Dál qazirgi ýaqytta Shymkentte jol qurylysy salasynda úlken tóńkeris bolyp jatqandaı kórinedi. Shahar basshylyǵynan bastap bul iske tabandap kirisken syńaıly. «Jol qurylysynyń sapasy – basty nazarda» degen qala ákiminiń ózi salynyp jáne jóndeý kórip jatqan joldardy tikeleı qadaǵalaýda. Tótenshe jaǵdaı Shymkenttegi jol jóndeý jumystaryna qolbaılaý bolmaýy kerek. Kóshedegi kólik qozǵalysynyń azdyǵy men jurttyń jappaı úıde otyrǵan sátin tıimdi paıdalanǵan jón. Osy oraıda megapolıstiń tynymsyz tirshiliginiń tynysyn bilý úshin Shymkent qalalyq jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasy basshysynyń orynbasary Abaı Turhanovty áńgimege tartqan bolatynbyz.
-Joldar – megapolıstiń kúretamyry. Elimizdegi úshinshi megapolıstegi qalalyq mańyzy bar Respýblıka jáne Qonaev dańǵyly, Baıtursynov kóshelerindegi jol qurylysy qashan aıaqtalady? Qarap tursaq, osy joldar jyl saıyn jóndelip, jańalanady. Biraq, kóp uzamaı taǵy da jóndeý kórip jatady. Munyń syry nede? Sapada ma, álde basqada ma?
- Jol salasyndaǵy jumystar negizinen qaıta qurylymdaý men jóndeý bolyp bólinedi. Bıyl Shymkent qalasynda 10 nysan – 13 shaqyrym jol, 3 kópir, 1 oń jaq ótkel qaıta qurylymdaýdan ótedi dep josparlanǵan.
Siz aıtyp otyrǵan Respýblıka jáne Qonaev dańǵyly, Baıtursynov kóshesi jyl saıyn ortasha jóndeýden ótip keledi. Al tolyqqandy jóndeýden osydan 12 jyl buryn, ıaǵnı, 2008 jyly ótken. Sondyqtan, «jylma-jyl turǵyndardy ábigerge salyp qoıdy» deý negizsiz. Qala turǵyndarynyń qolaılylyǵy úshin qajettiligi týyndaǵan birneshe kóshelerde jóndeý jumystary júrgizilip, sý qubyrlary aýystyrylýda.
Al Baıtursynov kóshesindegi №47 mektepten «Bolashaq» kolledjine deıin jaıaý júrginshiler aımaǵynyń boıymen ótetin qubyrlar qazirgi tańda almastyrylyp, jóndeý jumystary júrgizilýde. Týǵyzylǵan qolaısyzdyqtar úshin qala turǵyndarynan túsinistikpen qaraýlaryn suraımyz. Bul qubyrlarǵa 30 jyldan astam ýaqyt ótken. Eger olardy ýaqytynda aýystyryp, tıisti kóńil bólmesek, keıin bárimizdi ábigerge salary anyq. Al kósheler, sáıkesinshe, jýyq arada qalpyna keltirilip, qalamyzdy kórkeıte túspek.
Qonaev dańǵylynyń uzyndyǵy 580 metr, bul aýmaqqa bıýdjetten 725 mıllıon qarjy qaralǵan. Bıylǵa deıin 101 mıllıon teńge ıgerildi. Bıyl taǵy 200 mıllıon teńge bólinip otyr. Qalǵan qarajat aldaǵy ýaqytta beriledi. Qazir káriz júıesi men elektr baǵanalaryn, gaz júıesin alý jumystary jasalýda. Munan bólek, bul jerdiń topyraǵy qurylysqa jaramsyz. Sondyqtan topyraǵy alynyp, tas tóselýde.
Qaladaǵy Gagarın kóshesi men Respýblıka dańǵylyndaǵy jol qurylysy da qarqyndy júrýde. Respýblıka dańǵylyndaǵy jóndeý jumysynyń ne úshin júrgizilip jatqanyn túsindire keteıin. Kóptegen turǵyn bul máselege synmen qaraýda. Baıqasańyzdar, joldyń bólý jolaǵynyń bir shetine sý qashyrǵysh qubyrlar, ekinshi jaǵyna lotok ornatylýda. Qubyr qoıǵan sebebimiz, onyń ústine velojol salynady. Sol sebepti, asfaltti jańbyr sýy kóbine lotokqa qaraı quıylatyn etip tóseımiz. Jaýyn-shashyn kezinde sý sol arnaǵa quıylady da, joldy sý basý qaýpi bolmaıdy. Bul júıeni Baıtursynov kóshesinde baıqap kórdik. Sońǵy jaýyn kezinde jumysy aıaqtalmaǵan eki aýmaqty qospaǵanda munda sý basý jaıty bolǵan joq.
Aıta keteıik, Respýblıka dańǵylynyń eki baǵytynda da 4 jolaqty jol qarastyrylǵan. Uzyndyǵy 5,2 shaqyrymdy quraıtyn kópir men dańǵyldyń kúrdeli jóndeý jumystaryna búginde 150 jumysshy jumyldyrylǵan. Bul jumystardy 2021 jyldyń qyrkúıek aıynda aıaqtaý josparlanǵan.
-Jalpy, bizdiń qalada joldardyń uzyndyǵy qansha shaqyrymǵa sozylyp jatyr?
-Shymkent qalasyndaǵy avtomobıl joldarynyń jalpy uzyndyǵy 2980 shaqyrymdy quraıdy. Onyń 56,5%-y qanaǵattanarlyq jaǵdaıda. Qaladaǵy jol sapasyn damytý maqsatynda 417,6 shaqyrym joldyń qurylys-jóndeý jumystaryna bıyl bıýdjetten 25,6 mlrd teńge baǵyttalǵan. Onyń 5,1 mlrd teńgesi respýblıkalyq qazynadan bolsa, qalǵany jergilikti bıýdjet esebinen júrgizilýde. Nátıjesinde 294 shaqyrym jol men 6 kópir jáne 1 jolaıryq paıdalanýǵa beriledi.
-Jýyrda ǵana Saıram-sý ózenindegi kópir paıdalanýǵa berildi. Kópirdiń qurylys jumystaryn mamandar qalaı baǵalap jatyr?
- Shymkent qalasyndaǵy Saıram-sý ózeninen ótetin kópirdi qaıta qurý jumystary 2019 jyly bastalǵan. Aıaqtalý merzimi osy jyldyń mamyr aıyna josparlanǵan bolatyn.
Elimizde engizilgen tótenshe jaǵdaıǵa qaramastan merdiger kompanııa qaıta qurý jumystaryn merziminen buryn aıaqtady. Kópir qurylysyn «Korporaııa Bereke-A» JShS júrgizdi. Atalǵan merdiger kompanııa 5 jylǵa kepildik berip otyr.
Aıta ketsek, 433,87 mln teńgege jobalanǵan kópirdiń qurylys jumystaryna ótken jyly 200 mln teńge bólingen. Bıyl qalǵan bóligi ıgerilip, kópir el ıgiligine berilip otyr. Mamandar oń baǵasyn berdi.
-Badam ózenindegi kópirdi qaıta qurý jumystary she? Jumystar jospar boıynsha istelinip jatyr ma?
-Badam ózenindegi kópirdi qaıta qurý jumystary qarqyndy júrýde. 2019 jyldyń qarasha aıynda Shymkent qalasy aýmaǵyndaǵy Qorǵas - Almaty - Shymkent - Ózbekstan Respýblıkasynyń shekarasy A-2 avtomobıl jolyndaǵy Badam ózeninen ótetin kópirdiń bir bóligi paıdalanýǵa berilgen bolatyn. Kópirdiń jalpy uzyndyǵy 144 metr bolsa, júris bóliginiń eni – 11,5 metr jáne jalpy eni 28,2 metrdi quraıdy.
Kópir 2 bólikten turady, 1 bóliginiń qurylysy aıaqtalyp, qazirgi tańda el ıgiligine berilgen. Kópirdiń ekinshi bóliginde 2 jaǵalaýyndaǵy jáne 2 aralyq qadalar quıyldy. Jospar boıynsha kópir qurylysy tolyǵymen 2020 jyldyń jeltoqsan aıynda aıaqtalady dep josparlanǵan.
-«Shymkentte qoǵamdyq kólikter elektrondy tólem júıesine kóshedi» degeli kóp aıdyń júzi boldy. Karantın kezinde bul másele tipti ózekti bolyp ketti. Deıturǵanmen, osy másele sheshimin tapty ma?
-Qalamyzdaǵy qoǵamdyq kólikterge elektrondyq tólem júıesin engizý josparlanýda. Joba «QazSmartTrans» JShS jeke ınvestorlar esebinen iske asyrylady. Ol júıe bıyl demalys ýaqytynda (jolaýshylar aǵyny eń tómen kezinde) iske qosylmaq. Búgingi tańda, júıeni engizý úshin 24 kólik kompanııasymen shart jasaldy, qazir avtobýstarǵa kabel men symdaryn ornatý jumystary júrgizilýde. Sonymen qatar, jeke kólik kartalaryn shyǵarý úshin, qoǵamdyq kólikte tegin júretin áleýmettik sanattarǵa jatatyn azamattar, joǵary oqý oryndarynda oqıtyn stýdentter, mektep jáne orta arnaýly oqý oryndaryndaǵy oqýshylar týraly derekter jınaqtalýda.
Elektrondyq tólem júıesiniń artyqshylyǵy kóp, ıaǵnı jolaýshylar kólik kartasymen, SMS, QR-kod, smartfondy (NFC) qoldana otyryp, jol júrý aqysyn tóleı alady. Al tarıfti belgileý máselesine kelsek, bul rette kólik kartalary arqyly qolma-qol aqshasyz tóleý kezinde qazirgi qoldanatyn tarıfpen tóleıdi, al qolma-qol aqshamen tóleý kezinde tarıf joǵary bolmaq.
Budan bólek, atalǵan júıeni medıına, bilim berý júıelerimen biriktirý arqyly, ıaǵnı oqýshylarǵa mektep ashanalarynda kólik kartasymen tóleý múmkindigi berilmek. Ol mektepterge kassalyq apparattar tegin beriledi. Qalamyzda karantın engizilýine baılanysty, tıisti jabdyqtardy jetkizý jumystary keshiktirilýde. Degenmen, bul másele taıaý ýaqytta tolyq sheshimin tabady.
Qazirgi tańda jetkizýshige tólemaqynyń 50% tólengen. Jabdyqtardy jetkizý aǵymdaǵy jyldyń 1 mamyrynan bastaldy. Al tamyz aıynan bastap joba tolyq iske qosylmaq.
Aıta ketsek, qoǵamdyq kólikterge elektrondyq bılet júıesin engizý boıynsha qajetti málimetterdi qala turǵyndarynyń nazaryna jetkizý maqsatynda tıisti is-sharalar ázirlenýde. Bul rette arnaıy PR akııalar ótkizilmek, sondaı-aq jarnamalyq beınerolıkter men býkletter daıyndalyp, oǵan eriktiler (volonter) jumyldyrylady.
-Sosyn «2GIS mobıldi qosymshasynda avtobýstardyń júrý ýaqyty men júrý ýaqytyna deıin kórsetiledi» aqpardyń taraǵanyna da biraz ýaqyt ótti. Biraq, serverde mundaı aqparattar áli kúnge qoljetimsiz bolyp tur.
-Iá, ondaı aqparattardyń qoljetimsiz bolyp turǵany ras. Bul olqylyqtyń orny elektrondy bılet júıesine kóshken kezde toltyrylatyn bolady.
-Qalada jol qurylysy jumystary toqtaýsyz júrip jatyr. Jumysshy tapshylyǵy sezilip jatqan joq pa?
-Shymkent qalasynda jol qurylysyna Jumyspen qamtýdyń jol kartasy aıasynda 3 198 adam jumyldyrylmaqshy.
Basqarma mamandary tek joldar men kópirlerdi jóndep qana qoımaı, turǵyndarǵa qyzmet kórsetilýin baqylaıdy. Mysaly, qalaǵa qarasty 4 aýdandaǵy jalpy uzyndyǵy 90 shaqyrym joldy qamtyp, jol syzyqtaryn, jol qozǵalysyn retteýdi kútip-ustaýdy basqarma mamandary atqarady.
Bul sharýalarǵa jergilikti turǵyndar kóptep tartylýda. Ásirese, jumyssyz azamattardy eńbekpen qamtý basty nazarda tur.
Mysaly, «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy» baǵdarlamasy aıasynda bıyl 3 198 adam jumyldyrylmaq. Onyń ishinde 1 621 adam jumyspen qamtý ortalyǵy arqyly jumyssyz azamattardyń qatarynan alynady. Sondyqtan jumysshy tapshylyǵy sezilip jatqan joq.
-Jalpy bıyl jol salasynda neshe nysan paıdalanýǵa berildi?
-Bıyl Shymkent qalasynda 10 nysan – 13 shaqyrym jol, 3 kópir, 1 oń jaq ótkel qaıta qurylymdaýdan ótedi dep josparlanǵan.
Bulardyń qatarynda A-2 avtojoly men Temirlan tasjolynyń qıylysyndaǵy kólik ótkelderi, A-2 avtokólik jolynyń burynǵy qoqys polıgonynan Yntymaq shaǵynaýdanyna deıingi bóligin jóndeý, Jibek joly, Tórequlov, Adyrbekov, Badam ózenindegi avtokólik kópirleri men Saıram sý ózenindegi Leńgir baǵytyndaǵy kópirdi qaıta qurylymdaý jumystary bar. Buǵan qosa 50 shaqyrym jol men 2 kópir tolyq jóndelip, 308 shaqyrym jol ortasha jóndeýden ótedi.
Jalpy, 223 nysan paıdalanýǵa berilse, 2 nysan 2021 jylǵa ótpeli. Osy mamyr aıynyń sońyna deıin 136 nysan, al maýsym-tamyz aılarynda 75 nysan ashylady dep kútilýde. Kúzde taǵy 5 nysan paıdalanýǵa berilmek. Al Respýblıka dańǵyly men Rysqulov kóshesin ortasha jóndeýden ótkizý 2021 jylǵa ótpeli.
-Shymqalaǵa kireberis kópir qasbetiniń jańaryp jatqanynan habarymyz bar. Sonymen, Ońtústik kireberistegi kópir qandaı bolmaq?
-Jýyrda qala ákimi Murat Dúısenbekuly Shymkenttiń ońtústiginen kireberisindegi kópirdiń qasbetin ózgertý máselesin mamandarmen talqylady. «Qalaǵa kireberis erekshe, zamanaýı megapolıske kirip kele jatqanyńdy sezdiretindeı bolý kerek» degen oıyn da jetkizdi. Osy oraıda biz kópir qasbetin kópshydamdy tastarmen árlemekpiz. Al ol tastar Shymshahardyń ózinen shyǵatyn jergilikti «Besqudyq tas» kompanııasynda shyǵarylady. Sol jaramdylyǵy uzaqqa jetetin ári shydas beretin tastarmen kópirdiń tirek qabyrǵalaryn qaptaıtyn bolamyz.
-Qaladaǵy sýarylatyn jerlerdiń ırrıgaııalyq ınfraqurylymyn jańǵyrtý máselesi sheshimin qalaı taýyp jatyr? Qupııa bolmasa, oǵan qansha qarjy qaralǵan?
-Shymkent qalasynda bıyl uzyndaǵy 134,4 shaqyrym bolatyn 11 kanal qaıta jańartylady. Qalalyq aýyl sharýashylyǵy jáne veterınarııa basqarmasynyń basshysy Asqar Qanybekov búginde Shymkentte jalpy uzyndyǵy 241,24 shaqyrymdy quraıtyn 27 kanaldyń bar ekenin aıtqan edi. Bıylǵy jańaratyn 11 kanaldyń biri uzyndyǵy 10 shaqyrymdy quraıtyn «Ótemis» kanaly. Bul sý arnasynda kúrdeli jóndeý jumystary bastalyp ketti. Smetalyq quny 545 mln.tg quraıdy.
Sýarmaly jerlerdiń ınfraqurylymyn jańǵyrtý arqyly agroónerkásiptik keshenniń damýyna aıryqsha serpin beretinin aıtqan qala basshysy ırrıgaııalyq ınfraqurylymdy damytý jáne jańǵyrtý jobalaryn iske asyrýdy tezdetip bastaýdy, sondaı-aq qarajattyń tıimdi ıgerilýine tıisinshe baqylaý júrgizýdi qamtamasyz etýdi tapsyrdy.
Aıta ketý qajet, «Shymkent qalasynyń ózen jáne kanal arnalaryna mehanıkalyq tazalaý boıynsha servıstik qyzmet kórsetý» memlekettik jekeshelik áriptestik jobalary boıynsha 2020-2024 jyldarǵa 850 mln teńge qaralǵan. Iaǵnı, taǵy 16 kanal arnasyn (117,3 shaqyrym) mehanıkalyq tazalaý kózdelip otyr.
-Iri kósheler ǵana emes, shaǵynaýdandar men eldimekenderdegi kóshelerdiń jaǵdaıy ne bolyp jatyr?
-Shaǵynaýdandardaǵy kóshelerdi 2020 jyly kúrdeli jáne ortasha jóndeý, shaǵal tas tóseý jumystaryna 16,5 mlrd teńge bólindi. Jalpy uzyndyǵy 50 shaqyrym bolatyn 69 kóshe kúrdeli jóndeledi. Al 207 kóshede (290 shaqyrym) ortasha jóndeý jumystary atqarylady. Taǵy 90 shaqyrym jolǵa shaǵal tas tóselmek.
Shymkent qalasyndaǵy avtokólik joldarynyń jalpy uzyndyǵy 2 980 shaqyrymdy quraıdy. Onyń ishinde 1758 shaqyrymǵa asfalt tóselse, 1107 shaqyrym tas jol bar. Al 111 shaqyrymy – topyraq jol. Joldardyń 56,5 paıyzy nemese 1 682 shaqyrym joldyń jaǵdaıy jaqsy jáne qanaǵattanarlyq dep sanalsa, 43,5 paıyzynyń (1 295 shaqyrym) jaǵdaıy syn kótermeıdi. Onyń ishinde 1219 shaqyrym shaǵal jáne topyraq jol, al 873 shaqyrymy – shalǵaı eldimekenderge tıesili jol bolyp tur.
Suhbattasqan Móldir MAMYRBAIQYZY,
"Adyrna" ulttyq portaly
