Fentezı, mıstıka, trıller, detektıv, ýjas, horror qazaq ádebıetinde de , kıno ónerinde de kenjelep qalǵan janrlar. Tipti, keıbir janrǵa qatysty mysal tabýdyń ózi múmkin emes. Áıtse de, oqyrman qaýym óz qyzyǵýshylyǵy men talǵamyna qaraı shet el ádebıetin aqtaryp, osy baǵyttaǵy qalamgerlerdi izdep júrip oqıdy. Máselen, álemdegi oqyrmany kóp, jazýdyń arqasynda baılyqqa qol jetkizgen, ári shyǵarmalary jıi ekranızaııalanatyn áıgiliqalamgerlerdiń biri amerıkalyq Stıven Kıng –qazaq jastarynyń kópshiligi qyzyǵa oqıtyn jazýshylardyń biri. Ol talanty arqyly mol tabysqa kenelip, Forbes tiziminen túspeı kele jatqan qalamgerlerdiń biregeıi. Ómiriniń máni jazý dep biletin, sondaı-aq osy jolda jankeshti eńbektengen qalamger bul bıigine ońaı kóterilgen joq. Ol talant pen tabandy eńbekti ushtastyryp, tanymaldyqqa ıá boldy.
Lev Tolstoıdyń «Jazbaýǵa bolmaıtyn kezde ǵana jaz,» – degen áıgili sózin amerıkalyq jazýshy Stıven Kıng te berik ustanǵanyn shyǵarmalarynyń kitapsúıer qaýymnyń arasyna keńinen taralýynan-aq baıqaýǵa bolar. Onyń qalamynan barlyǵy 200-ge jýyq áńgime, 56 roman, psevdonımimen 7 roman, sondaı-aq ǵylymı-kópshilik janrdaǵy 5 kitapjaryq kórgen. Óndirip, molynan jazsa da, ol tabynýshylaryn jalyqtyryp almady. Oqyrman júreginen ol óziniń logıkaǵa syımaıtyn oqıǵalar jelisine qurylǵan, keıipkerleriniń psıhologııalyq álemine tereń boılaı alǵan, qorqynysh pen úreıge toly ýjas janryndaǵy shyǵarmalary arqyly oıyp oryn aldy. Oqyrman qaýymnyń ony «Ýjas janrynyń patshasy» sanaýy da teginnen tegin emes.
Alǵashqy qadam
Stıven jazýǵa bala kezinen den qoıa bastaǵan. Onyń eki jasynda ákesi «temeki alyp kelýge shyǵyp», qaıta oralmaıdy. Otbasyn tastap ketken ákesiniń aıybyn jabý úshin anasy balalaryna: «Ákelerińdi marstyqtar alyp ketti dep,» - dep jubatady.
Stıven bala kúninen tym aýrýshań, tósek tartyp jatyp qala beretin áljýaz bolady. Oltósekten tura almaǵandyqtan, óz ýaqytyn ózi kóńildi ótkizbek nıetpen qolyna qalam men qaǵaz alyp qııalynan ártúrli qyzyqty oqıǵalardy qurastyryp, jaza bastaıdy. Balanyń jazýǵa bet burýyna ákesiniń shatyrda saqtalǵan jazbalarynyń da septigi tıgen-di. Kipkishkentaı qalamger sol kezden-aq tastap ketken ákesi men ózine qamqor bolyp otyrǵan anasyn tańqaldyryp, solardyń maqtanyshyna aınalǵysy keledi.
4 jasynda onyń búkil ómirine áser etetin qandy oqıǵaǵa kýá bolady. Eń jaqyn dosy kóz aldynda júk kóliginiń astyna túsip kóz jumady. Dosynyń óliminen keıin Stıven qatty eseńgirep, ýaqyt ótken saıyn bul oı oǵan maza bermeıdi. Ol óziniń ishindegi úreıdi basý úshin qolyna qalam alyp, qorqynyshty áńgimeler jaza bastaıdy. Alǵashqy týyndylaryn ol anasyna oqytady. Anasy da balasynyń qabiletin baıqap, ony qanattandyra túsý úshin árbir jazǵan áńgimesine aqsha ustatady. Bul –Stıvenniń jazýshylyq jolyndaǵy eń alǵashqy qalamaqysy edi.
Bolar bala kishkentaıynan-aq ózin moıyndata alaryn osy bala Stıvennen ańǵarýǵa bolatyndaı. 13 jasynda aǵasy Devıdpen birlesip, óziniń «Deıv paraqshasy» gazetin shyǵarýdy qolǵa alady. Gazet betine jańalyqtar, kınofılmder reıtıngi men qysqa áńgimelerdi túsiredi. Árqaısyn 5 entten kórshi-qolańǵa taratady. Balanyń ushqyr qııaly men tabandy eńbeginiń arqasynda 14 jasynda Krıs Chelsımen birge «Adamdar, keńistik pen zattar» atty 18 bettik alǵashqy jınaǵyn shyǵarady. Bul shaǵyn kitapty óz dostaryna 10-25 entke satady.
Bir jyldan keıin Rodjer Kormannyń «Qudyq pen maıatnık» atty beınetaspasyn kitapsúıerlerge arnap beıimdep, 40 danasyn shyǵaryp, 0,25 dollarǵa baǵalaıdy. Bul Stıvenniń eń alǵashqy «bestselleri» edi.
Kolledjge túskennen keıin Stıv qosymsha jumys izdeı bastaıdy. Alǵashynda ol toqyma fabrıkasynda oraýshy bolyp júredi. Fabrıkanyń ishi óte las, tipti, egeýquıryqtarǵa deıin bolady. Sál qoly qalt etkense, ol sol egeýquıryqtardy qınap, olardy kelemejdep oınaǵan da eken. Bir kúni, Táýelsizdik kúni qarsańynda, fabrıka basshysy qyzmetkerlerinen bir túnge qalyp, ǵımaratty tazartýdy suraıdy. Stıven kelispeı, al áriptesteri qalyp qoıady. Keıin olar jazýshyǵa sol kúni ózderi kýá bolǵan qorqynyshty tún jaıynda baıandap beredi. Qalamger mundaı keremet ıdeıany paıdalana ketip, «Túngi aýysym» povesin jazyp shyǵady. Bul áńgime 1970 jyly «Cavalier» atty jýrnalda jarııalanady. 1978 jyly shyqqan jınaǵyna Stıven Kıng osy shyǵarmasynyń ataýyn beredi. 1990 jyly «Aýysymdy» ekranızaııalaıdy.
Tanylý jolynda
1966 jyly aǵasy ekeýi Men shtatyndaǵyýnıversıtetke oqýǵa túsedi. Ol aǵylshyn ádebıetin oqýdy qalaıdy, sonymen qatar sabaq berý úshin muǵalimder kýrsyna da jazylady. Sol jerde bolashaq jary Tabıtany keziktirip, kóp uzamaı basqosady. Ekeýi úsh balany ómirge ákeledi. Kıngtiń mardymsyz jalaqysy otbasyn asyraýǵa áreń jetetin. Osy kezeńde ol óziniń tanylýyna jol ashqan «Kerrı» romanyn jaza bastaıdy. Alaıda, Stıvenniń bul shyǵarmasyn otyzdan astam baspa jaryqqa shyǵarýdan bas tartyp, ábden úmiti úzilgen qalamger de bul shyǵarmasyn shetke ysyryp qoıady.Bálkim, jary Tabıta romandy taýyp alyp, sońyna deıin aıaqtaýǵa dem bermegende, Stıvenniń búgingi jetistigine jetýi neǵaıbyl edi. Ol romanǵa qaıta túzetýler engizip, aıaqtap, amerıkalyq 74-shi «Doubleday» baspasy kitapty shyǵarýǵa kelisim beredi. Kıng osy shyǵarmasy úshin alǵash ret 2,5 myń dollar kóleminde qomaqty qalamaqy alady. Sodan keıin bul baspa jarııalaý quqyǵyn NAL-ge 400 myń dollarǵa qaıta satady. Kıng bul somanyń 50% alyp, muǵalimdikti birjola tastap, ózin tek jazýǵa arnaıdy.
Rıchard Bahman
Kıng óte kúmánshil edi. Ol «Kerrıdiń» sáttiligin endi qaıtalaı almaımyn dep kúmándanyp, boıyn qorqynysh bıleıdi. Kıng jetistiktiń qaıtalanatynyn ózine dáleldeý úshin«Rıchard Bahman» psevdonımimen birneshe eńbekjarııalaýdy uıǵarady. Olardyń qatarynda: «Jol jumystary», «Júgirýshi adam», «Uzaq serýen» jáne «Ashý» atty týyndylary bar. Belgisiz avtordyń qalamynan týǵan bul týyndylar da tez tanyla ketedi. Osydan keıin avtor óz qorqynyshynyń negizsiz ekenin uǵyp, sáttilikkezdeısoq emes ekendigine kóz jetkizedi. Ádebı talantyn sezine bastaıdy.
Dúkendegi kitap satýshynyń kómegimen Rıchard Bahmannyń atyn jasyryp, óz tanytýd bastaıdy. Satýshy oqyrmandarǵa eki jazýshynyń stıli uqsas ekenin aıtyp, jarnamalaıdy. Osylaısha qysqa merzim ishinde onyń ataǵy álemdi sharlaı bastaıdy.
1982 jyly áıgili «Qara munara» ıkliniń birinshi tomy jaryq kóredi. Dál sol jyly Kıng 10 kún ishinde ǵylymı fantastıka janryndaǵy úsh júz betten turatyn «Júgirýshi adam» romanynjazady. 1989 jyly Stıven Vıkıng baspahanasymen kelisimge qol qoıady. Kelisim boıynsha ol 4 kitapqa 35 mıllıon dollar kóleminde syıaqy aldy. Alaıda 1997 jylyStıven Kıng 17 mıllıon dollarlyq «Súıek salynǵan qapshyq» kitabyn daıyndap jatqandyqtan, baspagermen aradaǵy kelisimshartyn buzýyna týra keldi.
1996 jyly avtor talaı jandy beı-jaı qaldyrmaǵan «The Green Mile» shyǵarmasyn aıaqtaıdy. Áli kúnge deıin ystyq yqylasqa ıe bul shyǵarma 1999 jyly ekranızaııalandy. Bul fılm ál kúnge deıin álemdegi úzdik ekranızaııalardyń kóshin bastap tur.
Tosynnan bolǵan jol apaty
1999 jyldyń jazynda jazýshy qalany aralap júrgen sátinde ony kenetten kólik qaǵyp ketedi. Kináli júrgizýshi kóliktiń artynda otyrǵan rottveılerdiń kedergisinen kólikti ıgere almaı qalady. Kıng aýyr halde aýrýhanaǵa jetkiziledi. Oń aıaǵy toǵyz jerden jáne 4 qabyrǵasy synǵan. Synǵan qabyrǵadan ókpesine de zaqym kelgen, sonymen qatar omyrtqasynda 8 jaryqshaq paıda bolyp, ıyǵy zaqymdanyp, basy da jaraqattanǵan. Kıng aýrýhanada bir aı jatyp shyǵyp, sodan keıin úıinde taǵy 1 aı tósek tartyp jatady. Tósekke tańylǵan Stıv bos jatpaı, taǵy da qolyna qalam ustaıdy. Tipti, onyń kúnine 40 mınýt qana otyra alatyndyǵy da jazýyna kedergi keltirmeıdi.Syrqattyǵyna qaramastan «Kitaptardy qalaı jazýǵa bolady» atty avtobıografııasy men«Qarańǵy munara» ıkliniń 7 bólimin jazyp shyǵady. Romanda Kıng ózi apat bolǵan jyl – «99»ben oqıǵa kúni – «19» sandaryn kórsetedi.
2001 jyly Kıng ońalyp, sol jyly álem onyń«Dreamcatcher» romanyn qolyna aldy. 2003 jyly avtor Amerıkanyń bedeldi «Ádebıet damýyna qosqan úlesi úshin» marapatyn ıemdendi. Al 2004 jyly «Qara munara» romanynyń eń sońǵy bólimin jarııalady. Avtordyń ótkinshi kúızelis-toqyraýy saldarynan ba, budan keıin óziniń ádebı mansabyn aıaqtaǵanyn jarııalady. Baspasóz konferenııasynda ol bul álemge bárin jetkizgenin jáne bólisetin eshteńe qalmaǵanyn aıtty.
Qaıta sharyqtaý
Oqyrmandarynyń qýanyshyna oraı 2 jyldan keıin Stıvenniń sý jańa týyndylary kitapsórelerinde qaıta paıda bola bastady.
2009 jyly avtor ózi 40 jyl boıy oılanyp, tolǵanyp, qaǵaz betine túsirgen «Kúmbez astynda» atty týyndysyn jaryqqa shyǵardy.
2017 jyldan bastap jazýshynyń shyǵarmalary negizinde «Castle Rock» atty kóp serııaly, eki maýsymdy psıhologııalyq ýjas túsirile bastaǵan. Kınoserııaldaǵy oqıǵalar men mekenderdiń barlyǵy tek Kıngtiń shyǵaramasynda bar, oıdan shyǵarylǵan dúnıeler. Kınoserııa kórermen tarapynan qoldaý taýyp, joǵary reıtıng kórsete aldy.
2020 jyldyń 13 shildesinde amerıkalyq Deadline.com veb-saıtynda Stıven Kıngtiń If it bleeds (2020) jınaǵyndaǵy úsh áńgimesin ekranızaııalaý quqyǵyn 3$-ǵa (árbiri0 1 $) satqanyn jarııalady. «Mıster Harrıgannyń telefony» atty áńgimesi negizinde Netflix platformasy qaıtys bolǵan kórshisimen balanyń dostyǵy týraly fılmin Raıan Merfıdiń rejısserligimen shyǵarady. Al «Tyshqan» áńgimesin ekranızaııalaý quqyǵyn Ben Stıller satyp alsa, al «Chaktyń ómiri» novellasyn Darren Aronofskıı syndy tanymal rejısser túsiredi.Bul ekranızaııalar jazýshynyń ataǵyn odan ári aspandata túseri sózsiz.
Bala kúngi taǵdyrdyń tálkegi men aýrýshańdyqqa qaramastan, keıingi turmys tapshylyǵy men túrli sátsizdikter, sondaı-aq tosynnan bolǵan jol apatyna qaramastan jazýshy tynbaı eńbektenýiniń arqasynda álemge tanylyp, mıllıondaǵan oqyrmannyń talǵamynan shyǵatyn týyndylardy usyna aldy. Ol dáıim jazýǵa asqan yjdahattylyqpen qaraıdy. Jazýshy kúnine 2000 sóz jazý men 4-6 saǵattan kem emes shyǵarmashylyqqa ýaqyt arnaý daǵdysynqalyptastyrǵan. Ol óziniń dáıim óz jetistiginiń sebebin osy tabandylyǵynan dep biledi.
Aıjan Qurmanbaı, “Adyrna” ulttyq portaly
