3 tamyzda álem elder dámdi mereke - qarbyz kúnin atap ótedi.
Úlken, tátti, sergitetin, kez-kelgen kúndi naǵyz merekege aınaldyratyn qarbyzdy qalaı jaqsy kórmeısiń? Onyń tarıhy AQSh-tan bastalady, onda ol Ulttyq qarbyz kúni retinde atap ótiledi. Amerıka qarbyz jeý boıynsha basqa eldermen salystyrǵanda birinshi orynda. Olar úshin bul tátti jemis (dálirek aıtqanda, jıdek) jazdygúni, bizshe aıtqanda, qazaqy toıdaǵy et sııaqty kerek.
Keremet shóldi qandyrady jáne kalorııasy óte az qarbyz, árıne, jeke mereke retinde toılanýǵa ábden laıyq. Ony kim, qashan jáne qalaı ornatqany belgisiz. Alaıda jyl saıyn kóbirek qoldaýshylarǵa ıe bola otyryp, óziniń tanymaldylyǵyn arttyra berdi. Sondyqtan bul mereke halyqaralyq deńgeıge kóterildi deýge bolady.
Sózdikterge sáıkes, qarbyz - birjyldyq shóp, asqabaq tuqymdasynyń qarbyz tuqymdas túrine jatady. Qarbyz qabyǵynyń túsi ár túrli: aq, sary, keıde tipti qara jasyl túrinde de kezdesedi. Al ishi qyzǵylt, qyzyl, keıde aq jáne sary bolýy múmkin. Quramy boıynsha qarbyz jıdek bolyp sanalady jáne qazirgi ýaqytta álemniń 96 elinde 1200-den astam surypta ósiriledi.
Qyzyq eken?!
Tarıhshylardyń aıtýynsha, qarbyzdyń otany - Ońtústik Afrıka. Ejelgi Egıpette adamdar bul ósimdikti bilgen jáne ósirgendigi belgili. Buǵan qazba jumystary dálel. Sonymen, bizdiń dáýirimizge deıingi HH ǵasyrda Orta Patshalyq dáýirinde qarbyzdar perǵaýyndarǵa keıingi ómirinde azyq bolady dep, qabirlerine ornalastyrǵan. (mysaly, Týtanhamýn qabirinde qarbyz tuqymy tabyldy). Sonymen qatar, qarbyz qabirlerdiń qabyrǵalarynda da beınelenip, ejelgi Egıpet mıfterinde jáne ejelgi papırııanyń kóptegen medıınalyq reepterinde atalǵan. Al Rımde qarbyzdy jańa pisken kezinde nemese tuzdalǵan túrinde jeıtin bolǵan. Keıde qarbyzdan bal da jasalǵan.
X ǵasyrda Jerorta teńizi arqyly qytaılarǵa da qarbyzdyń ataǵy jetti. Halyq arasynda birden úlken qurmetke ıe boldy (aıtpaqshy, Qytaıda olar áli kúnge deıin qarbyz kúnin atap ótedi). Sodan beri qytaılyqtar qarbyzǵa úlken dárilik ónim retinde qaraıdy. Ony organızmdi tazartý úshin qoldanǵan. Sonymen qatar, únemi tamaqtanar aldynda qabyldaıtyn bolsa, túrli aýrýǵa em bolady dep senedi. Búgingi tańda Qytaı qarbyzdy basqa elderge qaraǵanda birneshe ese kóp óndiredi.
Búgingi kúni qarbyz ósirýde jetekshi oryn alatyn elder: Qytaı, Túrkııa, Iran, Egıpet, Amerıka elderi, keıingi orynda Reseı men Ózbekstan.
Qarbyzdyń sharshy túri?
Japonııada qarbyzdyń tańqalarlyq sorttary bar eken. Olar: sharshy qarbyzdar, pıramıda tárizdi qarbyzdar. Qarbyzdyń dámdi ǵana emes, sonymen birge óte paıdaly ekendigi qupııa emes. Onyń quramynda 90% -dan astam sý jáne jalpy massadaǵy shamamen 6% qant bar. Qarbyz A dárýmeniniń keremet kózi bolyp tabylady jáne quramynda V, S dárýmeni jáne folıı qyshqyly bar. Munyń bári ımmýndyq júıeni nyǵaıtýǵa ǵana emes, sonymen birge aǵzanyń júıke júıesiniń qalypty jumysyna jáne qyzyl qan jasýshalarynyń paıda bolýyna kómektesedi. Qarbyz ellıýlozasyndaǵy (jumsaq zaty) temir, kalıı, natrıı, fosfor, magnıı tuzdary as qorytý, júrek-tamyr júıesi jáne endokrındik bezderdiń qyzmetine jaǵymdy áser etedi.
Qarbyz:
Qarbyz shyryny ystyq bolǵan kezde shóldi jaqsy basady. Árıne, qarbyzdardy dárýmender men mıkroelementter kózi retinde ǵana emes, sonymen birge kóńil-kúıińizdi kóterýdiń taptyrmas quraly retinde de qoldanýǵa bolady.
Aıaýlym ÁBILDA
“Adyrna” ulttyq portaly
