Kórnekti saıasatker, reformator, revolıýıoner. Bunyń bári Mustafa Kemal Atatúriktiń saıası ataqtary. Al onyń qatygez dıktator, ishkish, etektini qur jibermegen kóńildes degen sııaqty tarıh tańǵan basqa da ataqtary bar...
42 jasynda úılenip, otbasylyq ómiri úsh-aq jylǵa sozylǵan, óz kindiginen bala kórmegen adam. Biraq qyz-qyrqynnyń nazarynan kende bolmaǵan. Qyzyq, ıá? Baǵy janbaý deı me buny? Álde...?
Atatúrik alǵashqy mahabbatyn áskerı ýchılıede júrgende jolyqtyrady. Biraq baı kópes qyzyn qarasıraq jigitke berýden bas tartyp, basqaǵa uzatady.
Ózi dástúrli tárbıe alyp ósse de, eýropalyq ómir salty men batys mentalıtetin qup kórgen. Dástúrli tıpajdaǵy shyǵys áıelin emes, kózi ashyq, bilimdi, jańashyl arýlardy unatqan. Kóp ýaqytyn áıelder oramal men uzyn etek kımeıtin, keshterde erlermen birge otyratyn eýropalyq kvartaldarda ótkizgen.
Saýyq keshterdiń birinde Bolgarııa áskerı mınıstriniń Mıtı esimdi qyzymen tanysady. Ózi armandaǵan eýropalyq qalyńdyq. Ekeýi birin-biri súıgen. Biraq Mıtı hrıstıan dininde bolǵandyqtan, ákesi qyzyn musylmanǵa berýden úzildi-kesildi bas tartady. Birneshe jylǵy mahabbat hıkaıasy baıansyz aıaqtalyp, Mıtı keıin óz dinindegi elshige turmysqa shyǵady.
Osydan keıin Atatúrik Fıkrıemen kóńil jarastyrady. Derekterge súıensek, Fıkrıe Atatúriktiń ógeı ákesiniń aǵasynyń qyzy. Fıkrıe Mustafa qalaǵan ıdeal eýropalyq qalyńdyq bolmasa da, kóńiline jaqqan kelinshek. Atatúrikke deıin esik kórgen. Ekeýi birneshe jyl kezdesip, biraz ýaqyt birge turady. Biraq Fıkrıege úılenýine anasy men qaryndasy qarsy bolǵan. Onyń ústine esik kórip kelgeni jáne bar. Birneshe jylǵa sozylǵan bul mahabbat ta aıaqsyz qalady. Fıkrıe keıin Mustafanyń úılengenin estip, tragedııaly jaǵdaıda qaza tabady.
Bul ýaqytta Atatúriktiń jasy qyryqqa kelip qalǵan. El prezıdenti bolǵan kezi. Izmırge barǵan saparynda oǵan bolashaq jary Latıfa Ýshaklygıl kelip, qala syrtyndaǵy saraıyna qonaqqa shaqyrady. Latıfa erteden saýda-sattyqpen aınalysqan baı áýlettiń qyzy. Londonda, Parıjde bilim alǵan. Franýz tilin jetik meńgergen. Ózi jas, ózi sulý, ózi bilimdi, ózi tekti. Eldiń birinshi hanymynyń róline qaı jaǵynan bolsyn laıyq. Osy kezdesýden keıin Atatúrik kópke sozbaı, Latıfaǵa sóz salady. Onyń bul tańdaýyn hál ústinde jatqan sheshesi de quptap, bolashaq kelinimen tanysady. Anasy qaıtqannan keıin, 15 kúnnen soń ekeýiniń úılený toıy ótedi. Bul kezde Atatúrik 42-de, Latıfa 24-te.
Atatúriktiń úılengenin gazetten oqyǵan Fıkrıe Germanııada emdelip jatqan jerinen Túrkııa kelip, onymen kezdespek bolady. Biraq kire almaı, rezıdenııanyń esiginen qaıtady. Birneshe kúnnen keıin qonaqúıde tapanshadan óz-ózine oq atyp, aýrýhanada toǵyz kún jatyp qaıtys bolady. Bul jaǵdaı jańa úılengen Atatúrikke ońaı tımegen. Myqty dárigerlerdi jumyldyryp, Fıkrıeni aman alyp qalýǵa bar kúshin salady. Úmittenedi. Fıkrıe baqılyq bolǵan soń ózin-ózi kinálaý sezimi kelinshegimen qarym-qatynasyna syzat túsiredi.
Latıfa kúıeýiniń barlyq issaparynda birge júredi. Atqa da minip, shalbar da kıip, qaıda barsa da bir eli ajyramaǵan. Latıfanyń obrazy jańa túrik áıeliniń ıdealy retinde nasıhattalady. Biraq táýelsiz, erkin, bılikqumar kelinshek Atatúriktiń qyzǵanshaqtyǵy men qyzýqandy minezin kótere almapty. Onyń kóp ishetinin, dostarymen quratyn oıyn-saýyǵyn, ómir saltyn qabyldaı almaǵan. Oǵan qosa Atatúriktiń rezıdenııasyndaǵy jasaý-jabdyqty ǵana emes, kómekshiler men shtattaǵy qyzmetkerlerine deıin aýystyrýǵa kóshedi. Al bul óz degenimen júrip úırengen Atatúrikke unamaıdy. Ne kerek, ekeýi úsh jylǵa jetpeı ajyrasady. Budan keıin ekeýi de shańyraq kótermegen. Latıfa Atatúrikten ajyrasqan soń 50 jyl ómir súredi. Atatúrikpen de, mazasyn alǵan jýrnalıstermen de kezdesýge qulyqty bolmaǵan. Qalǵan elý jyl ǵumyryn el kózinen tasada ótkizedi.
Atatúrik jaıly qyzyq derekter:
Balalardy qatty jaqsy kórse de óz kindiginen bala kórmegen. Segiz qyz ben eki ul asyrap alyp, bárine jaqsy bilim bergen.
Qarapaıym otbasynda týǵan. Ulty kim ekeni belgisiz. Ákesi alban deıdi. Qyzǵanshaqtyǵy sonshalyq, ákesi qaıtqan soń sheshesi ekinshi ret turmys qurǵanda ógeı ákesin atyp óltirmek bolǵan. Ógeı ákesi óz ajalynan ólgennen keıin ǵana sheshesimen tatýlasady.
Kitap oqyǵandy, atqa mingendi, shahmat oınaǵandy, júzýdi jaqsy kórgen.
Túrikterdiń ulttyq bıi «Zeıbekti» jaqsy bılegen.
Franýz, nemis tilderin jetik meńgergen.
Bala kúninen minezi ushqalaq, turaqsyz, qyzýqandy bolǵan. Álsizderge árdaıym kómektesetin ádildigimen erekshelengen. Biraq birbetkeı minezi ómir jolynda kesirin de tıgizip baqqan.
Tańdy tańǵa uryp, áńgime aıta alatyn sheshen. Aýzyna qaraǵan eldi sózine ılandyrý qabileti zor bolǵan.
Bala kúninde tyshqannan qatty qoryqqan.
Jan-janýarlardy, ásirese sáıgúlik pen ıtterdi erekshe jaqsy kórgen. Kóp jerge Sakarıa degen atymen barsa, shetelge shyqqanda Foks atty ıtin ala júrgen.
Aqbota Ábiltaı
