Kim biler, kimder bolar meıirim qanar,
Rýhym sóngen meniń qaıta janar.
Eńirep Muhıt babam ótipti-aý dep,
Keıingi urpaqtarym esine alar, – dep Muhıt babamyz jyrlaǵandaı, dástúrli án óneri dúldúlderiniń esimin umytpaı, el arasynda nasıhattap, ulyqtaý – bizge paryz.
Dástúrli ándi sóz etkende onyń túp-tamyryn, shyǵý tarıhyn aınalyp óte almaımyz. Árisi «Aınamkóz» dep án salǵan Muhıt Meráliuly, sondaı-aq Ǵarıfolla Qurmanǵalıev syndy dúldúlder dúnıege kelgen ólkede dástúrli ánniń qanaty qaıyrylyp, biraz ýaqyt kenje qalǵany da ras.
Osydan týra eki aı buryn gazetimizdiń №17 sanynda (Qaratóbe óńiri - red.) «Mádenıet úıine Ǵarıfolla esimi suranyp tur» atty maqala jaryq kórdi. Bul bastama áleýmettik jelide qyzý qoldaý taýyp, bizdi bir qýantyp edi. Atalǵan máseleni aıaqsyz qaldyrmaı, ánshi, jerlesimiz, Ǵarıfolla Qurmanǵalıevtiń shákirti Saǵadat Rahmetjanov oblystyq tilderdi damytý basqarmasynyń onomastıkalyq jumystar jáne kórneki aqparattardy baqylaý bólimine jolyqqan bolatyn. Sóıtse, ondaǵylar: «Sońǵy birer jyl kóleminde Mádenıet mınıstrligine oblystan birtalaı tarıhı tulǵanyń tizimin jiberdik. Sol tizimnen Ǵarıfolla Qurmanǵalıevti Mádenıet mınıstrligi syzyp tastapty», – depti. Sonda mınıstrliktegiler Ǵarıfollanyń eńbegin elemegeni me? Esimin tizimnen syzsa, byltyr respýblıkalyq kólemde toılanǵan Ǵarıfolla Qurmanǵalıevtiń 110 jyldyǵy kózboıaýshylyq bolǵany ma? Bul jaǵdaıdan bizdiń aýdan ákimdigi qalaısha beıhabar?
Dástúrli án máselesi – jeke óner adamdarynyń ǵana emes, sol ónerdiń qanat jaıyp, tıisti baǵalanýyna negiz bolatyn jalpy halyqtyq másele. Dástúrli án óneri – halyqtyń rýhanı azyǵy, mádenıetimizdiń ulttyq ereksheligin aıqyn tanyta alatyn shoqtyǵy bıik bóligi. Alaıda bázbireýlerdiń kókeleri men týystaryna tulǵalar tiziminen oıyp turyp oryn berilýi, ulttyq naqyshty ysyra bastaǵany, ult rýhanııatyna osylaısha qastandyq jasalýy bizdi shyn oılandyrady. Mine, osyndaı olqylyqtarǵa baılanysty dástúrli án óneri tóńireginde oı qozǵaýdy jón kórdik. Óıtkeni baba esimi tizimge enýi kerek, el arasynda nasıhattalýy qajet.
Qaratóbe óńirinde nebir dúldúl ánshiler, kúıshiler ómir súrgeni bárimizge belgili. Ókinishtisi, olardyń basym bóliginiń murasy, esimi keshegi qanquıly saıasattyń qurbanyna aınaldy. Keńes ókimeti kezinde rýhanı qundylyqtarymyzdyń asa qatigezdikpen, zorlyqpen joıylýynda astarly saıasat bar edi. Esimi umytylyp ketken tulǵalarymyz qanshama?
Elbasy «Ájeptáýir jańǵyrǵan qoǵamnyń óziniń tamyry, tarıhynyń tereńinen bastaý alatyn rýhanı kody bolady. Jańa turpatty jańǵyrýdyń eń basty sharty – sol ulttyq kodyńdy saqtaı bilý. Onsyz jańǵyrý degenińizdiń qur jańǵyryqqa aınalýy op-ońaı» dep, jańǵyrýdyń ulttyń rýhanı qundylyqtardan, rýhanı tamyrdan nár alýy kerektigin basa aıtqan bolatyn.
Ulttyq kodymyz bizge qazaqtyń mádenı álemi arqyly jetti. Ásirese ulttyq mýzyka – erekshe qymbat qazynamyz, ǵasyrlar qoınaýynan jetken babalar úni. Qaratóbe ólkesi – sal Muhıt pen áıgili Ǵarıfolla syndy uly tulǵalardyń týǵan topyraǵy. Sol uly babalar murasy búginge kimder arqyly jetti, zerttelý jaıy qalaı, laıyqty deńgeıde nasıhattap júrmiz be, sol murany rýhanı jańǵyrý ózegine aınaldyrý maqsatynda alda qandaı ister qolǵa alynýy kerek? Mine, osy baǵytta bastama kóterip, ún qatqanymyz sol edi, artynsha estigen jaýabymyz osy boldy.
Ǵarekeńdi tizimnen syzdyrý kimge kerek boldy eken? Bul jóninde bilmek bolyp, shákirtteri Saǵadat Rahmetjanov, Qaırat Kakımov, Qajbek Bekbolsynovqa, zııaly qaýym ókilderi Aqushtap Baqtygereevaǵa, qyzy Merýert Qurmanǵalıevaǵa habarlastyq. Sebebi biz buny jyly jaýyp qoıa almaımyz. Óıtkeni bizdiń baba aldyndaǵy paryzymyz, el aldyndaǵy mindetimiz osyndaı uly tulǵany dáripteý, nasıhattaý bolyp tabylady.
Bul kúnderi Ǵarekeńniń mektebi óziniń jalǵasyn taýyp, órkendeý ústinde. Qazaqstannyń kóptegen oqý oryndarynda onyń atynda synyptar ashylyp, sabaqtar júrgizilýde. Sheberdiń ónerin jalǵastyrýshylar qatarynda elimizge belgili ánshiler Q.Bekbosynov, Q.Qulysheva, Q.Berdiǵalıev, K.Tasbolatov, Q.Óteǵalıev, S.Janpeıisova, S.Myrzabaeva, S.Taýdaeva, S.Rahmetjanov, S.Abdrahmanov, A.Qosanova, t.b. bar.
Qalaı desek te, Qaratóbe án men jyrdyń, sal-seriliktiń, qazaq ániniń týy tigilgen qasıetti meken ekeni anyq. Batys án dástúrinde sal Muhıt, Ǵarıfolla Qurmanǵalıev, Jaqsylyq Sársenǵalıev, keıingi tolqyn Saǵadat Rahmetjanov, Serik Abdrahmanov, Sabyrǵalı Ismýrzın, Ashat Orazov, Farhat Orazov, Mereke Esqaıyrov, Armat Islamǵalıevterdiń dara bolmysy, sara joly bar. Osyndaı arda azamattarymyz barda, dástúrli án óneri eshqashan ólmeıdi dep oılaımyz.
Maralbek AMANTAEV
Saǵadat Rahmetjanov,
Muhıt Meralıev atyndaǵy qoǵamdyq qordyń dırektory,
Ǵarekeńniń shákirti,
Qaratóbe aýdanynyń qurmetti azamaty:
– Ótkende Qaratóbe aýdany ortalyǵyndaǵy mádenıet úıine QR halyq ártisi, Memlekettik syılyqtyń ıegeri, ánshi-sazger, opera ánshisi, ustaz, Muhıt án mektebiniń negizin qalaýshy Ǵarıfolla Qurmanǵalıevtiń esimin berý týraly bastama kótergenbiz. Aýdan ákimdigi, mádenıet bólimi, depýtattar bul sheshimdi qabyldaýǵa qarsylyǵymyz joq degen. Biraq Ǵarekeńniń esimi tarıhı tulǵalardyń tiziminde joq dep aıtty degesin, jumys qylyp ádeıi Batys Qazaqstan oblystyq tilderdi damytý basqarmasynyń onomastıkalyq jumystar jáne kórneki aqparattardy baqylaý bólimine bardym. Bólim basshysy Izbasar Melsulyn áýelden tanıtynmyn. Onyń aıtýynsha, sońǵy birer jyl kóleminde Mádenıet mınıstrligine oblystan birtalaı tarıhı tulǵanyń tizimi jiberilgenimen, sol tizimnen Ǵarıfolla Qurmanǵalıevti Mádenıet mınıstrligi syzyp tastapty. Mine, «ǵajapty» qarańyz. Ǵarekeńniń esimin tarıhı tulǵalardyń tiziminen nege alyp tastaǵan? Oralda Ǵarekeńniń atynda fılarmonııa men qalanyń shet jaǵynda bir shaqyrymǵa jetpeıtin sholaq kóshe ǵana bar. Sol da jetedi dep oılady ma eken? Aıtpaqshy, Ǵarekeńniń 100 jyldyǵyna oraı Oralda eskertkish ornatylyp edi. Ony da qalalyq mádenıet úıiniń sharbaǵyna jasyryp qoıǵan. Ol jer arnaıy bireý izdep barmasa, kóptiń kózine túspeıtin oryn. Elimizdiń batys aımaǵyndaǵy árbir oblys ortalyǵyna Ǵarıfolla Qurmanǵalıevtiń eskertkishi ornatylyp, kóshe berilse de artyq emes. Óıtkeni batys aımaqtaǵy oblystardyń kásibı án mektebiniń negizin qalýshy Ǵarekeń ekeni aıdan anyq. Ǵarekeńniń kózi tirisinde úndeı almaǵan keıbireýler ol kisi ómirden ótken soń ánin urlasa, tipti ol aqyn emes, mýzykalyq saýaty joq dep áni men sózine ózgerister engizip, Ǵarekeńniń atyna kúıe jaǵyp, qııanat jasap júrgender de barshylyq. Nur-Sultan qalasynan kóshe ataýyn berýdi suraǵandarǵa da Ǵarekeńniń esimi tizimde joq dep aıtady eken. Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıet jáne sport vıe-mınıstri, ónerge jaqyn jerles inimiz Nurǵısa Dáýeshov osy máseleni nazarǵa alyp, oń sheshim shyǵarady dep esepteımiz.
Merýert QURMANǴALIEVA,
Ǵarıfolla Qurmanǵalıevtiń qyzy:
– Qazirgi tańda biz Prezıdent Q.Toqaevqa, oblys ákimi Ǵalı Esqalıevke jáne Qazaqstannyń mádenıet jáne sport mınıstri A.Raıymqulovaǵa hat daıyndap otyrmyz. Jaýaby jáne hat kóshirmesin redakııaǵa da joldaıtyn bolamyn. Ákemizdi nasıhattap, umytpaı qoldaý bildirip, bastama kóterip jatqandaryńyzǵa kóp raqmet!
"Adyrna" ulttyq portaly
