Örkeniettıŋ damuyna joramal jasap otyratyn «The Lancet» jurnalynyŋ mamandary bolaşaǧymyzdyŋ qandai bolatynyn boljaǧan eken. Endeşe 2100 jylǧa qarai älemde qandai özgerıster bolatynyna köz jıbereiık.
Mysaly, qazırgı kezde Resei halqy ösımı jönınen 9-orynda tūr. Al 2100 jyly Reseidıŋ demografiialyq qarqyny kürt tömendep, 19-orynǧa bır-aq qūldyraidy eken. 2100 jyly Qytaidy qosqanda, älemnıŋ 24 elınıŋ halqy 25 paiyzǧa azaiady. Qazır tūrǧyndarynyŋ sany basym bolyp tūrǧan Qytai üşınşı orynǧa tüsedı de, onyŋ ornyn Ündıstan basady. Al ekınşı oryndy halqynyŋ ösımı jönınen Nigeriia alady.
Eger zertteuge nazar audarar bolsaq, 2064 jyly törtkül qūrlyqtaǧy tūrǧyndardyŋ sany 9,7 milliardqa jetedı, al 2100 jyly kerısınşe ösım bolmaidy, älem halqynyŋ sany 8,8 milliard şamasynda bolady. Osy ǧasyrdyŋ aiaǧynda Latviia halqyna da oŋai timeiın dep tūr. Latviialyqtar 78 paiyzǧa azaiady. Japon halqy qazırgı uaqytta 125 million şamasynda, al 2100 jyly olardyŋ sany kürt azaiyp, 53 millionǧa tömen tüsuı mümkın. Bügınde 61 million bolyp otyrǧan italiialyqtardyŋ sany 28 millionǧa tömendeidı.
Mamandardyŋ zertteuıne qaraǧanda, 195 eldıŋ 183-ınde halyqtyŋ sany azaiady. 1950 jyly ortaşa eseppen alǧanda, äielder 4,7 baladan tusa, būl deŋgei 2100 jyly 1,7 şamasynda ǧana bolady.
Al Afrika qūrlyǧynda qarqyndy ösım bolaiyn dep tūr. Mysaly, 2100 jyly Nigeriiada tūrǧyndardyŋ sany 765 paiyzǧa, Chadta -710, Oŋtüstık Sudanda -594, Mali memleketınde-321 paiyzǧa köbeiedı. Bıraq qara qūrlyqta halyqtyŋ köbeiuı ekonomikalyq qiyndyqtarǧa alyp keluı mümkın. Osyǧan bailanysty köşı–qon qarqyny artady. Afrika qūrlyǧynyŋ tūrǧyndary jūmys ızdep Europaǧa qarai aǧylatyn bolady. Būl ǧana emes, mamandardyŋ boljauynşa, XXI ǧasyr adamzat tarihynda revoliusiialar jiı bolatyn kezeŋge ainalady. «The Lancet» basylymynyŋ bas redaktory, doktor Richard Hortonnyŋ aituyna qaraǧanda, «Afrika men arab älemı bızdıŋ bolaşaǧymyzdy aiqyndaityn bolady, al geosaiasatta Europa men Aziia elderınıŋ yqpaly älsırei bastaidy. 2100 jyly Ündıstan, Qytai, Nigeriia men AQŞ alyp derjavaǧa ainalady. Būl kezeŋ mülde jaŋa älem bolady, oǧan qazırden bastap daiyndala beru kerek».
Bıraq būl boljam qanşalyqty şyndyqqa säikes keledı? Naqty aitu qiyn. Halqynyŋ ösımı qūptauǧa tūrarlyq bolǧanymen, Nigeriianyŋ alyp derjavaǧa ainalatyny tıptı senımsız. Bıraq bır närse senuge tūrarlyq: «XXI ǧasyr revoliusiia jiı bolatyn ǧasyrǧa» ainaluy äbden mümkın.
Erkın Qaldan,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
