«Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» QR Kodeksi májiliste qabyldanyp, senatqa ótti. Sonyń ishinde adam organyn almastyrý taqyryby kún tártibinde áli tolyqtaı qaralmaı, zańdy túrde bekitilgen joq. Desek te, sanaýly saǵaty qalǵan adamnyń organyn ómir súrýge múmkindigi bar muqtaj adamǵa berý kerek pe? Durys pen burys jaqtary qandaı?
Eki ókpege muqtaj Bıbigúl Júkenova 2016 jyly ókpe aýystyrýǵa kezekke turǵan. Qazaqstanda donor tapshylyǵy saldarynan ókpesine transplantaııa jasaý múmkin bolmaı otyr. Búgingi kúnde dál osyndaı dıagnozben 3,5 myń adamǵa operaııa jasalýy kerek. Jaǵdaıdy qıyndatyp otyrǵan basty sebep – donorlyq organdardyń tapshylyǵy. Shetelge baryp ókpe saldyrý Bıbigúl úshin arman bolyp qaldy. Onyń organızmi ushaqty kótere almaı qalýy múmkin. Sol sebepti Qazaqstanda saý ókpeni kútýge májbúr. Ólip bara jatqan, eki ókpesi sap-saý adam óler aldynda ómir súrýge múmkindigi bar Bıbigúlge ómir syılap ketkeni durys pa, álde ár máıittiń organy qara jerge túgel jerlengeni jón be?
Saý adamnyń organy saýdaǵa túsip ketpesine kepildik joq
Máseleniń eki tusy bar. Organ almastyrýdy zańdastyrýdyń tıimdi de, keri tustary da bar. Qazaqstandaǵy statýs-kvo (qalyptasqan jaǵdaı) boıynsha jemqorlyq jaılaǵan el ekendigi aıan. Shash al dese, bas alatyn zamanda saý adamǵa aýrýsyń dep dıagnoz tańyp bermesine kim kepil? Dárigerdiń jalǵan dıagnozyna senip, qarapaıym adam aýrý ekenmin dep ózin ólimge daıyndaı bastaıdy. Organ aýystyrýdy zańdastyrar bolsaq, operaııa ústinde sol adamnyń organdary saýdaǵa túsip ketýi de ábden múmkin. Osylaısha adam ómirin qoldan qysqartý faktileri kóptep tirkelse, onsyz da adamshylyqtan ada bola bastaǵan qoǵamymyz quldyraı bermek. Bul óz kezeginde Qazaqstandaǵy “qara bazardyń” naryǵyn kóteredi.
«Organdarym jer astynda shirigenshe, bireýge ómir syılasyn»
Qazaqstanda jylyna bar-joǵy 300 transplantaııalyq operaııa jasalady. Bul kezekte turǵan 3,5 myń adam úshin óte tómen kórsetkish. Sondyqtan organ almastyrýdy zańdastyrsaq, kezektegi kómekke muqtaj jandar erterek organǵa qol jetkize alady. Bul árıne, resmı organnyń alǵa tartar ýáji. Desek te, muqtaj adamǵa saý organyn ǵana emes, ómir syılaý adamı jaqsylyq emes pe? Osyndaı pikirimen bólisken azamattyq belsendi PATKÝLLAEVA Janerke: «Qudaı saqtasyn, árıne. Áıtse de, óz basymda sondaı jaǵdaı bola qalsa, óler aldynda bir organymdy muqtaj adamǵa tastap ketýge ruqsatymdy berer edim. Ólgennen keıin adam jer qoınaýyna tapsyrylady. Jer astynda organnyń qur jatqanynsha muqtaj adamǵa qyzmet etkeni áldeqaıda tıimdi» deıdi. Sanaly adam retinde oı jibersek, bul da aqylǵa qonymdy pikir. Degenmen, bul pikirdi qoldaıtyndar kóp emes.
«Jıhadta talaı organ talan-tarajǵa túsýde»
Qoǵamda áli de konservatıvti kózqarasty ustanýshylar bar. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy sharıǵat jáne pátýa bóliminde qyzmet atqaratyn Sansyzbaı Qurbanulynyń aıtýynsha «Transplantaııa aqsha úshin bolmaý kerek. Dárigerler búırektiń muqtaj adamǵa saı keletinin rastasa ǵana ólgen adamnyń organyn alýǵa bolady. Biraq máıittiń barlyq múshesin, ıaǵnı onyń búıregin bireýge, júregin bireýge berýge taǵy bolmaıdy. Bul ıslamda haram bolyp esepteledi. Adamnyń barlyq organdarynyń baǵasyn eseptesek, 2 mln dollar eken. Árbir adam osynsha aqshany kóterip júr. Allanyń bergen osynsha baılyǵyn baǵalamaı Sırııaǵa ketken kelte oıly azamattarymyz jıhad dep ózderin qurban qylady. Ólgennen keıin músheleriniń talan-tarajǵa salynyp jatqan bilmeıdi. Taza tabıǵatta et jep, qymyz iship ósken denesi shymyr qazaqtyń organy óte ótimdi».
Al basyndaǵy kredıtin tóleý úshin organyn satatyndar qazirgi tańda da bar. Ol úshin densaýlyqtan góri materıaldyq jaǵdaı áldeqaıda mańyzdy. Kodekstiń 219-baby boıynsha donor qazirgi nemese buryn aýyrǵan barlyq aýrýlary týraly, esirtki, anasha, sol tektester zııandy zattardy paıdalanǵany týraly habarlaýǵa mindetti. Al jasyryp qalǵan jaǵdaıda organdy alyp otyrǵan adamǵa ne bolatynyn elestetýdiń ózi qorqynyshty.
Tynysy toqtaǵan adamnyń organyn alý ońaı emes
«Qandaı da bir aýrýhanaǵa hali óte múshkil adam túsedi. Týǵan-týystary men dárigerler ony tiri alyp qalýdyń barlyq amalyn jasady delik. Árıne, ol adam bireýdiń ákesi nemese bireýdiń anasy, bireýdiń qyzy, bireýdiń uly bolady. Alaıda, adamnyń mıy toqtap, endi ómir súrýge kelmeıtini anyqtalady. Sol sátte dárigerler psıhologııalyq soqqy alady...adamnyń mıy ólgenin bilse de, áli tynys alyp jatqanyn bilgen týystaryna baryp «jaqynyńyzdyń basqa organdaryn donorlyqqa alaıyq» dep te aıtý qıyn, biraq, mıy isten shyqqan adamnyń saý organdary ózge adamdy qutqara alatynyn bile otyra, sharasyzdyq tanytý da qıyn», - dep transplantaııa jónindegi respýblıkalyq úılestirý ortalyǵynyń jetekshisi Jaqsylyq Dosqalıev medıına qyzmetkerleriniń qıyn jaǵdaıyn jetkizdi.
Joǵaryda atalǵan kodeks boıynsha organdardy transplanttaý maqsatynda organ tapsyrýdan ómir boıy erikti túrde bas tarta alasyz. Biraq bul kodeks Senatta áli qaralý ústinde ekenin taǵy da eskertemiz.
Aıaýlym ÁBILDINA,
«Adyrna» ulttyq portaly
