bet burdym. Aqyn Abaıǵa 30 paıyz ǵana uqsaıtyn shyǵarmyn. Sabaq berip, bilim salasyna kelgendigim uly Abaıǵa tartqan dep oılaımyn. Ara tura proza, áńgime jazamyn. Jeke kitap etip shyǵarý josparda bar.
Qyzyqty fakt: Qazaq zııalylary týraly kórinis qoıǵanbyz. Sol kezde Abaıdyń rólin berer me eken dep dámelengen edim. Biraq Ybyraıdyń róli buıyrdy.
Abaı Aımaǵambet, Kýrsıv.kz saıtynyń jýrnalısi:
-Abaıdyń qasıeti Abaıtanýshylardyń ózi Abaı tulǵasyn ashýda tereń boılaı almaı kele jatyr. Qunanbaıdaı qajynynyń balasy Abaı shyǵys jáne orys ádebıetimen keńinen tanys bolyp, bilim izdeýmen ótken adam. Sondyqtan men de aqyn Abaı sekildi materıaldyq ıgilikterdiń sońynan emes, rýhanı qundylyqtardy arttyrýmen ómir súrip kelemin. Al ǵulamalyq qasıetin ózimizben salystyrý yńǵaısyz nárse. Proza, áńgimeler jazyp júremin. Shyǵarmashylyqtan alys emespin.
Qyzyq fakt: Men Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany, Abaı aýylynda dúnıege kelgem. Ata-anam sonda jumys babymen kóship baryp, sol aýylda týylǵandyqtan yrymdap, meni Abaı dep ataǵan. Barǵan mektebim de Abaı atymen atalady. Turǵan kóshem de Abaı kóshesi. Ómirimde osyndaı sáıkestikter bar.
Statıstıkaǵa júginer bolsaq, elimizde 18 232 Abaı bar eken. Uly aqynnyń týǵan jeri Shyǵys Qazaqstan oblysynda 378 Abaı esimdi azamat ómir súredi. Búgingi kúni eń úlken Abaı 92 jasta bolsa, eń kishkentaıy áli 1-ge de tolmaǵan. Ol 2020 jyldyń 20 qańtarynda Saryaǵash qalasynda týǵan. Sońǵy onjyldyqta (2009-2020) Abaı esimi 2470 ret tańdalǵan. Elimizde Abaı esimin arqalaǵandar Túrkistan oblysynda (415), Almaty (321)jáne Nur-Sultan (273) qalalarynda jıi kezdesedi.
Aıaýlym ÁBILDA,
“Adyrna” ulttyq portaly
