2020 jyldyń qańtarynan bastap Qazaqstanda kóp balaly jáne turmysy tómen otbasylarǵa járdemaqy men ataýly áleýmettik kómek (AÁK) jańa tártippen berile bastady. Biraq áıelder arasynda jańa júıege qarsylar da bar. Qazaqstan turmysy tómen otbasylarǵa AÁK buryn qalaı tólep kelgen edi, endi qalaı beredi? Sarapshylar men bılik ne deıdi?
Qazaqstan bıligi járdemaqy men AÁK tóleýdiń jańa erejesin engize salysymen Nur-Sultan, Almaty men Qyzylordada kóp balaly analar, jalǵyzbasty áıelder, múgedek bala baǵyp otyrǵandar bılikke baryp, narazylyq bildirdi. Olar bılikten kóp balaly januıadaǵy jáne turmysy tómen otbasyndaǵy balaǵa 21 myń teńgeden tóleıtin eski erejeni qaldyrýdy talap etedi. Úkimet bıyldan bastap járdemaqy men AÁK-ti bólip tastady.
"ÁR BALAǴA 21 MYŃ TEŃGE BERGENIN QALAIMYZ"
Qańtardyń 13-i kúni Nur-Sultanda áıelder Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligine kelip, vedomstvo basshysy Birjan Nurymbetovpen kezdesýdi talap etken. Biraq mınıstr shyqpady. Keıin olar Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevqa shaǵymdaryn aıtý úshin Aqordaǵa barmaqshy boldy. Biraq olardyń jolyn arnaıy jasaq bógedi. Kóp balaly áıelder byltyr da birneshe ret Toqaevtyń shyǵýyn talap etip Aqordaǵa barmaq bolǵanda arnaıy jasaq pen polıııa tosqaýylyna tap bolǵan.
Qańtardyń 13-i kúni Aqordaǵa baryp, talaptaryn jetkizbek bolǵan áıelderdiń arasynda bes balanyń anasy Aqqý Álimjanova da bar. 33 jastaǵy áıeldiń aıaǵy aýyr. 2003 jyly Qostanaıdan astanaǵa kóship kelgen Álimjanovanyń sózinshe, otaǵasynyń turaqty jumysy joq. Qaladaǵy jataqhananyń birinde bir bólmeni aıyna elý myń teńgege jaldap turatynyn aıtady. Kóp balaly áıeldiń bıylǵy qańtardan jańa tártippen berile bastaǵan ataýly áleýmettik kómek pen járdemaqyǵa kóńili tolmaıdy.
- Jańa formatpen tórt balaǵa bes myń teńgeden 20 myń teńge shyqty. Bir balam aýylda oqyǵan soń oǵan tólemeıdi eken. Qazir járdemaqy men ataýly áleýmettik kómekti qosqanda 73 myń teńge alamyn. Byltyr 100 myń teńgedeı bolǵan. Biz ár balaǵa 21 myń teńgeden bergenin qalaımyz, - deıdi Aqqý.
Nur-Sultanǵa Túrkistan oblysy Saryaǵash aýdanynan kóship kelgen 35 jastaǵy Kúnsulý Tasanovanyń úsh balasy bar. Kúıeýi sottalǵan. Ózi qazir qaladaǵy "kafelerdiń birinde ydys jýyp, aqsha tabady".
Kúnsulýdyń sózinshe, aıyna tapqan 70-80 myń teńgeniń 55 myńyn jaldap turyp jatqan jataqhanadaǵy bir bólmege tóleıdi. Resmı túrde jumysqa turaıyn dese, kollektorlar buryn jubaıy alǵan nesıe úshin jalaqysynyń 50 paıyzyn ustap qalatynyn aıtady. Byltyr memleketten turmysy tómen otbasy retinde AÁK alyp kelgen Kúnsulý "qazir kómekten qaǵylǵanyn" aıtady. Úsh balanyń sheshesi de bılik ár balaǵa 21 myń teńge tólegenin qalaıdy.
- Byltyr ár balaǵa 21 myń teńgeden aldym. Qazir memleket eshqandaı qarjylaı kómek bermeıdi. Ataýly áleýmettik kómek almaǵanym úshin mektepte oqıtyn balalaryma ystyq tamaq ta berilmeıdi. Mektep ataýly áleýmettik kómek alatynym týraly anyqtama suraıdy, - deıdi Kúnsulý Tasanova.
Qazaqstan bıligi "ár balaǵa 21 myń teńge berilsin" degen áıelder talabymen kelispeıdi. Premer-mınıstrdiń orynbasary Berdibek Saparbaev qańtardyń 10-y kúni úkimet otyrysynan keıin "ár balaǵa 21 myń teńge tólesin degen talap durys emes" degen.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń "masyldyq pen muqtajdyqty ajyrata bilýimiz kerek" degen sózin eske salǵan Saparbaev "qazaqstandyqtardy jumysqa úıretýimiz kerek, árkim óz otbasyn ózi asyraýy kerek" dedi.
Onyń aldynda Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń ókili Erbol Nurǵalıev "memlekette ár balaǵa 21 myń teńge tóleıtindeı aqsha joq" degen.
AÁK TÓLEÝ "KALKÝLIaTORY"
2019 jyly aqpannyń 5-i kúni astanadaǵy ýaqytsha baspananyń birinde órt shyǵyp, bir úıdiń bes balasy opat bolǵan. Órt shyqqanda balalardyń ata-anasy túngi aýysymmen jumysqa ketkeni aıtylady. Osy oqıǵadan keıin kóp balaly analar, múgedek balasy bar áıelder bılikten járdemaqyny kóbeıtýdi talap etken. Sol kezdegi Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaev kóp balaly jáne jaǵdaıy tómen otbasyndaǵy (turmys deńgeıi otbasynyń tabysyn eń tómengi kúnkóris deńgeıine shaǵyp eseptegende) ár balaǵa 21 myń teńge kóleminde AÁK tóleýdi tapsyrǵan.
Biraz ýaqyt ótken soń bılik "elde úkimetke qol jaıatyndar" kóbeıip ketkenin, "masyldyq artyp bara jatqanyn" aıta bastady. Artynsha úkimet járdemaqy men AÁK tóleý shartyn ózgertip, muny parlament pen prezıdent qoldaǵan.
Jańa erejege saı, úkimet kóp balaly otbasylarǵa tabysyna, áleýmettik jaǵdaıyna qaramaı aı saıyn járdemaqy tóleıdi. Endi bılik tórt balaǵa - 42 496 teńge (bir balaǵa 10 500 teńge), bes balaǵa - 53127 teńge, alty balaǵa - 63 757 teńge, jeti jáne odan kóp balaǵa 74 388 teńge beredi. Al 2019 jyldyń 1 sáýirinen beri kóp balaly jáne turmysy tómen otbasyndaǵy árbir balaǵa 21 myń teńge kóleminde qarajat berilip kelse, endi bıyldan bastap AÁK tek kúnkóris deńgeıi men kedeılik shegine baılanysty beriledi.
Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń dereginshe, 2020 jyly Qazaqstanda kúnkóris deńgeıi ortasha eseppen 31 myń 183 teńge bolyp bekitilgen. Al kedeıshilik shegi osy kúnkóris deńgeıiniń 70 paıyzyn quraıdy. Iaǵnı, 21 myń 828 teńge. Biraq kúnkóris deńgeıi ár oblysta ártúrli. Mysaly, Mańǵystaý oblysynda kúnkóris deńgeıi 36 myń teńge bolsa, Almaty oblysynda 21 myń 505 teńge dep belgilengen.
Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń basqarma basshysy Asqar Nııazov Azattyqqa kóp balaly otbasylarǵa AÁK qalaı tólenetinin túsindirip berdi. Ol mysal retinde kúıeýi 43 myń teńge jalaqy alatyn, áıeli dekrettik demalysta otyrǵan segiz balasy bar Almaty oblysyndaǵy otbasyny aldy.
- Otbasy memleketten segiz bala úshin 74 myń teńge járdemaqy alady. Kúıeýiniń 43 myń teńge jalaqysy bar. Iaǵnı, bul otbasynyń tabysy memleket beretin járdemaqymen qosa eseptegende 117 myń teńge. Shańyraqta ata-anasy jáne 8 balany qosqanda 10 adam bar. Osy 117 myń teńgeni 10 adamǵa bólgende, bir adamǵa 11 myń 730 teńgeden keledi. Almaty oblysynda kedeılik shegi 21 myń 505 teńge. Osy 21 myń 505 teńgeden 11 myń 730 teńgeni alyp tastaımyz. Sonda otbasynyń árbir múshesine tıesili ataýly áleýmettik kómek mólsheri 9 myń 775 teńgeni quraıdy. Osyny 10 adamǵa kóbeıtemiz. Sonda bul otbasyǵa 97 myń 750 teńge kóleminde ataýly áleýmettik kómek taǵaıyndalady. Osylaısha "Altyn alqa" ıesi retinde beriletin 16 myń 900 teńgeni eseptegende otbasy memleketten 180 myń teńge kóleminde kómek alady. Barlyǵyn eseptegende, bul otbasynyń kirisi aıyna 232 myń teńge kóleminde (74 myń teńge járdemaqy+43 myń teńge otaǵasynyń tabysy+98 myń AÁK+17 myń "Altyn alqa" úshin járdemaqy) bolady, - dep eseptedi mınıstrlik ókili.
Bılik AÁK taǵaıyndaǵanda eńbekaqyny, zeınetaqyny, kóp bala úshin beriletin járdemaqyny, taý ken ornynda isteıtinderge tólenetin ótemaqyny, múgedektigi úshin alatyn járdemaqyny, múgedek bala qarap otyrǵan ata-anaǵa tólenetin járdemaqyny, bir jasqa tolmaǵan bala qaraý úshin beriletin járdemaqyny, asyraýshysy joq adamǵa qarap otyrǵany úshin beriletin járdemaqyny, alımentti esepke alady.
Úkimet AÁK toqsan saıyn eseptep otyrmaq. Bılik osy ýaqyt aralyǵynda AÁK alyp jatqan otbasynyń erine ıa áıeline jumys usynady. Otbasy múshesi úkimet usynǵan jumysty istegen soń onyń tabysy jarty jyldan soń AÁK taǵaıyndaǵanda esepke alynady. Eger otbasy múshesi úkimet usynǵan jumystan bas tartsa, AÁK te toqtaıdy.
Bılik ókilderi memleket beretin járdemaqynyń azaımaǵanyn aıtady. Úkimet jańa ereje "halyqty jumys isteýge yntalandyrý úshin", "masyldyq pen muqtajdyqty ajyratý úshin" qabyldandy dep túsindiredi. Budan bólek, Úkimet otbasylar AÁK alyp ony balalarǵa emes, basqa jaqqa jumsap ketkenin, sol úshin AÁK-tiń jartysy "tamaq, gıgıenalyq zattar jáne kıim-keshekpen" beriletin zań da qarastyrmaq. Iaǵnı, jańa zańǵa saı, turmysy tómen otbasylardyń balalaryna aı saıyn kıim, tamaq, qajetti zattar berilip turmaq. Biraq áıelder munymen kelispeıdi. Olar "bılikten zattaı kómek kerek emestigin", AÁK-pen páteraqy tólep kelgenderin, endi qazir páteraqyǵa aqsha tappaı júrgenderin aıtady.
"MEMLEKETTIK BAILYǴY BARLYǴYNA BÓLINÝI KEREK"
2019 jyly AÁK taǵaıyndaý boıynsha Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi janynan qurylǵan arnaıy jumys tobynda bolǵan nur-sultandyq zańger Talǵat Omarov kóp balaly otbasylarǵa taǵaıyndalǵan aı saıynǵy járdemaqy men AÁK ómir súrýge jetpeıtinin aıtady.
- Qazaqstanda eń az jalaqy 42 myń 500 teńge. Biz [byltyr] jumys tobynyń talqylaýynda osy deńgeıde qaldyryp, ár balaǵa 42 myń 500 teńgeden tóleýdi usyndyq. Memlekettiń baılyǵy barlyǵyna bólinýi kerek. Balalar jumys isteı almaıdy. Sondyqtan olarǵa osylaı tólenýi kerek. Bala baǵyp otyrǵan anasyna da osyndaı kólemde aqsha tólenýi tıis degen usynys bildirdik, - deıdi ol.
Talǵat Omarovtyń sózinshe, mınıstrlik ókilderi bul usynysty tyńdaǵanymen, oryndamaǵan.
Mınıstrlik qurǵan jumys tobyna múshe bolǵan nur-sultandyq belsendi Bolatbek Bilálov "Qazaqstan bıligi álemdik qaýymdastyq aldynda memlekette kedeıler sany kóptigin jasyrý úshin naqty ıfrlardy aıtpaı otyr" dep esepteıdi.
- Azyq-túlik sebetin, kúnkóris deńgeıi men kedeılik shegin qaıta qaraý kerek. Bılik aıtqandaı, bıyl kedeılik shegi 22 myń teńge emes, ol 50-70 myń teńge bolýy tıis. Sonda ǵana Qazaqstan turǵyndarynyń jartysy kedeılik sheginde ómir súrip jatqany kórinetin bolady, - deıdi ol.
Ekonomıst, burynǵy senat depýtaty Ýálıhan Qaısarovtyń paıymdaýynsha, bılik Ulttyq qorda aqsha bolsa da, daǵdarystan qorqyp áleýmettik kómek kórsetýdiń erejesin ózgertken.
- Ulttyq qorda aqsha bar. Ony jumsaǵysy kelmeıdi. Bılik daǵdarystan qorqady. Jalpy, memleket halyqqa jaǵdaı jasaýy kerek. Biraq bılik ony istegisi kelmeı otyr. Al bul halyq narazylyǵyn týdyrady. Memleket berip otyrǵan 20-30 myń teńgelik áleýmettik kómek aqsha emes. Ol nege jetedi? Páterge tóleı me, azyq-túlik ala ma? – deıdi ol.
Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń esebinshe, jyl bastalǵaly beri Qazaqstan boıynsha 367 myń otbasyna 17 mıllıard teńgeden astam qarjy tólengen. 2020 jyly ataýly áleýmettik kómekke 327 mıllıard teńge qarastyrylǵan. Mınıstrlik dereginshe, bul byltyrǵymen salystyrǵanda 82 mıllıard teńgege kóp. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi áleýmettik qyzmetter saıasaty departamenti basshysynyń orynbasary Syrym Nası "osy ıfrlardan áleýmettik kómektiń azaımaǵanyn kórýge bolady" deıdi.
"Azattyq" radıosy
