«Halyq densaulyǧy jäne densaulyq saqtau jüiesı turaly» QR Kodeksı mäjılıste qabyldanyp, senatqa öttı. Sonyŋ ışınde adam organyn almastyru taqyryby kün tärtıbınde älı tolyqtai qaralmai, zaŋdy türde bekıtılgen joq. Desek te, sanauly saǧaty qalǧan adamnyŋ organyn ömır süruge mümkındıgı bar mūqtaj adamǧa beru kerek pe? Dūrys pen būrys jaqtary qandai?
Ekı ökpege mūqtaj Bibıgül Jükenova 2016 jyly ökpe auystyruǧa kezekke tūrǧan. Qazaqstanda donor tapşylyǧy saldarynan ökpesıne transplantasiia jasau mümkın bolmai otyr. Bügıngı künde däl osyndai diagnozben 3,5 myŋ adamǧa operasiia jasaluy kerek. Jaǧdaidy qiyndatyp otyrǧan basty sebep – donorlyq organdardyŋ tapşylyǧy. Şetelge baryp ökpe saldyru Bibıgül üşın arman bolyp qaldy. Onyŋ organizmı ūşaqty kötere almai qaluy mümkın. Sol sebeptı Qazaqstanda sau ökpenı kütuge mäjbür. Ölıp bara jatqan, ekı ökpesı sap-sau adam öler aldynda ömır süruge mümkındıgı bar Bibıgülge ömır syilap ketkenı dūrys pa, älde är mäiıttıŋ organy qara jerge tügel jerlengenı jön be?
Sau adamnyŋ organy saudaǧa tüsıp ketpesıne kepıldık joq
Mäselenıŋ ekı tūsy bar. Organ almastyrudy zaŋdastyrudyŋ tiımdı de, kerı tūstary da bar. Qazaqstandaǧy status-kvo (qalyptasqan jaǧdai) boiynşa jemqorlyq jailaǧan el ekendıgı aian. Şaş al dese, bas alatyn zamanda sau adamǧa aurusyŋ dep diagnoz taŋyp bermesıne kım kepıl? Därıgerdıŋ jalǧan diagnozyna senıp, qarapaiym adam auru ekenmın dep özın ölımge daiyndai bastaidy. Organ auystyrudy zaŋdastyrar bolsaq, operasiia üstınde sol adamnyŋ organdary saudaǧa tüsıp ketuı de äbden mümkın. Osylaişa adam ömırın qoldan qysqartu faktılerı köptep tırkelse, onsyz da adamşylyqtan ada bola bastaǧan qoǧamymyz qūldyrai bermek. Būl öz kezegınde Qazaqstandaǧy “qara bazardyŋ” naryǧyn köteredı.
«Organdarym jer astynda şırıgenşe, bıreuge ömır syilasyn»
Qazaqstanda jylyna bar-joǧy 300 transplantasiialyq operasiia jasalady. Būl kezekte tūrǧan 3,5 myŋ adam üşın öte tömen körsetkış. Sondyqtan organ almastyrudy zaŋdastyrsaq, kezektegı kömekke mūqtaj jandar erterek organǧa qol jetkıze alady. Būl ärine, resmi organnyŋ alǧa tartar uäjı. Desek te, mūqtaj adamǧa sau organyn ǧana emes, ömır syilau adami jaqsylyq emes pe? Osyndai pıkırımen bölısken azamattyq belsendı PATKULLAEVA Janerke: «Qūdai saqtasyn, ärine. Äitse de, öz basymda sondai jaǧdai bola qalsa, öler aldynda bır organymdy mūqtaj adamǧa tastap ketuge rūqsatymdy berer edım. Ölgennen keiın adam jer qoinauyna tapsyrylady. Jer astynda organnyŋ qūr jatqanynşa mūqtaj adamǧa qyzmet etkenı äldeqaida tiımdı» deidı. Sanaly adam retınde oi jıbersek, būl da aqylǧa qonymdy pıkır. Degenmen, būl pıkırdı qoldaityndar köp emes.
«Jihadta talai organ talan-tarajǧa tüsude»
Qoǧamda älı de konservativtı közqarasty ūstanuşylar bar. Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasy şariǧat jäne pätua bölımınde qyzmet atqaratyn Sansyzbai Qūrbanūlynyŋ aituynşa «Transplantasiia aqşa üşın bolmau kerek. Därıgerler büirektıŋ mūqtaj adamǧa sai keletının rastasa ǧana ölgen adamnyŋ organyn aluǧa bolady. Bıraq mäiıttıŋ barlyq müşesın, iaǧni onyŋ büiregın bıreuge, jüregın bıreuge beruge taǧy bolmaidy. Būl islamda haram bolyp esepteledı. Adamnyŋ barlyq organdarynyŋ baǧasyn eseptesek, 2 mln dollar eken. Ärbır adam osynşa aqşany köterıp jür. Allanyŋ bergen osynşa bailyǧyn baǧalamai Siriiaǧa ketken kelte oily azamattarymyz jihad dep özderın qūrban qylady. Ölgennen keiın müşelerınıŋ talan-tarajǧa salynyp jatqan bılmeidı. Taza tabiǧatta et jep, qymyz ışıp ösken denesı şymyr qazaqtyŋ organy öte ötımdı».
Al basyndaǧy kreditın töleu üşın organyn satatyndar qazırgı taŋda da bar. Ol üşın densaulyqtan görı materialdyq jaǧdai äldeqaida maŋyzdy. Kodekstıŋ 219-baby boiynşa donor qazırgı nemese būryn auyrǧan barlyq aurulary turaly, esırtkı, anaşa, sol tektester ziiandy zattardy paidalanǧany turaly habarlauǧa mındettı. Al jasyryp qalǧan jaǧdaida organdy alyp otyrǧan adamǧa ne bolatynyn elestetudıŋ özı qorqynyşty.
Tynysy toqtaǧan adamnyŋ organyn alu oŋai emes
«Qandai da bır auruhanaǧa halı öte müşkıl adam tüsedı. Tuǧan-tuystary men därıgerler ony tırı alyp qaludyŋ barlyq amalyn jasady delık. Ärine, ol adam bıreudıŋ äkesı nemese bıreudıŋ anasy, bıreudıŋ qyzy, bıreudıŋ ūly bolady. Alaida, adamnyŋ miy toqtap, endı ömır süruge kelmeitını anyqtalady. Sol sätte därıgerler psihologiialyq soqqy alady...adamnyŋ miy ölgenın bılse de, älı tynys alyp jatqanyn bılgen tuystaryna baryp «jaqynyŋyzdyŋ basqa organdaryn donorlyqqa alaiyq» dep te aitu qiyn, bıraq, miy ısten şyqqan adamnyŋ sau organdary özge adamdy qūtqara alatynyn bıle otyra, şarasyzdyq tanytu da qiyn», - dep transplantasiia jönındegı respublikalyq üilestıru ortalyǧynyŋ jetekşısı Jaqsylyq Dosqaliev medisina qyzmetkerlerınıŋ qiyn jaǧdaiyn jetkızdı.
Joǧaryda atalǧan kodeks boiynşa organdardy transplanttau maqsatynda organ tapsyrudan ömır boiy erıktı türde bas tarta alasyz. Bıraq būl kodeks Senatta älı qaralu üstınde ekenın taǧy da eskertemız.
Aiaulym ÄBILDİNA,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
