Joǧary oqu orny – kez kelgen talapkerge joǧary bılım beretın oqu orny. Sondai-aq, universitet qabyrǧasy adamdardy bılımge, tärbiege şaqyryp, aldaǧy ülken ömırge, qoǧamǧa daiyndaidy. Elımızde türlı jaŋalyq aşyp, ǧylym men bılım salasyn damytyp jürgen ǧalymdar da oqudan, jaŋa ılımdı üirenuden talmaǧan.
Qazır köptegen jastar auyrdyŋ astymen, jeŋıldıŋ üstımen jüruge qūmar. Iаǧni, olar "Bıraq bızge universitet ne üşın kerek?" degen saualmen ömır süredı. Sebebı bügıngı jastardyŋ sözınşe bılım alu, ǧylymmen ainalysu bos uaqyt ötkızumen teŋ. Mektep bıtıruşı tülek, bılım ordasyndaǧy kei studentter bolsyn öz salasyn 3-4 ailyq qysqa kurs, üiırmelerden üirenıp, ülken ömırge asyǧady. Öitkenı, bügınde ärtürlı onlain kurstar men resurstar arqyly bılım men bılım aluǧa bolady. Degenmen, joǧary bılım men ǧylymnyŋ adam ömırı üşın alar orny erek.
1. Tereŋ bılım men qūzyrettılık. JOO arasynla studentterge belgılı bır bılım salasyn tereŋdetıp oqyp, taŋdaǧan mamandyǧy boiynşa tereŋ jäne jan-jaqty bılım aluǧa mümkındık beredı. Öz bılımın jalǧastyramyn degen talantqa bızdıŋ ǧylym salasy ärdaiym aşyq.
2. Praktikalyq daǧdylar da adam ömırı üşın asa maŋyzdy. Sebebı adamǧa tek teoriiany meŋgerıp qana qoiu - jetkılıksız. Praktikalyq daǧdysyn jetıktırmegen adam öz bolaşaǧyn da qalyptastyruy ekı talai.
Ǧylym men bılım qoǧamnyŋ damuynda maŋyzdy röl atqaratanyn esten şyǧarmaǧan jön. Öitkenı ǧylym tehnologiianyŋ jäne innovasiianyŋ alǧa jyljuyna yqpal etedı.
Ǧylym men bılım kürdelı mäselelerdı şeşuge, adamdardyŋ ömır süru sapasyn jaqsartuǧa, ekonomikany köteruge jäne ūlttyq qauıpsızdıktı nyǧaituǧa kömektesedı. Ǧylymnyŋ qoǧam üşın maŋyzy mynada:
1. Ǧalamdyq mäselelerdı şeşu. Ǧylym klimattyŋ özgeruıne, pandemiiaǧa, azyq-tülık qauıpsızdıgıne, kedeilıkke jäne qazırgı zamannyŋ basqa da maŋyzdy mäselelerıne qatysty mäselelerdı şeşuge kömektesedı.
2. Tehnologiianyŋ damuy. Ǧylymi zertteuler jaŋa önımderdı, qyzmetterdı jäne ekonomika sektorlaryn qūruǧa yqpal etetın tehnologiia men innovasiiany baiytady.
3. Ekonomikalyq ösu. Ǧylym – ekonomikalyq progrestıŋ qozǧaltqyşy, öitkenı ǧylymi jaŋalyqtar arqyly jasalǧan innovasiialar men tehnologiialar jūmys oryndaryn aşady, önımdılıktı arttyrady jäne kompaniialardyŋ bäsekege qabılettılıgın arttyrady.
4. Bılım jäne mädeniet. Ǧylym bılım men mädeniettıŋ keŋeiuıne yqpal etedı, bılımge degen qyzyǧuşylyqty oiatyp, syni tūrǧydan oilaudy damytady.
5. Densaulyq saqtau jäne medisina. Ǧylym medisinanyŋ damuynda maŋyzdy röl atqarady, aurulardy anyqtauǧa jäne emdeuge kömektesedı, medisinalyq qyzmettıŋ sapasyn jaqsartady jäne adamdardyŋ ömırın ūzartady.
Olai bolsa, ǧylymnyŋ qoǧam üşın maŋyzy zor, ol onyŋ ılgerıleuı men igılıgıne yqpal etedı. Ǧylymi zertteuler men bılımge salynǧan investisiia eldıŋ zamanaui, bäsekege qabılettı jäne bolaşaqtyŋ syn-qaterlerıne tözımdı boluyna mümkındık beredı.
Bügınde bızdıŋ elımızde ǧylymmen ainalysudy közdegen bılımdı jastar köp. Mysaly, Türkıstandyq tülek.
Türkıstanda 11 synyp tülegı älemnıŋ 40 universitetıne grant jeŋıp alyp, köptı taŋqaldyrdy. İslam Abdrurahmanov BAÄ, AQŞ, Angliia, Polşa, Malaiziia, Şveisariiada özınıŋ qalaǧan JOO studentı atanuǧa mümkındık alǧan. Ol mektep qabyrǧasynda jürıp-aq öz talantymen tanymal bola bastaǧan üzdık oquşynyŋ bırı ekenı aityldy. Tülekke ūstazdary da ülken senımmen qaraidy.
Jas tülek öz sözınde:
"8-synypta aiti salasyna qyzyǧuşylyǧymdy oiatyp, jaŋa baǧytqa qadam bastym. Būl salada respublikalyq deŋgeide ötken "Hackathon" atty jarystan altynǧa qol jetkızdım, osy ıs şarada alǧan täjıribem Qazaqstandaǧy bılım olimpiadasynan. bırınşı oryn ielenuıme sebepker boldy. 9-synypta qoǧamdyq ıstermen ainalysamyn dep şeştım. Türkıstan qalasynyŋ "Eco Turkistan" klubynyŋ müşesı boldym jäne ol jerde bıraz täjıribe ala otyra, Kentau qalasynda özımnıŋ "Green Team" atty jeke eko klubymdy aştym", - degen bolatyn. Jastaiynan ǧylymǧa qyzyqqan bala aldaǧy uaqytta şet elde bılım alyp, qabıletın odan ärı şyŋdamaq. İslam Abdurahmanov AQŞ-tyŋ Tehas ştaty, Hiuston qalasyndaǧy "North American University(NAU)" mekemesıne oquǧa tüsudı közdep otyr. Ol oquyn tämamda, jaŋa qabıletterı meŋgergen soŋ Qazaqstanǧa keletının de aitqan. Sol arqyly elımızdıŋ damuyna üles qosyp, ǧylym salasyn damytudy ködep otyr.
Elımızde mūndai talanttar öte köp. Eŋ quantarlyǧy ǧylym salasymen ainalysyp jürgen ǧalymdarymyz JOO studentterıne sbaaq berıp, olardyŋ ılımge qūştarlyǧyn arttyryp jatyr. Odan bölek, Qazaqstan ǧylymyn damytu üşın eldegı Ǧylym akademiiasynda jūmys ıstep, jaŋa täjıribelerdı baiqap körıp, zertteu jürgızıp jatqan jerlesterımız de az emes. Şekara asyp, özgenıŋ jerın öz ūltyndai körmei, qazaqtyŋ ılımıne zor ülesterın qosuda.
Taǧy bır keiıpker - Almaty oblysynan şyqqan qarapaiym pediatr bolǧan Janar esımdı ǧalym. Ol 1990 jyly Peterburgtegı medisina institutynyŋ «Pediatriia» fakultetınde bılım alǧan. Artynşa bırden elge oralyp, bılektı türıp, ıske kırısken. Janar Törebaeva Almatydaǧy Ǧylym akademiiasyna jūmysqa tūryp, öz armanyn ıske asyryp, ǧylymmen ainalysqan. Ǧylym Akademiiasynda jürıp te kandidattyq dissertasiiasyn qorǧap, öz ataǧyn alǧan.
Ünemı ǧylymi ızdenıste jüretın äiel ǧylymi ortada köptegen talanttarmen tanysyp, ǧalymdarmen pıkır almasqan. Uaqyt öte kele öz bılımın jetıldırıp, Fransiiada bılım aldy. Osylaişa öz ömırın ǧylymǧa arnaǧan qazaq qyzy eldıŋ damuyna öz ülesın tigızgen.
Bügınde jas ǧalymdar da, ǧylymmen ainalysyp jürgenderı de nazardan tys qalmaǧan. Elımızde türlı baǧdarlamalar arqyly baiqaular ötkızılıp keledı. Atap aitar bolsaq, «Jas ǧalym» jobasy. boiynşa
Mūnda jas ǧalymdar arnaiy özderı üşın granttyq baǧdarlamaǧa qatysa alady. Mūnda jalpy, 2021-2023 jyldar aralyǧynda «Jas ǧalym» jobalaryn granttyq qarjylandyruǧa 4 konkurs, 2022-2024 jyldarǧa 3 konkurs jäne 2023-2025 jyldarǧa 1 konkurs ötken. Būl öte jaqsy körsetkıştıŋ bırı deuge bolady.
Osylaişa, tört baiqaudyŋ qorytyndysyna säikes zertteuşı ärı jas ǧalymdar 462 jobany ıske asyruǧa kırısıp ketken. Qazırgı uaqytta osy baǧdarlama boiynşa besınşı konkurs aiaqtalu satysynda.
"Jas ǧalym", arnaiy granttar, baiqaular syndy türlı nätijelı jūmystyŋ arqasynda bızdıŋ elımızde JOO bılımı, eldegı ǧylym salasy aitarlyqtai damidy degen senımdemız.
Ūqsas jaŋalyqtar
